Thính giả Lê Hùng Cường hỏi:
“Kính thưa Bác sĩ,
Em bị run chân tay mỗi lần uống nhiều nước chè hoặc hút thuốc nhiều.
Xin Bác sĩ chỉ giúp."
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Trước hết tôi xin nhấn mạnh là tôi không có tham vọng định bịnh và chữa bịnh cho người đặt câu hỏi. Tất cả những nhận xét sau đây chỉ hoàn toàn có tính cách thông tin để chúng ta cùng học hỏi.
Trước hết, thế nào tay rung (tremor) cũng khó mà tự mình xác định. Bịnh nhân có thể có cảm giác tay mình rung, nhưng trong nhiều trường hợp bác sĩ khám thì thấy có vẻ bình thường.
Rung là những vận động tương đối có nhịp, dao động. Những trường hợp rung rõ rệt, chúng ta phân biệt:
1) Rung lúc nghỉ, rung trong thế tĩnh (static tremor): bàn tay rung lúc ở tình trạng không cử động, nếu bịnh nhân cố ý vận động thì rung giảm đi , hay biến mất. ví dụ các ngón tay người bịnh Parkinson rung chu kỳ chừng 5 lần/giây, cử động như lúc vấn điếu thuốc lá (pill-rolling motion).
2) Rung tư thế, lúc “tạo dáng”, giữ một thế nào đó (postural, action tremor), ví dụ lúc đưa hai bàn tay ra trước: trong bịnh cường tuyến giáp (hyperthyroidism), lúc lo lắng, mệt mỏi.
3) Rung lúc có ý định (intention tremor; kinetic tremor): lúc nghỉ ngơi thì không rung, lúc có ý định đưa tay với, nắm một vật gì thì bắt đầu rung, càng tới mục tiêu càng rung nhiều. Thường nguyên nhân ở tiểu não (cerebellum).
Cũng có thể phân biệt rung sinh lý (8-10/giây) có thể thấy ở người bình thường và bịnh rung không rõ nguyên nhân (essential tremor), tần số chậm hơn (4-8/giây).
Nicotine của thuốc lá (hít vào phổi và đi vào máu) là một chất kích thích thần kinh, đã được chứng minh là gây rung, nhất là rung lúc nghỉ ngơi (static tremor) và ở phụ nữ. Người ta đo độ rung của ngón tay ở những người hút thuốc và nhận thấy hút 2 điếu thuốc lá làm tăng biên độ của hiện tượng ngón tay rung (amplitude of the tremor).
Trong cà phê có chất kích thích cafein. Tuy nhiên có khảo cứu cho thấy chỉ 2% người bình thường bị rung tay lúc uống cà phê. Ngay những người bị bịnh rung không rõ nguyên nhân (essential tremor), uống 325 mg cafein cũng chỉ làm cho 8% rung nhiều hơn. Cà phê mạnh (brewed coffee) chứa 95-165 mg cafein trong 8oz (238ml). Cà phê espresso 47-64 mg cafein trong 1oz (30ml). Trà chứa 25-48 mg cafein trong 8oz (238ml). Trà còn chứa các chất theobromin, theophylin và theanine tác dụng trên não bộ, cũng như đem lại cảm giác sảng khoái đặc biệt ở một số người.
Ở một người trẻ, nếu không có bịnh gì khác ngoài việc tay hay rung, và lại hút thuốc uống nước trà (chè) hay cà phê nhiều, có lẽ có lời khuyên đầu tiên mà bác sĩ nào cũng sẽ đưa ra là nên ngưng thuốc lá, ngừng hoặc giảm trà hay cà phê và vận động cơ thể, tập thể dục thể thao nhiều hơn nếu sức khỏe cho phép.Tập thể dục như đi bộ, bơi,đi xe đạp, chơi banh có thể giúp máu huyết lưu thông, giảm stress, làm thư giãn các cơ, khớp và làm giảm rung tay, cũng như có ích cho sức khỏe tổng quát.
Sau đây chúng ta bàn về một căn bịnh gọi là "bịnh run không nguyên nhân" (run bản chất hoặc run vô căn) khá thường gặp ở người trẻ. Ở Mỹ có chừng 6-7 triệu người mắc chứng này (chừng 2% dân số).
Từ này dịch từ essential tremor (ET), trong đó tremor là rung, hoặc run rẩy, “essential” không theo nghĩa thường là “bản chất”, mà hiểu theo nghĩa chúng ta không biết nguyên nhân gây ra bịnh này. Các cuộc khảo cứu gần đây cho thấy có thể ET đi đôi với những bất bình thường trong tiểu não (cerebellum) và chất neurotransmitter GABA.
Bịnh rung vô căn là bịnh rối loạn cử động thường gặp nhất.Thường hai chi trên (cánh tay) bị rung, lúc cử động, làm một động tác nào đó (kinetic tremor), cũng như rung tư thế , lúc người bịnh muốn giữ yên tay mình trong một tư thế nào đó (postural tremor). Có thể một bên này bị năng hơn bên kia.Tuy nhiên cũng có người lại rung cái đầu, cứ phải lắc lư đầu hoài, có người bị rung thanh quản nên tiếng nói bị rung. Trong gia đình có thể có những trường hợp bịnh khác (familial essential tremor) mà mình có thể không để ý đến, vì đây là một bịnh di truyền. Gen gây ra bịnh này là gen trội (dominant), có nghĩa là chỉ cần cha hoặc mẹ có bịnh (mang gen này), là con cái có thể bị bịnh (50% con cái).
Run là một triệu chứng chính của Parkinson, thường bịnh nhân Parkinson trung bình cỡ 62 tuổi. Chỉ chừng 2% bịnh nhân Parkinson là thuộc loại bịnh nhân bắt đầu lúc trẻ (young onset Parkinson), nghĩa là trước tuổi 40-50; trong nhóm này yếu tố di truyền hay yếu tố ngộ độc đáng kể hơn là nhóm bịnh nhân Parkinson thông thường của người cao niên. Tuy nhiên thường thì bịnh nhân Parkinson run lúc tay ở yên, nghỉ ngơi (tremor at rest), giảm rung lúc cử động, trong lúc bịnh nhân essential tremor không rung lúc ở yên và rung nhiều lúc cử động. Các triệu chứng khác của Parkinson là cứng cơ (rigidity), đi đứng bất thường và cử động chậm chạp thì không thấy bịnh nhân kể ra. Tuy nhiên, những nghiên cứu mới đây cho thấy hai bịnh này có thể liên hệ với nhau, ví dụ người bịnh essential tremor có khả năng trở thành Parkinson nhiều lần hơn so với người bình thường. Nếu là Parkinson, thì có lẽ phải đợi thêm một thời gian, nếu xuất hiện một số triệu chứng nữa mới dứt khoát được.
Điều trị essential tremor:
1) Propranolol, là thuốc ngăn chặn tác dụng kích thích của loại neurotransmitters mà tác dụng tương tự như adrenaline (chất tiết tuyến thượng thận). Phản ứng phụ: mệt mỏi, nghẹt mũi, tim đập chậm, không dùng cho người bị suyễn.
2) Hoặc Primidone (Mysoline), là một thuốc chống động kinh. Có thể làm buồn ngủ, lờ đờ, buồn nôn, mất thăng bằng. Không được uống rượu lúc dùng thuốc.
Nếu cần bs tăng dần liều thuốc cho đến mức có kết quả tối hảo mà không phản ứng phụ quá đáng. Nếu không được, có thể dùng 2 thứ thuốc kết hợp với nhau, cùng một lúc.
3) Ngoài ra; một số trường hợp có thể xài, với ít nhiều kết quả :
-gabapentin (Neurontin) chủ trị động kinh (anticonvulsivant).
-thuốc an thần clonazepam (Klonopin), alprazolam .
-flunarizine, (calcium channel blocker, chữa trị chứng động kinh, migraine)
4) Một số trường hợp hiện nay được chữa bằng cách chích Botox vào tay hoặc cổ (nếu đầu bị lắc lư), là một độc tố sinh học thường được dùng để chống các vết nhăn trên mặt.
5) Trường hợp nặng, một số nơi gắn electrodes vào não bộ (substantia nigra), kích thích trực tiếp (deep brain stimulator) , máy phát dòng điện kích thích (pacer) gắn ở ngực bằng giải phẫu (cũng áp dụng cho Parkinson).
6) Những biện pháp khác:
Tránh stress, cà phê, soda.
Tư vấn về tâm lý.
Vận động cơ thể, tập thư giãn, yoga, ngồi thiền…
7) Một liều rượu (ví dụ một ly bia) vừa phải có thể giúp các triệu chứng rung giảm đi, hoặc hết rung. Tuy nhiên có thể đi vào đường nghiện rượu.
Đề nghị bịnh nhân chọn một bác sĩ gia đình để xem xét tình hình chung (xem bịnh sử gia đình có bịnh Parkinson , bịnh rung hay không), khám tổng quát xem có bịnh gì đi đôi với chứng tay rung hay không (ví dụ tim đập nhanh, hay những dấu hiệu của bịnh lo âu [anxiety]), có khả năng theo dõi mình liên tục và đều đặn, để theo dõi bịnh tình. Nếu có thể và nếu cần, nên khám một bác sĩ chuyên về khoa thần kinh (neurologist), bác sĩ có thể cho làm những thử nghiệm nếu thấy cần như cơ năng tuyến giáp (một số người cường tuyến giáp (hyperthyroidism), có nghĩa có quá nhiều hormone tuyến giáp có thể rung tay nhiều ít, tới mức không viết được). Đôi khi, bác sĩ có thể nghĩ đến những điều phức tạp hơn và cần những xét nghiệm như CT, MRI, mức chì trong máu (blood lead level; ngộ độc chì khả năng ở VN cao hơn ở Mỹ), mức vitamin B12…, (tuy nhiên cần những phòng thí nghiệm tốt, nếu không chỉ làm mình lo lắng hơn nếu kết quả không cần thiết hay không chính xác).
Chúc bịnh nhân may mắn.
- Caffeine and tremor https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3796831
- Tremor disorders. Diagnosis and management. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7618310
- Kinetic Tremor
Differences Between Smokers and Non-smokers https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2013739/
BS Hồ văn Hiền
Ngày 14 tháng 1 năm 2018
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.
