Quỹ VinFuture của tỷ phú Việt Nam Phạm Nhật Vượng trao 4 giải thưởng cho những nhà khoa học xuất sắc tối 20/1 với tổng giá trị lên đến 4,5 triệu đô la. Trong dư luận Việt, nhiều người nhận xét chương trình trao thưởng này thật độc đáo, ý nghĩa, song cũng có một số người băn khoăn liệu giải có thể tồn tại lâu dài.
Theo tường thuật của báo chí Việt Nam về buổi lễ trao “giải thưởng khoa học công nghệ toàn cầu”, quỹ của tỷ phú Vượng trao giải thưởng chính, VinFuture Grand Prize, cho 3 nhà khoa học gồm Katalin Kariko, Drew Weissman đến từ Mỹ và Pieter Rutter Cullis đến từ Canada.
Họ được vinh danh vì đã nghiên cứu về công nghệ chỉnh sửa mRNA, mở đường cho việc chế tạo vắc-xin ngừa COVID-19 hiệu quả, giúp cứu sống vô số người.
Ba nhà khoa học này là những người đầu tiên nhận giải của VinFuture. Báo chí Việt Nam nhấn mạnh rằng giải thưởng chính của VinFuture có trị giá 3 triệu đô la, gần gấp 3 giải Nobel.
Bên cạnh giải thưởng chính, quỹ của vị tỷ phú người Việt là chủ của tập đoàn Vingroup còn trao 3 giải đặc biệt, mỗi giải 500.000 đô la, cho 4 nhà khoa học đến từ Mỹ và Nam Phi để tôn vinh thành tựu hoặc nghiên cứu của họ về vật liệu khung cơ kim, da điện tử siêu co giãn, và một loại sản phẩm dành cho phụ nữ có tác dụng kháng virus HIV.
Tin cho hay Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính dự buổi lễ và trao giải grand prize cho nhóm 3 nhà khoa học được trao giải.
Theo quan sát của VOA, phần lớn dư luận Việt Nam dành cho quỹ VinFuture và tỷ phú Phạm Nhật Vượng nhiều lời ca ngợi. Họ cho rằng buổi lễ trao giải đạt đến đẳng cấp thế giới và là thành công ban đầu của quỹ.
Một trong những người khen ngợi VinFuture là nhà báo kỳ cựu Quốc Phong, cựu Phó Tổng Biên tập báo Thanh Niên. Ông viết trên trang cá nhân rằng buổi lễ trao giải “rất đặc biệt và trang trọng” và nhận xét rằng quỹ của ông Vượng “đã thay mặt cả loài người trên thế giới cảm ơn các nhà khoa học đã nghĩ ra vắc-xin COVID-19”.
Ông Phong bình luận thêm rằng “Điều đó không phải ai giàu có trên thế gian này cũng nghĩ ra và cũng có thể hào phóng làm được” như vợ chồng tỷ phú Vượng đã làm.
“Thật tuyệt vời và cũng thật tự hào với ai là người Việt Nam”, nhà báo Quốc Phong nhấn mạnh bằng cách viết hoa tất cả các chữ cái.
Ông Phong cho rằng những chương trình như thế này sẽ tạo được vị thế của Việt Nam trong lòng bạn bè quốc tế, trong đó có cả vị thế về mặt khoa học.
Bên cạnh nhiều lời ca tụng, VOA nhận thấy cũng có không ít người bày tỏ ý kiến rằng một buổi lễ tưng bừng và số tiền 4,5 triệu đô la chưa nói lên gì nhiều về VinFuture, mà cần chờ thêm thời gian dài nữa để khẳng định về tầm vóc và sự bền vững của quỹ.
Tiến sỹ Nguyễn Huy Vũ hiện làm việc ở Na Uy đưa ra ý kiến rằng tuy giải thưởng của VinFuture gần gấp 3 lần giá trị của giải Nobel song tiền thưởng nhiều không nhất thiết có nghĩa rằng giải thưởng đó danh giá.
Sự danh giá của giải thưởng được tạo nên bởi 5 yếu tố, tiến sỹ Vũ viết trên trang cá nhân. Đó là tổ chức đứng sau giải đó, cá nhân người sáng lập giải, đất nước nơi giải đó khởi phát, quy trình trao giải và số tiền thưởng, và cuối cùng là thời gian quỹ hoạt động, chứng tỏ sự nghiêm túc của nó.
Phân tích về các yếu tố nêu trên, ông Vũ chỉ ra rằng giải Nobel đem lại sự vinh dự của người nhận giải vì phía sau nó là Viện Hàn lâm Khoa học của Thuỵ Điển gồm những nhà khoa học hàng đầu của châu Âu và thế giới. Người sáng lập giải Nobel là một nhà khoa học, nhà sáng chế, doanh nhân thành công, và cũng là nhà từ thiện.
Về yếu tố nhà nước, tiến sỹ Vũ viết rằng một giải thưởng danh giá phải gắn liền với một đất nước văn minh. Đó phải là một nước phát triển về khoa học công nghệ hoặc giàu có về văn hoá.
“Và trên hết nó phải là một nước văn minh trong cách đối xử giữa người và người. Đó là lý do mà giải thưởng được trao ở một nước có truyền thống dân chủ, xiển dương hoà bình, nó sẽ có giá trị khác so với một giải thưởng tương tự được phát ở một nước độc tài, độc đoán”, vẫn lời của ông Vũ.
Bàn về quy trình chọn người để trao giải thưởng, tiến sỹ Vũ đưa ra quan sát rằng đó phải là những người được đề cử bởi những nhân vật ưu tú nhất, thuộc tầng lớp tinh hoa trong xã hội của các nước khác nhau trên thế giới, mà chủ yếu ở phương Tây. “Một khi được đề cử và được chọn trao giải, đó là một sự công nhận rằng người nhận giải là những người ít ỏi thuộc nhóm tinh hoa của nhân loại”, ông viết.
Từ những phân tích đó, ông Vũ nêu lên sự tương phản của quỹ và giải thưởng VinFuture: “Nhìn lại cả 5 yếu tố trên để thấy cái giải thưởng Vin Future thực ra không rơi vào một tiêu chí nào cả, ngoại trừ số tiền thưởng”.
Riêng về cá nhân ông Vượng, người chủ của VinFuture, tiến sỹ Vũ nhận xét rằng so với những tiêu chuẩn của giới tinh hoa phương Tây, ông Vượng hoàn toàn không có, nếu không muốn nói là ngược lại.
“Sự giàu có của ông Vượng trong mắt nhiều người là do có được từ sự thông đồng với giới quan chức nhằm chiếm lấy những khu đất đắc địa. Không thấy ông có một phát minh nào, cũng như là những đóng góp nào làm nên sự tiến bộ của nhân loại trước khi ông sáng lập ra giải VinFuture này”, ông Vũ viết.
Theo vị tiến sỹ hiện sinh sống và làm việc ở Na Uy, “chẳng có gì hãnh diện khi người ta nhận một giải thưởng xuất phát từ một nước cộng sản, độc đoán, nếu số tiền của nó không lớn. Người ta đến nhận tiền hơn là nhận giải”.
Tiến sỹ Vũ cho rằng những người nhận giải hẳn là “cảm thấy ái ngại” khi nhận phần thưởng được trao từ tay một ông thủ tướng đại diện cho “một chính phủ duy trì quyền lực bằng bạo lực và khủng bố chứ chẳng phải là một chính phủ do dân bầu một cách chính danh và trong hoà bình”.
Kết luận về giải thưởng VinFuture, ông Vũ viết: “Đây là một giải mới. Còn rất lâu mới có thể tạo nên một uy tín”.
Cũng đưa ra ý kiến về VinFuture, tiến sỹ Nguyễn Đức Thái, Việt kiều Mỹ hiện sinh sống ở Việt Nam, viết trên trang cá nhân rằng ông thấy “băn khoăn, kèm với bức xúc” khi nhìn thấy số tiền 4,5 triệu đô la sẽ từ Việt Nam chảy ra nước ngoài đến các phòng thí nghiệm rất đầy đủ và có thể dư thừa, trong khi rất nhiều phòng thí nghiệm trong nước và các nhân tài Việt đang khan hiếm tài trợ.
Tiến sỹ Thái nêu lên quan điểm là VinFuture cần mang về những giá trị cụ thể cho khoa học Viêt Nam khi đầu tư phát thưởng cho các trung tâm khoa học quốc tế.
“Các mục tiêu đó có thể là mang về cho Việt Nam những chuyên gia và họ có khả năng tự chủ phát triển các nghiên cứu quan trọng trong nước; hoặc tạo được những chương trình hợp tác phát triển khoa học mũi nhọn cho Việt Nam với các trung tâm hàng đầu nước ngoài, hoặc tạo ra được cao trào khoa học quốc tế trong nước để khoa học Viêt Nam đi song hành với khoa học thế giới”, tiến sỹ Thái viết.
Theo ông Thái, “nếu không mang về được những mục tiêu trên, mà chỉ giúp khoa học thế giới tiến bộ cho lợi ích chung của nhân loại, thì e rằng VinFuture tự biến mình thành một quân tử Tàu!”.
Trong tiếng Việt, cụm từ “quân tử Tàu” có hàm ý nói về những người cuồng ngôn, lố bịch, không thực tế.
Ông Dương Quốc Chính, một người chuyên quan sát và bình luận về thời cuộc ở Việt Nam có tổng cộng khoảng 60.000 người theo dõi, nói với VOA rằng việc báo chí Việt Nam nhấn mạnh vào khía cạnh giải VinFuture có giá trị gấp 3 lần giải Nobel là kiểu so sánh “rất xôi thịt”.
“Vác tiền ra để khoe đẳng cấp thì đúng là tư duy trọc phú”, ông Chính nói thêm.
Vẫn nhà bình luận này đưa ra nhận định với VOA rằng việc lập nên một giải thưởng công nghệ chỉ cho thấy rằng Vingroup có mong muốn được “rửa mặt”, biến mình thành một công ty công nghệ, dần xóa đi hình ảnh một tay tư bản thân hữu bán bất động sản.
“Giải thưởng này chỉ là cách PR [quảng bá] hình ảnh cho Vingroup, lấy tiếng với bạn bè năm châu”, ông Chính nói, và đưa ra quan sát rằng nhìn chung các giải thưởng bền vững, lâu đời và uy tín trên thế giới đều phải do một tổ chức hay một quỹ quản lý, chứ không phải là một doanh nghiệp. Ông Chính lấy dẫn chứng là quỹ từ thiện của vợ chồng tỷ phú Mỹ Bill Gates đứng tên ông bà, không dùng tên hãng Microsoft.
Nhà bình luận Dương Quốc Chính lưu ý đến phát biểu của giáo sư Đặng Văn Chí, Giám đốc Khoa học Viện nghiên cứu ung thư Ludwig (Mỹ), thành viên Hội đồng giải thưởng VinFuture, được trang VnExpress trích dẫn: "Duy trì được giải thưởng này trong nhiều năm thì là điều tuyệt vời".
Theo ông Chính, xét đến thực tế trong những năm gần đây, tỷ phú Phạm Nhật Vượng liên tiếp từ bỏ một loạt các hoạt động đầu tư, kinh doanh, kể cả trong lĩnh vực công nghệ, chế tạo, không thể loại trừ khả năng là biết đâu một, hai năm tới ông Vượng lại tuyên bố bỏ giải thưởng này.
