Trong lúc Trung Quốc và Nga tìm cách tăng cường hợp tác ở Bắc Cực, các nhà phân tích nêu ra mối lo ngại về sự gia tăng cạnh tranh địa chính trị trong khu vực, buộc các nước phải suy nghĩ nhiều hơn về cách ứng phó với các mối đe dọa tiềm tàng.
Sau cuộc gặp giữa Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường và Thủ tướng Nga Mikhail Mishustin tại Moscow vào ngày 21 tháng 8, Trung Quốc đã công bố một thông cáo nêu rõ những cách mà hai nước đang thúc đẩy hợp tác.
Về Bắc Cực, Bắc Kinh và Moscow cam kết tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực bao gồm phát triển vận tải biển, an toàn hàng hải, công nghệ tàu vùng cực và xây dựng.
Theo thông cáo, “cả hai nước sẽ khuyến khích các doanh nghiệp của mình tích cực tham gia hợp tác các tuyến vận tải biển Bắc Cực dựa trên các nguyên tắc thị trường và đặc biệt chú ý đến việc bảo vệ hệ sinh thái Bắc Cực”.
Các nhà phân tích cho biết thông báo mới nhất này là một phần trong nỗ lực của Bắc Kinh và Moscow nhằm tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực như vận chuyển, thăm dò năng lượng và an ninh Bắc Cực.
“Trung Quốc đã đầu tư vào các dự án năng lượng của Nga tại Bắc Cực, hợp tác với Nga trong phát triển cơ sở hạ tầng và vận chuyển, đồng thời tiến hành các cuộc tập trận tại khu vực có tầm quan trọng chiến lược”, ông Patrik Andersson, một nhà phân tích tại Trung tâm Quốc gia của Thụy Điển nghiên cứu về Trung Quốc, nói.
Vào tháng 7, Bộ Tư lệnh Phòng thủ Hàng không và Không gian Bắc Mỹ tiết lộ rằng họ đã theo dõi hai máy bay ném bom chiến lược tầm xa của Nga và hai máy bay ném bom chiến lược tầm xa của Trung Quốc xuất hiện trên bầu trời ngoài khơi bờ biển Alaska.
Kể từ năm 2023, Bắc Kinh và Moscow đã hợp tác phát triển Tuyến đường biển phía Bắc qua bờ biển Bắc Cực của Nga, mà Tổng thống Nga Vladimir Putin nói là “hoàn toàn cơ bản”. Hai bên cũng đã ký một bản ghi nhớ nhằm mục đích tăng cường hợp tác an ninh hàng hải giữa lực lượng cảnh sát biển của họ.
Bất chấp những nỗ lực tăng cường hợp tác ở Bắc Cực, ông Andersson nói vẫn còn một số điểm bất đồng giữa Bắc Kinh và Moscow.
“Nga từ trước đến nay luôn cảnh giác khi mời Trung Quốc vào Bắc Cực vì Moscow coi khu vực này là sân sau của mình”, ông nói với VOA trong một cuộc phỏng vấn tại Stockholm.
“Khi cán cân quyền lực song phương ngày càng nghiêng về phía Trung Quốc kể từ khi Chiến tranh Ukraine nổ ra, Nga đang ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc về mặt kinh tế và chính trị, điều này có thể buộc Moscow phải cân nhắc tăng cường hợp tác với Bắc Kinh ở một số lĩnh vực mà trước đây họ còn miễn cưỡng làm như vậy”, ông Andersson cho biết.
Và trong khi cuộc tuần tra chung trên không gần Alaska gần đây đã thu hút được nhiều sự chú ý, ông Andersson nói phạm vi hợp tác quân sự song phương của họ ở Bắc Cực vẫn chưa rõ ràng.
“Thật khó để xác định các cuộc tập trận này có ý nghĩa như thế nào rằng họ thực sự sẵn sàng thiết lập hợp tác quân sự chặt chẽ hơn trong khu vực hay liệu chúng chủ yếu nhằm mục đích tạo thế và ngăn chặn Hoa Kỳ cùng các đồng minh của nước này ở Bắc Cực”, ông nói với VOA.
Nhận thức ngày càng tăng về Bắc Cực
Mặc dù vậy, các nhà phân tích cho biết một số quốc gia Bắc Âu đang ngày càng nhận thức rõ hơn về mối đe dọa tiềm tàng mà Trung Quốc có thể mang đến cho khu vực thông qua sự hợp tác với Moscow.
“[Trong khi] các quan chức ở Phần Lan hiện đang theo dõi các diễn biến ở Bắc Cực, thì chắc chắn nhận thức ngày càng tăng về các mối đe dọa hoặc thách thức tiềm tàng đi kèm với sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực”, bà Minna Alander, một chuyên gia về an ninh Bắc Cực tại Viện Các vấn đề Quốc tế Phần Lan, cho biết.
Bà nói Nga vẫn là động lực chính thúc đẩy quá trình quân sự hóa Bắc Cực nhưng Trung Quốc có thể gây ra thách thức cho Phần Lan và các quốc gia Bắc Cực khác vì các chiến lược không minh bạch.
“Luôn có sự nghi ngờ rằng hầu hết các nghiên cứu mà Trung Quốc đang tiến hành tại trạm nghiên cứu của mình ở Svalbard, Na Uy, không chỉ đơn thuần là vì ‘sự tiến bộ của nền văn minh nhân loại’,” bà nói với VOA qua điện thoại.
Các chuyên gia khu vực lưu ý rằng các nước Bắc Âu vẫn chưa đưa ra một bộ chiến lược để đối phó với những thách thức tiềm ẩn.
“Tôi nghĩ rằng chúng ta đang nhận ra sự phức tạp của các mối đe dọa hỗn hợp có thể do Trung Quốc và Nga gây ra [ở Bắc Cực] nhưng chúng ta vẫn chưa phát triển được một bộ công cụ để đối phó với những thách thức đó,” ông Patrik Oksanen, thành viên cấp cao tại Diễn đàn Thế giới Tự do Stockholm, nói với VOA qua điện thoại.
Ông cho biết mối quan hệ kinh tế với Trung Quốc làm phức tạp thêm nỗ lực của Thụy Điển trong việc đưa ra một kế hoạch chiến lược để đối phó với những thách thức mới.
“Có một sự không sẵn lòng làm điều gì đó có thể được hiểu là làm leo thang tình hình với Trung Quốc, nhưng chúng ta sẽ cần giải quyết các mối đe dọa tiềm tàng mà Trung Quốc và Nga gây ra ở Bắc Cực trong một thời gian rất ngắn”, ông Oksanen nói.
Hiệp ước
Bà Alander ở Phần Lan nói bà hy vọng các quốc gia như Phần Lan và Thụy Điển, những nước đã trở thành thành viên NATO vào năm 2023, sẽ tăng cường hợp tác ở Bắc Cực với các đồng minh NATO khác.
“Phần Lan có lợi ích trong việc phát triển quan hệ với [các thành viên NATO khác] trong các lĩnh vực như an ninh, kinh tế và thương mại, và Phần Lan đã tham gia toàn diện vào mối liên kết xuyên Đại Tây Dương này”, bà nói với VOA.
Vào tháng 7, Hoa Kỳ, Canada và Phần Lan đã công bố một sáng kiến ba bên, được gọi là “Hiệp ước băng”, để hợp tác sản xuất tàu phá băng vùng cực.
Chính phủ Canada cho biết sáng kiến này công nhận “ưu tiên chung là duy trì an toàn và an ninh ở Bắc Cực, bao gồm cả việc tiếp tục bảo vệ các quy tắc và chuẩn mực quốc tế lâu đời”.
Ngoài việc tăng cường hợp tác với các đồng minh NATO, ông Joar Forssell, một thành viên Quốc hội Thụy Điển thuộc Đảng Tự do, nói với VOA rằng các nhà lập pháp từ các nước Bắc Âu cũng đang tìm cách tăng cường phối hợp về các vấn đề liên quan đến Bắc Cực.
Khi các nước NATO, cùng với Nga và Trung Quốc, tìm cách tăng cường hợp tác với các đối tác ở Bắc Cực, bà Alander nói xu hướng này có khả năng sẽ dẫn đến căng thẳng địa chính trị lớn hơn ở một khu vực từ lâu đã thoát khỏi cuộc đấu tranh quyền lực toàn cầu.
Diễn đàn