Thính giả Huế Bùi hỏi:
“Thưa Bác sĩ,
Bác sĩ cho em hỏi. Bé nhà em mới sinh nhưng đã có vết chàm đen to khoảng 0,5cm. Bác sĩ có thể tư vấn giúp em làm thế nào để loại bỏ vết chàm này được không ạ? Em xin cảm ơn ạ."
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Đây là một câu hỏi có vẻ giản dị nhưng thật ra rất phức tạp và khó trả lời dứt khoát. Các ý kiến có thể khác nhau tùy theo chuyên gia và liên hệ tới việc xếp loại các vết chàm, cơ nguy biến chứng, nhu cầu về thẩm mỹ và về sự cần thiết hay không của các loại can thiệp chữa trị. Những nhận xét sau đây chỉ có tính cách thông tin. Mỗi trường hợp cần được bác sĩ xử lý riêng rẽ.
Vết chàm xảy ra trên 0,2-2% các trẻ sơ sinh, đi từ màu nâu đến màu đen đậm; đa số sờ vào thấy phẳng, một số ít nổi cộm lên. Vết chàm gồm những tế bào melanocytes (tế bào phụ trách màu da) tăng sinh (proliferation) một cách bình thường ở một vùng da sinh hắc tố (melanin= hắc tố, chất màu đen ; melano= màu đen; cyto=tế bào). Nếu bắt đầu càng sớm trong sự phát triển bào thai thì vết chàm càng lớn lúc bé ra đời.
Một số ít, chừng 5%-7%, có thể chuyển thành ung thư da melanoma, nhất là vết chàm lớn . Tuổi trung bình định bịnh melanoma là 15.5 tuổi, tuổi median age (điểm giữa người già nhất và trẻ nhất) là 7 tuổi.(1) Gần đây, có khảo cứu cho rằng cơ nguy biến thành ung thư (melanoma) thấp hơn nhiều (0,7%-2,9%)(2). Các số liệu trên căn cứ trên người da trắng (Caucasian) , cơ nguy melanoma trên dân da màu có thể thấp hơn nữa, tuy nhiên hiện nay chưa có số liệu khách quan về vấn đề này, phần lớn là những nghiên cứu trên người Triều tiên mà thôi.
Nếu trên 50 vết chàm , hay vết chàm dị dạng, ung thư càng cao. Tuy nhiên, cơ nguy ung thư da nói chung tuỳ thuộc về di truyền và nhất là chủng tộc.
Ảnh hưởng quan trọng của tia cực tím để gây ung thư da melanoma đặc biệt xảy ra ở người da trắng; tác dụng trên các giống dân khác , ví dụ người Đông Á hay Đông Nam Á chưa hiểu rõ. Phần đông melanoma ở người châu Á xảy ra ở vùng tận cùng cơ thể (acral lentiginous melanoma (ALM)) như bàn tay, bàn chân và dưới móng, là những vùng bị tác dụng các chấn thương thường xuyên, nhưng lại không phơi nhiễm tia cực tím.(1)
Đại khái, có thể ước tính kích thước lúc bé trưởng thành bằng cách nhân với x1,7 nếu trên đầu ; x2.8 ở mình và tay/cánh tay; x3.3 ở hạ chi (cẳng chân, chân)..
Người ta xếp loại các vết chàm này theo cở lớn nhỏ của nó:
1) Nevus khổng lồ (giant nevus), đường kính trên 14cm ở trẻ sơ sinh (infancy); ước tính kích thước >40cm ở người lớn.
Nevus khổng lồ có thể nằm bất cứ nơi nào trên cơ thể, nhưng thường là trên thân mình hoặc các chi. Màu sắc từ nâu đến đen và có thể đậm hơn hoặc nhạt hơn theo thời gian. Bề mặt có thể bằng phẳng, thô nhám, cộm lên, dày hoặc lộm cộm; bề mặt có thể khác nhau ở các vùng khác nhau của nevus và thay đổi theo thời gian. Da của nevus thường khô và dễ bị kích ứng (irritation), làm khó chịu và ngứa (viêm da). Lông có thể mọc ra nhiều trên nevus (hypertrichosis). Thường dưới da của nevus, lớp mỡ mỏng hơn dưới da bình thường; ở đó có thể mỏng hơn so với da chỗ khác.
Bịnh nhân mắc nevus khổng lồ có thể có một hoặc nhiều vết chàm khác, thường là nhỏ hơn, vết chàm "vệ tinh" (satellite) đi theo vết lớn chính, hoặc rải rác trên cơ thể .
Bịnh nhân có thể cảm thấy lo lắng hoặc stress do tác động của nevus có thể có đối với ngoại hình và sức khỏe. Trẻ em có thể phát triển các vấn đề về cảm xúc hoặc hành vi (emotional and behavioral problems)
2) Nevus lớn : trên 12cm nếu ở đầu, trên 7 cm nếu ở phần còn lại của cơ thể; ước tính kích thước 20-40 cm ở người lớn
3) Nevus trung bình 0,5-7cm ở trẻ sơ sinh; ước tính kích thước 1,5cm-20cm ở người lớn
4) Nhỏ: nhỏ hơn 0,5cm ở trẻ sơ sinh (có bs cho rằng vết chàm dưới 1,5 cm là nhỏ), ước tính kích thước: nhỏ hơn 1,5cm ở người lớn (2)
Ba nhóm trên (1-2-3) cần được bác sĩ chuyên về da theo dõi. Nếu bác sĩ chuyên về da thấy có dấu hiệu ung thư da (melanoma) sẽ tính tới chuyện cắt bỏ, tuy cắt bỏ các nevus lớn sẽ rất khó khăn và cần da thay thế. Cần theo dõi sau khi cắt bỏ xem có tái lại hay không. Nhóm cuối cùng [(4) nevus nhỏ] nên được bs gia đình theo dõi đều đặn xem có gì thay đổi hay không: màu sắc, hình dạng, độ dày, nổi cộm. Mụt ruồi, vết chàm đã từng được cắt bỏ phòng ngừa cũng nên để ý theo dõi, vì vẫn còn cơ nguy bị melanoma.(2)
Trường hợp vết chàm nhỏ (nevus 0,5cm -1,5cm), chỉ lớn theo sự tăng trưởng của em bé, và không có thay đổi gì khác, bác sĩ nhi khoa hay gia đình chỉ theo dõi cho đến lúc bịnh nhân đủ lớn (10-12 tuổi) để chịu đựng được chích thuốc tê tại chỗ. Nếu bé đồng ý , hay muốn cắt bỏ vết chàm đi, lúc đó có thể nhờ bác sĩ giải phẫu (chuyên về thẩm mỹ nếu trên mặt) lấy ra, hay xét đến những can thiệp không phẫu thuật như lột da bằng hóa chất (chemical peel), đốt bằng laser (laser ablation), dermabrasion. Bác sĩ có thể chọn cắt bỏ (excision) vết chàm thay vì dùng những biện pháp nông hơn vì muốn loại bỏ khả năng các tế bào ung thư nằm ở sâu có thể tồn tại và xuất hiện về sau ở vết chàm đã được tẩy xoá.
Tuy nhiên, nếu không có vấn đề gì bất thường xảy ra (như làm xấu đi, biến đổi màu bất bình thường, nghi có dấu hiệu ung thư, vết chàm nằm chỗ khó quan sát như sau lưng, trong tóc), không có chỉ định để phải giải phẫu làm gì.(3)
Tất cả các nhận xét trên đều có tính cách thông tin. Bịnh nhân cần nhờ bác sĩ của mình khám và theo dõi.
Chúc bịnh nhân may mắn.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 16 tháng 9 năm 2019
References:
1) Cutaneous Melanoma in Asians
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5040767/
2) McLaughlin M. R. Newborn Skin, Part II: Birthmarks
http://www.aafp.org/afp/2008/0101/p56.html
3) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24469170
4) http://www.dermnetnz.org/lesions/congenital-naevus.html
American Family Physician
http://www.aafp.org/afp/2008/0101/p56.html
5)Giant congenital melanocytic nevushttps://ghr.nlm.nih.gov/condition/giant-congenital-melanocytic-nevus#inheritance
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.
