Đại diện thường trú đầu tiên của Tòa thánh Vatican tại Việt Nam, Tổng Giám mục Marek Zalewski, vừa đáp chuyến bay từ Singapore đến Hà Nội vào lúc 3:25 chiều 31/1, Hội đồng Giám mục Việt Nam loan tin trong buổi tối cùng ngày, bắt đầu sứ vụ ngoại giao mới giữa bối cảnh Việt Nam và Vatican đang có những bước tiến lịch sử trong mối quan hệ mà Hà Nội đã cắt đứt gần nửa thế kỷ trước.
Các nguồn tin Công giáo cho biết Tổng Giám mục Zalewski sẽ tạm thời cư trú tại khách sạn Pan Pacific Hà Nội trong lúc chờ chính quyền Việt Nam chấp thuận nơi Toà Thánh sẽ chính thức đặt Văn phòng Đại diện.
Vatican trước đây từng có Tòa Khâm sứ, là cơ quan đại diện của Tòa thánh tại Việt Nam, và có hai trụ sở đặt tại Hà Nội và Sài Gòn từ năm 1925-1975.
Tòa Khâm sứ Hà Nội, tọa lạc tại số 42 phố Nhà Chung, quận Hoàn Kiếm, gần Tòa Tổng Giám mục và Nhà thờ lớn Hà Nội. Tòa nhà này từng được dùng làm trụ sở đại diện của Tòa Thánh Vatican tại Việt Nam từ năm 1951 đến 1959, nhưng sau đó bị chính quyền Cộng sản trưng thu và cải tạo làm vườn hoa và công viên, dẫn đến vụ tranh chấp về quyền sở hữu khu đất giữa chính quyền Việt Nam và Tòa Tổng Giám mục Hà Nội mà mãi cho đến nay vẫn chưa giải quyết được.
Phía chính quyền Việt Nam nói rằng sau khi Tòa Khâm Sứ rời đi, khu đất của Tòa Khâm Sứ đã được quản lý Tòa tổng giám mục Hà Nội thời đó là linh mục Nguyễn Tùng Cương tiến hành bàn giao qua cho Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thống nhất quản lý. Nhưng Tòa tổng giám mục Hà Nội nói rằng Linh mục Cương chỉ là quản lý Tòa Giám mục lúc đó, không là chủ sở hữu tài sản, không có thẩm quyền quyết định tài sản của Giáo hội Công giáo. Vả lại, Lm. Cương chỉ làm bản kê khai chứ không hiến và không có quyền hiến.
Nhân sự kiến Tổng Giám mục Zalewski đến Hà Nội bắt đầu sứ vụ Đại diện thường trú Vatican tại Việt Nam, một số ý kiến trong công luận Việt Nam cho rằng đây là cơ hội tốt nhất để chính quyền nên trả lại Tòa Khâm Sứ cho Vatican đặt Văn phòng Đại diện giữa lúc mối quan hệ hai bên đang trên đà tiến triển tốt đẹp.
Giáo hoàng Phanxicô đã chính thức bổ nhiệm Tổng Giám mục Marek Zalewski làm Đại diện Tòa thánh Vatican thường trú đầu tiên tại Việt Nam vào ngày 23/12, sau khi hai bên ký kết thỏa thuận trong chuyến thăm Vatican của Chủ tịch nước Việt Nam Võ Văn Thưởng vào ngày 27/7/2023.
Tổng Giám mục Marek Zalewski (đứng) và Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng tại Tòa Tổng Giám mục Hà Nội vào ngày 31/1/2024.
Tổng Giám Mục Marek Zalewski, 60 tuổi, là người Ba Lan. Ông là Tổng Giám Mục hiệu tòa Africa (nay là Tunisia) và đang là Sứ thần Toà Thánh tại Singapore kiêm Đại diện Toà thánh không thường trú tại Việt Nam trước khi được bổ nhiệm làm đại diện thường trú.
Ông có bằng Tiến sĩ giáo luật và từng trải qua nhiều sứ vụ trong ngành ngoại giao của Toà Thánh tại Cộng hoà Trung Phi, Liên Hiệp Quốc (New York), Anh, Đức, Thái Lan, Singapore và Malaysia. Ngoài tiếng mẹ đẻ, Tổng Giám Mục Zalewski còn thông thạo tiếng Ý, tiếng Anh và sử dụng tiếng Pháp, tiếng Đức và tiếng Tây Ban Nha.
Trong một diễn tiến khác, Bộ trưởng Ngoại giao Vatican, Đức Tổng Giám mục Paul R. Gallagher bày tỏ sự lạc quan về chuyến thăm tiềm năng của Giáo hoàng tới Việt Nam và cho rằng chuyến tông du của Ngài sẽ gửi một thông điệp rất tốt đến khu vực châu Á.
“Có một vài bước nữa cần phải thực hiện trước khi (chuyến đi của Giáo hoàng) được tiến hành”, các trang tin Công giáo Mỹ dẫn lời Tổng Giám mục Gallagher nói và cho biết ông bày tỏ sự lạc quan rằng chuyến đi sẽ diễn ra.
“Tôi nghĩ Đức Thánh Cha rất muốn đi. Chắc chắn cộng đồng Công giáo ở Việt Nam rất vui mừng muốn Đức Thánh Cha đến thăm, và tôi nghĩ điều đó sẽ gửi một thông điệp rất tốt đến khu vực”, Tổng Giám mục nói với các phóng viên bên lề cuộc họp báo tại Vatican ngày 18/1.
Tổng Giám mục Gallagher, Đức Hồng y Pietro Parolin - Quốc vụ khanh Vatican - và Giáo hoàng Phanxicô đã có các cuộc họp riêng biệt trước đó cùng ngày với phái đoàn của đảng cộng sản Việt Nam, do ông Lê Hoài Trung, Ủy viên Trung ương Đảng, Trưởng Ban Đối ngoại, làm trưởng đoàn.
Tổng Giám mục Gallagher cho biết cuộc gặp đã diễn ra “rất tốt đẹp” và các cuộc đàm phán tập trung vào thỏa thuận năm ngoái cho phép có đại diện thường trú của Giáo hoàng.
Việt Nam và Vatican hiện vẫn chưa có quan hệ ngoại giao đầy đủ.
Vào cuối tháng 12, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng cho biết ông đã chính thức gửi thư tới Vatican để mời Giáo hoàng Phanxicô đến thăm Việt Nam.
Trong một cuộc phỏng vấn dành riêng cho VOA, đại diện Hội đồng Giám mục Việt Nam, Linh mục Giuse Đào Nguyên Vũ, cho biết Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng vào ngày 4/10 đã thay mặt HĐGMVN mời Đức Giáo Hoàng Phanxicô đến thăm Việt Nam.