Ngày 26/12/2024, chính phủ Việt Nam ban hành Nghị định 168/2024 (NĐ 168) và nghị định này có hiệu lực thực thi vào ngày 1/1/2025. Đó cũng là lý do thiên hạ cho rằng NĐ 168 bất hợp pháp bởi theo Khoản 1 Điều 151 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL), thời gian tối thiểu để có thể thực thi các VBQPPL do những cơ quan trung ương ban hành phải là 45 ngày sau khi ký [1]. Lãnh đạo chính phủ im lặng không biện giải chỉ có đại diện Bộ Công an và đại diện Bộ Tư pháp đăng đàn bảo rằng: NĐ 168 được ban hành theo ‘trình tự rút gọn’ [2]!
Ngay sau đó, những người am tường pháp luật đã chứng minh, tuyên bố của đại diện ngành tư pháp và ngành công an là ngụy biện. Dẫu Luật ban hành VPQPPL có đề cập đến “trình tự rút gọn” nhưng chính phủ Việt Nam không thực hiện bất kỳ yêu cầu nào mà Luật ban hành VBQPPL đề ra (Cả trong Tờ trình của Bộ Công an gửi chính phủ lẫn quyết định của Thủ tướng về việc ban hành NĐ 168 đều không đề cập đến “trình tự rút gọn” như Luật ban hành VBQPPL xác định. Đặc biệt, Bộ Công an – nơi soạn thảo NĐ 168 – đã tổ chức “lấy ý kiến nhân dân” trong 60 ngày và đó chính là bằng chứng cho thấy NĐ 168 vốn được soạn thảo và có ý định ban hành, thực thi theo thủ tục thông thường nên chỉ có thể có hiệu lực thực thi sau khi ký ít nhất là 45 ngày.) [3]. Khoan bàn đến tác hại của NĐ 168, chỉ cần xét riêng về trình tự, thủ tục ban hành, thực thi NĐ 168 cũng đã thấy, ở Việt Nam lúc này, ý chí của công an là tối thượng, các quy định pháp luật hiện hành vô giá trị và đó là lý do Bộ Tư pháp – nơi thẩm định tính hợp hiến, hợp pháp của các VBQPPL – cũng phải vuốt đuôi, lãnh đạo chính phủ sau khi nhắm mắt làm bừa thì làm ngơ trước hành vi phạm pháp.
***
Việc thực thi ý chí của công an một cách tùy tiện đã khiến giao thông tại Việt Nam chuyển từ vấn nạn thành thảm họa nhãn tiền như đã biết và đang thấy. Tại các đô thị như Hà Nội, TP.HCM, kẹt xe trở thành thảm họa “không lối thoát” [4] và thay vì yêu cầu truy cứu trách nhiệm những cá nhân liên quan đến việc soạn thảo – thẩm định – ban hành NĐ 168 các viên chức hữu trách chọn việc rút tiền tỉ từ công quỹ để lắp đặt hàng ngàn bộ... “đèn rẽ phải” [5], thậm chí dành thời gian, công sức lẽ ra phải dùng vào việc tìm kiếm các giải pháp hữu hiệu để thực thi quốc kế, dân sinh cho việc tính toán có nên... “bỏ đèn đỏ, mở rộng vỉa hè” để giải quyết thảm họa giao thông do NĐ 168 tạo ra [6]. Nhìn một cách tổng quát, NĐ 168 giống như bộc phá làm nổ tung sự bất bình và bất an trong dân chúng, chưa kể những thiệt hại khó có thể đo đếm về kinh tế - xã hội. Năm 2022, giới hữu trách tại Việt Nam công bố kết quả nghiên cứu về hậu quả của giao thông ách tắc, theo đó, thiệt hại đối với TP.HCM khoảng 6 tỉ Mỹ kim/năm, với Hà Nội khoảng một tỉ đến 1,2 tỉ Mỹ kim/năm [7].
Cần nhớ, những dữ liệu vừa đề cập được thu thập và công bố hồi 2022, với thảm họa giao thông do NĐ 168 tạo ra như từ đầu năm đến nay, phải đem mức thiệt hại ấy nhân với bao nhiêu? Chưa kể đến những hậu quả khác khi thảm họa giao thông khiến các loại chi phí gia tăng, khả năng cạnh tranh của doanh giới Việt Nam tiếp tục suy giảm, sẽ có thêm bao nhiêu doanh nghiệp phá sản, bao nhiêu người mất sinh kế, bao nhiêu doanh nghiệp FDI bỏ chạy, bao nhiêu dự án đầu tư vào Việt Nam bị hủy, có nhà đầu tư nào dại dột rót tiền vào nơi mà giao thông bế tắc như thế?
***
Về danh nghĩa, việc soạn thảo – ban hành – thực thi NĐ 168 bất chấp các quy định pháp luật hiện hành là để khôi phục trật tự, an toàn trong giao thông đường bộ tại Việt Nam, tuy nhiên hiện trạng giao thông tại Việt Nam từ đầu năm đến nay cho thấy, NĐ 168 không những không thể giải quyết vấn nạn giao thông mà còn biến giao thông thành thảm họa đối với kinh tế - xã hội! Vì sao ngành công an băm bổ thúc ép nâng cao mức phạt vi phạm giao thông bất kể hạ tầng còn nhiều bất cập (hệ thống đường sá không kham nổi lưu lượng xe vượt xa năng lực thông hành, hệ thống giao thông công cộng quá èo uột, hệ thống biển bảng hỗ trợ điều hành giao thông bất cập, hoạt động của hệ thống đèn tín hiệu giao thông không ổn định, thậm chí ở nhiều nơi, hoạt động của hệ thống đèn tín hiệu giao thông chẳng khác gì một loại bẫy nhằm triệt hạ những người tham gia giao thông và để thoát bẫy (đèn chỉ đỏ, không xanh hoặc thoạt xanh, thoạt đỏ không theo bất kỳ quy luật nào về thời gian), người đi đường đành đứng yên phơi mưa nắng hàng giờ [8], hoặc đồng loạt xuống xe dắt bộ [9]?..
Khó có thể đưa ra câu trả lời nào khác hơn chữ TIỀN! Khó có thể tìm thấy quốc gia nào “thưởng” cho công an 70% khoản tiền thu được từ phạt vi phạm giao thông như Việt Nam. Chuyện này đã trở thành “quy phạm pháp luật” từ 2007 (Thông tư 89/2007 của Bộ Tài chính [10]) song khoản tiền thưởng đó không đáng kể vì mức phạt vi phạm giao thông thấp. Kể từ khi Bộ trưởng Công an trở thành Chủ tịch Nhà nước, sau đó trở thành Tổng Bí thư, những chuyện công an từng muốn nhưng chưa thể đạt được, giờ trở thành... “trời muốn”. Nâng cao mức phạt vi phạm giao thông để tăng nguồn thu cho ngành công an bỗng nhiên dễ như trở bàn tay. Một tuần sau khi thực thi NĐ 168 biện giải cho việc vội vã áp dụng mức phạt vi phạm giao thông cao đến phi lý, một viên đại tá là Trưởng phòng Hướng dẫn tuyên truyền – điều tra – giải quyết tai nạn giao thông của Cục CSGT thuộc Bộ Công an khẳng định: Thông tin CSGT được trích lại 85% tiền xử phạt vi phạm giao thông là không chính xác [11]. Điều đó vừa đúng lại vừa sai. Đúng là vì Nghị định 176/2024 (NĐ 176) không có điều khoản nào đề cập đến tỉ lệ này nhưng sai ở chỗ...
Chính công an – nơi soạn thảo cả NĐ 168 lẫn NĐ 176 – đề ra tỉ lệ 85% và đã từng giới thiệu rộng rãi tham vọng đó hồi tháng 10/2024 [12]. Vào thời điểm vừa kể, phía công an cho biết, ngành này phải hưởng 85% tổng số tiền thu được từ vi phạm giao thông vì cần “hiện đại hóa, đảm bảo trật tự, an toàn giao thông”. Có thể vì dự đoán được việc nâng cao mức phạt và thụ hưởng 85% tổng tiền phạt sẽ kích động công chúng, gây khó khăn cho việc duy trì “ổn định chính trị” nên tỉ lệ 85% chỉ xuất hiện trong dự thảo, khi NĐ 176 được ký và ban hành, rồi buộc thực thi ngay lập tức như NĐ 168, tỉ lệ 85% không còn nhưng cách thức thụ hưởng tiền phạt vi phạm giao thông từ dự thảo đến văn bản lập quy vẫn còn nguyên “Bộ Công an xây dựng dự toán tương ứng với số tiền thu từ xử phạt vi phạm hành chính về trật tự, an toàn giao thông đường bộ và 30% số tiền thu từ đấu giá biển số xe năm trước liền kề đã nộp vào ngân sách nhà nước, gửi cơ quan có liên quan tổng hợp, trình cấp có thẩm quyền bố trí kinh phí theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước và văn bản quy phạm pháp luật có liên quan” [13].
Cứ như Điều 3 của NĐ 179 thì công an có quyền hưởng trọn chứ không phải 85% tổng tiền phạt!
Chú thích
[2] https://baochinhphu.vn/nghi-dinh-168-2024-nd-cp-ban-hanh-theo-thu-tuc-rut-gon-102250112163724595.htm
[4] https://vtcnews.vn/cac-giao-lo-o-tp-hcm-lien-tuc-ket-xe-khong-loi-thoat-ar919377.html
[5] https://laodong.vn/xa-hoi/tphcm-se-lap-dat-gan-2000-den-re-phai-de-giai-toa-un-tac-1451052.ldo
[7] https://doanhnghiephoinhap.vn/ket-xe-un-tac-giao-thong-gay-thiet-hai-kinh-te-rat-lon-92903.html