Truyện cực ngắn không phải là truyện ngắn, đã đành. Nó cũng không phải là truyện thật ngắn.
Rất khó xác định được ranh giới giữa các loại truyện này. Người ta thừa biết, trong văn chương, những con số bao giờ cũng có ý nghĩa thật tương đối, nhưng hầu hết các nhà nghiên cứu đều đành phải dừng lại ở những quy ước khá chung chung: đại khái, những truyện có độ dài từ khoảng ba, bốn trăm từ (cũng có người ghi là khoảng bảy, tám trăm từ) đến khoảng một, hai ngàn từ là truyện thật ngắn (very short story / short-short story). Dài hơn nữa là truyện ngắn. Còn dưới ba, bốn trăm từ (hoặc bảy, tám trăm từ - theo ý kiến một số người khác) thì được gọi là truyện cực ngắn (micro fiction).
Nói cách khác, truyện thật ngắn ngắn hơn truyện ngắn; truyện cực ngắn lại càng ngắn hơn truyện thật ngắn. Ngắn đến độ không thể ngắn hơn được nữa.
Nhưng đó là độ nào?
Ba, bốn trăm (hay bảy, tám trăm) từ là giới hạn tối đa. Vậy giới hạn tối thiểu của một truyện cực ngắn là bao nhiêu từ?
Trên lý thuyết, người ta có thể đáp: một từ. Tuy nhiên, trên thực tế, người ta khó có hy vọng tìm được một từ nào có khả năng gợi ra được một câu chuyện, tạo nên được một không khí, dựng lên được một ý tưởng và quan trọng hơn hết, hình thành một cái gì có chút ý nghĩa thẩm mỹ để có thể gọi được là một tác phẩm văn học.
Có lẽ ranh giới tận cùng của truyện cực ngắn là một câu. Nhưng câu cũng có năm, bảy loại câu. Trong văn chương hiện đại, dưới ngòi bút của không ít nhà văn có tên tuổi, nhiều câu dài dằng dặc trong một hay hai trang giấy, nghĩa là dài bằng cả một truyện thật ngắn bình thường. Bởi vậy, câu trong truyện cực ngắn phải là những câu vừa phải. Càng ngắn càng tốt.
Để dễ hình dung, xin mời bạn đọc thưởng thức một số truyện cực ngắn mà tôi cho là khá tiêu biểu hiện nay.
A. Trước hết là mấy truyện cực ngắn của nhà văn Trần Tất Đạt:
1. Cái hôn
Mỗi lần chàng hôn nàng, thời gian dừng lại. Lần cuối cùng chàng hôn nàng, thời gian dừng lại rất lâu. Trong khoảng thời gian dừng lại ấy, nàng nộp xong đơn xin ly dị, lau dọn nhà cửa sạch sẽ, giặt xong mớ quần áo dơ cuối cùng của chàng, dời xong tất cả vật dụng lỉnh kỉnh của nàng sang nhà người yêu mới, và để lại cho chàng một bức thư tuyệt tình với lời lẽ dịu dàng và đầy cảm xúc.
1. Nàng
Nàng làm đĩ giữa hai bìa sách nên vĩnh viễn không thể mất trinh. Ba trăm năm sau thiên hạ không còn nước mắt.
3. Nhà thơ
Nhà thơ ngồi làm việc trong thư phòng. Có một sợi thòng lọng treo ngoài cửa. Mọi cơn mộng bay qua đều bị siết cổ. Nhà thơ chết mòn trên trang giấy.
4. Huyền sử
Sau khi năm mươi người đã lên núi và năm mươi người đã xuống biển, năm mươi người khác từ những xứ sở xa xôi đến vùng đồng bằng bỏ hoang và sống mãi ở đó cho đến tận ngày nay.
5. Khuôn mặt
Cô suốt đời thích dùng kem lột da. Khi cô qua đời, thân nhân đến viếng, thấy xác cô còn nằm đó nguyên vẹn, nhưng khuôn mặt cô biến mất.
6. Bác
Bác tôi suốt đời thích sưu tầm đủ kiểu mặt nạ để thay đổi hàng ngày. Khi bác qua đời, mọi người trong cả nước tôi đều khóc vì tưởng bác là bác ruột của họ.
7. Chị
Chị ước mơ kiếp sau chớ làm người, mà được làm cái thùng gạo: chỉ nằm ngửa một chỗ mà chẳng mấy khi thiếu ăn.
8. Quên
Ngay khi nghe tiếng nổ của viên đạn từ nòng súng lục bắn xuyên qua thái dương, chàng chợt nhớ đã quên gửi cho nàng bức thư tuyệt mạng.
9. Tiếng ve
Tôi đã sống qua bao mùa hạ, vẫn không hiểu được tiếng ve kêu.
2. Và sau đây là 14 truyện một câu của Đinh Linh, một trong vài nhà văn viết bằng tiếng Anh thuộc loại tài hoa nhất trong cộng đồng người Việt tại Mỹ.
ĐINH LINH
14 truyện một câu
Trước khi hắn trút hơi thở cuối cùng, họ dẫn hắn ra ngoài để nhìn mặt trời lần cuối, và lần đầu tiên.
*
Những sách du lịch làm hắn say mê đến nỗi hắn bỏ cả cuộc đời tự trói mình vào bàn làm việc, với cửa sổ đóng chặt, để đọc chúng.
*
Hai người trở thành kẻ thù muôn kiếp vì một lời nói trước đó mấy thập niên, một câu nghe lộn, hiểu lầm, và thậm chí quá vớ vẩn nếu được nhận xét một cách vô tư, một nhấn giọng hay một hơi thở thoát ra giữa hai hàm răng khép kín, hay một chớp mắt vô tình, nhưng hậu quả là một cái chết thê thảm của một người, và sự tàn phế của người còn lại.
*
Hắn gạt qua sự mê hoặc của quần chúng đối với minh tinh, cầu thủ, chính khách, nhà cách mạng, kẻ sát nhân, và thi sĩ, để viết những tiểu sử được nghiên cứu kỹ càng, có chú thích và minh họa, về những lơ xe đò, thợ làm móng tay, thợ hồ, và người bán vé số.
*
Ở biên giới giữa đó và đó, một khứa bị bắt quả tang với một bí mật xoàng đã được dúi vào một lỗ trên mình bị buộc phải uống một liều thuốc nhuận tràng, rồi tống vào nhà thương điên, nơi hắn sống phần còn lại của một cuộc đời hữu ích.
*
Những chữ lóng đang chiếm chỗ những chữ thiệt, hắn nghĩ một cách ngu xuẩn, và quên rằng mọi chữ đều nằm trong từ vựng mờ ám của một bọn khả nghi, được tạo ra để tâng bốc và làm yên tâm người trong cuộc, và gây bối rối cho người ngoài cuộc.
*
Một bé gái được sinh ra trên một thuyền nhỏ, sống trên đó cả đời, và không bao giờ thấy đất liền, tuy từ xa.
*
Một phụ nữ đẹp nói với bạn, “Nhắm mắt là tao lại thấy cái đầu lướt sóng, cái bờm đen, cái chiều nghiêng, rồi bất thình lình điện thoại lại reo, làm tao mất mẹ cái mộng ảo.”
*
Sau xị rượu thứ hai, tên gầy còm, hen bệnh, được mọi người quen gọi là “Chú Tám,” tiết lộ cho gạt tàn thuốc lá vơi, “Đúng thế, tao đã biết cả ngàn chúng nó, nhưng tao không biết một đứa nào hơn hai lần.”
*
a
Trong một đêm cực lạnh ở góc Hàng Trống và Hàng Que, một tên mới phất nói với một tên mới phất khác, “Vâng, vâng, đời người quá ngắn, và chúng ta là những kẻ thừa hưởng.”
*
Vững tin rằng chiến tranh là trò chơi thuần túy nhất, trò chơi duy nhất đáng chơi, hắn lao mình vào sự nghiệp đánh thuê, và tham gia vào Chiến Tranh Pakistani-Ấn Độ năm 1971 (khi hắn mất một ngón tay), Chiến Tranh Yom Kippur (khi hắn mất bàn chân phải), Chiến Tranh Việt Nam (khi hắn mất một nửa mặt), Chiến Tranh Falklands (khi hắn mất một nửa mặt), và Nội Chiến 1995 ở Sierra Leone (khi hắn mất thêm một ngón tay).
*
Cuộc sống giả sẽ không được chuộc bởi cái chết thật, hắn rốt cuộc hiểu, khi những ngọn lửa vàng đang liếm cặp lông mày phẫn nộ của hắn.
*
Một thần tượng quốc gia, khi trẻ, khuyết đèn dầu và tình yêu, hắn lăn lóc mấy thập niên ở những xứ lạnh, không hiếu khách, và phải làm toàn những công việc chó má xúc phạm đến tự giác vĩ nhân, cái mệnh mà hắn suy ra là việc phải đày đọa quê hương, khi trở về.
*
Cả đời hắn là một kẻ bội ơn, sẵn sàng phản bội, theo nguyên tắc, bất cứ ai đã giúp đỡ hắn, người tình, bạn bè, họ hàng, nhưng hắn lại trung thành một cách lạ lùng đối với một người hắn chưa từng gặp, chưa bao giờ giúp đỡ hắn, và thậm chí cũng không biết hắn là ai.
Bạn có thấy các truyện cực ngắn ở trên hay không? Nếu hay, truyện nào bạn nghĩ là hay nhất?
