Nước Anh hôm 3/10 nói rằng họ sẽ nhượng chủ quyền của quần đảo Chagos cho Mauritius trong một thỏa thuận mà họ nói là đảm bảo cho tương lai của căn cứ quân sự Diego Garcia mà hai nước Anh-Mỹ sử dụng, và cũng có thể mở đường cho những người bị mất nhà cửa hàng thập kỷ trước trở về nhà.
Tổng thống Mỹ Joe Biden đã hoan nghênh thỏa thuận này, và nói rằng nó sẽ đảm bảo cho căn cứ Diego Garcia hoạt động hiệu quả. Đây là căn cứ không quân chiến lược quan trọng ở Ấn Độ Dương cho tới thế kỷ tới.
Nhưng những người chỉ trích ở Anh nói rằng đó là sự đầu hàng khiến cho Trung Quốc, quốc gia có quan hệ thương mại chặt chẽ với Mauritius, hưởng lợi, trong khi một nhóm đại diện cho những người dân đảo Chagos đã bị mất nhà cửa bày tỏ sự tức giận về việc họ đã không được dự đàm phán.
Ngoại trưởng Anh David Lammy cho biết thỏa thuận này đã giải quyết tranh chấp chủ quyền của quần đảo, lãnh thổ hải ngoại cuối cùng của Anh ở châu Phi, trong khi những vụ kiện cáo đang diễn ra đã làm tổn hại cho tương lai của Diego Garcia về lâu dài.
Ông nói căn cứ này, mà ý nghĩa chiến lược của nó đã được chứng tỏ trong các cuộc xung đột ở Iraq và Afghanistan khi nó được dùng làm một bệ phóng cho các máy bay ném bom tầm xa, hiện đã được đảm bảo trong ít nhất 99 năm.
“Thỏa thuận hôm nay... sẽ tăng cường vai trò của chúng tôi trong việc bảo vệ an ninh toàn cầu”, ông Lammy nói trong một tuyên bố.
Ông Biden hưởng ứng quan điểm đó và nói rằng căn cứu Diego Garcia đóng ‘vai trò quan trọng trong an ninh quốc gia, khu vực và toàn cầu’.
"Nó tạo điều kiện cho Mỹ hỗ trợ các hoạt động thể hiện cam kết chung của chúng tôi cho ổn định khu vực, đem đến khả năng phản ứng nhanh trước khủng hoảng và đẩy lùi một số mối đe dọa an ninh thách thức nhất mà chúng ta phải đối mặt”, ông nói.
Anh, nước đã kiểm soát khu vực này từ năm 1814 và vào năm 1965 đã tách quần đảo Chagos khỏi Mauritius - một thuộc địa cũ giành được độc lập 3 năm sau đó - để cho ra đời Lãnh thổ Anh ở Ấn Độ Dương.
Vào đầu những năm 1970, Anh đã trục xuất gần 2.000 cư dân ở đảo này đến Mauritius và Seychelles để nhường chỗ cho một căn cứ không quân trên Diego Garcia, hòn đảo lớn nhất của quần đảo mà họ đã cho Mỹ thuê vào năm 1966.
Một nghị quyết không mang tính ràng buộc tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc năm 2019 nói rằng Anh nên từ bỏ quyền kiểm soát quần đảo sau khi buộc người dân rời đi một cách sai trái.
Năm 2016, Bộ Ngoại giao Anh đã gia hạn hợp đồng thuê Diego Garcia đến năm 2036 và tuyên bố rằng những người sống trên đảo đã bị trục xuất thì sẽ không được phép quay trở lại.
Thỏa thuận mới ghi rằng Mauritius sẽ được quyền triển khai một chương trình tái định cư trên các hòn đảo khác ngoài Diego Garcia, và các điều khoản thì để cho Mauritius quyết định.
“Chúng tôi được dẫn dắt bằng niềm tin hoàn thành phi thực dân hóa nền cộng hòa của chúng tôi”, Thủ tướng Mauritius Pravind Jugnauth nói trong một bài phát biểu trên truyền hình.
Olivier Bancoult, lãnh đạo Nhóm tị nạn Chagos có trụ sở tại Mauritius, nói thỏa thuận này đánh dấu một bước ngoặt quyết định và một sự thừa nhận chính thức về những bất công mà người Chagossia phải chịu đựng.
Thủ tướng Anh Keir Starmer, người đã nói rằng chính phủ của ông, một phần được định hình bởi sự tôn trọng luật pháp quốc tế sau khi Đảng Lao động của ông lên nắm quyền hồi tháng Bảy, đã ưu tiên giải quyết vấn đề này.
Tuy nhiên, các nhân vật hàng đầu trong Đảng Bảo thủ đối lập, vốn đã khởi động các cuộc đàm phán khi còn nắm quyền, đã chỉ trích thỏa thuận.
Phát ngôn nhân an ninh của Đảng bảo thủ Tom Tugendhat nói thỏa thuận này làm suy yếu các đồng minh của Anh và mở ra khả năng Trung Quốc giành được chỗ đứng quân sự ở Ấn Độ Dương.
“Đây là sự đầu hàng nguy hiểm sẽ trao lãnh thổ của chúng ta cho một đồng minh của Bắc Kinh”, Robert Jenrick, người ở vị trí hàng đầu để trở thành lãnh đạo Đảng Bảo thủ tiếp theo, viết trên X.