Cuộc bầu cử Thái Lan ngày 14 tháng 5 năm 2023 vừa qua được coi là một trong những cuộc bầu cử quan trọng nhất đối với đất nước này trong hai thập kỷ qua.
Kể từ đầu thế kỷ 21 đến nay, người dân Thái chứng kiến nhiều cuộc bầu cử, hai lần đảo chính quân sự, 4 bản hiến pháp (sắp có thêm một bản nữa), trăm hay ngàn cuộc xuống đường biểu tình, nhiều năm khủng hoảng chính trị và bế tắc, cho nên cuộc bầu cử vừa qua là hy vọng cho thay đổi.
Đối với cuộc bầu cử này, hầu hết mọi người đều coi nó như một cuộc trưng cầu dân ý về hướng đi tương lai của Thái Lan: sự tiếp tục của chính phủ và xu hướng bảo thủ dựa trên quân đội, hay sự trở lại của một Thái Lan dân chủ.
Kết quả bầu cử
Vào đêm bầu cử 14 tháng 5, kết quả đã khá rõ ràng.
Đảng Tiến tới (Move Forward Party/MFP) giành được nhiều ghế nhất, vượt qua cả Đảng Pheu Thai.
Trong hai thập kỷ qua, từ khi Thaksin Shinawatra giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2001 và 2005, dưới cái tên Đảng Thai Rak Thai, cho đến khi em gái của ông là Yingluck Shinawatra giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2011, và năm 2019 tuy không có Shinawatras, đảng này đã giành được nhiều ghế hơn bất kỳ đảng chính trị nào khác ở Thái Lan. Người ta cũng vì thế mong đợi, cũng như tất cả các cuộc thăm dò được tiến hành trước cuộc bầu cử lần này, rằng Pheu Thai sẽ trở lại mạnh mẽ trong cuộc bầu cử này.
Nhưng kết quả đã không như ý muốn của Pheu Thai, và làm cho chính Đảng Tiến tới ngạc nhiên.
Đảng Tiến tới đã giành được 112 ghế khu vực bầu cử và 39 ghế đảng (party-list). Tổng số 151 ghế.
Pheu Thai đứng thứ hai, giành được 112 ghế khu vực bầu cử và 29 ghế đảng. Tổng số 141 ghế.
Palang Pracharath và United Thai Nation, hai đảng có gốc quân sự, liên kết với những người thực hiện cuộc đảo chính vào năm 2014, đã giành được tổng cộng chỉ 76 ghế.
Đảng Move Forward và Pheu Thai cùng nhau nắm 292 ghế, so với 76 ghế của các đảng dựa trên quân đội. Kết quả rõ ràng là sự từ khước của đa số người dân Thái Lan đối với trung tâm thiết kế quyền lực hiện tại.
Điều quan trọng nữa là Đảng Tiến tới đã giành được 32 ghế trong tổng số 33 ghế tại thủ đô Bangkok. Ghế 33 do Pheu Thai nắm.
Thay đổi cấu trúc
Cuộc bầu cử này không phải là những lời hứa đơn thuần. Người Thái muốn thay đổi thực sự, đặc biệt là cải cách cơ cấu, định chế.
Đảng Pheu Thai tuy mang lại luồng gió mới và hứa hẹn thay đổi đối với Thái Lan trong hai thập niên qua, người Thái bây giờ, nhất là giớ i trẻ, mong đợi những cải tổ sâu xa hơn, cấp tiến hơn.
Giáo sư chính trị học Thitinan Pongsudhirak lập luận rằng ‘Cuộc chiến giành trái tim và khối óc của người Thái không còn là về chủ nghĩa dân túy, hay giải quyết sự phân hóa giàu nghèo/thành thị-nông thôn. Chiến trường mới là về cải cách thể chế và cơ cấu của quân đội, chế độ quân chủ và tư pháp, cho đến nền kinh tế, quản trị và hiến pháp.’
Hãy nhớ rằng Đảng Tiến tới là đảng chính trị duy nhất hứa hẹn cải cách chế độ quân chủ, đặc biệt là Mục 112 của Bộ luật Hình sự. Ngay cả Pheu Thai cũng từ chối tham gia vào vấn đề gây tranh cãi này.
Thành lập chính phủ liên hiệp
Ngay sau ngày bầu cử, ban lãnh đạo của Đảng Tiến tới bắt đầu nói chuyện với các đảng khác để thành lập một liên minh cầm quyền. Đảng Đảng Tiến tới đã thành lập một liên minh gồm tám đảng chính trị, trong đó có các đảng Prachachart, Thai Sang Thai, Seri Ruam Thai, Fair, Palang Sangkhom Mai và Pheu Thai Ruam Phalang. Cùng nhau họ có 313 dân biểu kết hợp dưới liên minh của họ.
Vào thứ Hai ngày 22 tháng 5 năm 2023, tám đảng liên minh đã ký một biên bản ghi nhớ (MoU). Các phương tiện truyền thông đưa tin rằng chủ đề gây tranh cãi về sửa đổi Mục 112 của Bộ luật Hình sẽ không được đưa vào MoU. Lý do được hiểu là các đối tác liên minh vẫn còn chia rẽ về vấn đề này và vì vậy Đảng Tiến tới muốn vấn đề được giải quyết tại quốc hội ở giai đoạn sau.
Tôi nghĩ rằng đây là một chiến thuật tốt. Nếu đó là vấn đề không thể thống nhất được lúc này, là nguyên nhân gây chia rẽ, và về cơ bản nó cần phải được giải quyết tại quốc hội, và luật sẽ phải được sửa đổi và thông qua, thì quyết định trì hoãn là chính đáng và thực tế.
MoU bao gồm 23 điểm đã được đại diện tám bên ký kết. Bao gồm trong danh sách 23 chính sách là trọng tâm khôi phục dân chủ và soạn thảo hiến pháp mới, thông qua đạo luật bình đẳng hôn nhân, cải cách cảnh sát, quân đội và quy trình tư pháp, phục hồi nền kinh tế và chống tham nhũng.
Riêng về luật phỉ báng hoàng gia, ông Pita Limjaroenrat, người có khả năng làm Tân Thủ tướng Thái trẻ nhất trong gần 80 năm qua, hứa hẹn rằng việc Đảng Tiến tới đệ trình đề xuất thay đổi luật chỉ là vấn đề thời gian. Ông nói rằng khi thời điểm đó đến, ông tin tưởng Đảng Tiến tới sẽ không đơn độc đệ trình sửa đổi luật này.
Vài lời kết
Giáo sư Zachary Abuza, một chuyên gia về chính trị Đông Nam Á, đã viết một bài báo hấp dẫn có tựa đề “Đối lập Thái Lan thất bại, nhưng kẻ thua cuộc có thể lấy tất cả” vào ngày 16 tháng 5 năm 2023, ngay sau cuộc bầu cử. Ông lập luận rằng một liên minh bảo thủ giữa đảng Bhumjaithai, đảng Palang Pracharath, đảng United Thai Nation và Đảng Dân chủ có nhiều khả năng thành lập chính phủ với sự ủng hộ hoàn toàn của Thượng viện. Họ cùng nhau có 172 ghế, ít hơn nhiều so với 312 ghế của phe Đối lập. Nhưng nếu họ có toàn bộ sự hỗ trợ của Thượng viện, hoặc ít nhất là phần lớn của nó, họ sẽ có thể thành lập chính phủ.
Tóm lại họ cần 204 trong số 250 thượng nghị sĩ ủng hộ họ, trong khi phe Đối lập chỉ cần thêm 64 ghế (Trong bài viết trước, tôi đã ghi lộn là 200 ghế thượng nghị sĩ, thật ra là 250 ghế. Do đó bên đối lập cần 376 ghế tổng cộng để thành lập chính quyền, thay vì 351 ghế). Cho nên Gs Abuza hơi bi quan về tình hình chính trị Thái.
Đánh giá của tôi về tình hình đất nước Thái khác với Abuza.
Thứ nhất, quân đội không còn đoàn kết như mười hay hai mươi năm trước. Mối quan hệ giữa Prayut Chan-o-cha và Prawit Wongsuwon đã rạn nứt. Trong khi đó không có thông tin nào trước mặt để nói rằng có những nhân vật tương tự như vậy trong Quân đội Hoàng gia Thái Lan hiện nay. Nó sẽ đòi hỏi một người nào đó phải táo bạo hơn cả Prayut hoặc Prawit để dám thực hiện đảo chánh hay lật ngược thế cờ.
Thứ hai, lá phiếu của người dân Thái trong cuộc bầu cử lần này cho thấy rõ đa số người dân mong muốn có sự thay đổi; phe bảo thủ đã bị loại. Tư duy của người dân ở đất nước này không còn như trước. Họ thậm chí còn thách thức vai trò của chế độ quân chủ, một điều không thể tưởng tượng được trước tháng 8 năm 2020.
Nhìn chung, có thể nhìn thấy và cảm nhận được sự thay đổi thực sự trong đường lối chính trị của quốc gia này. Kỳ bầu cử vừa qua thể hiện những chính trị gia trẻ từ mọi xu hướng chính trị. Cũng cần biết rằng sau cuộc bầu cử, một cuộc khảo sát được thực hiện từ ngày 16 đến ngày 18 tháng 5 với 1310 người cho thấy hơn 85% cử tri rất hài lòng hoặc hài lòng với kết quả bầu cử và 86,49% cho biết họ sẽ bỏ phiếu như vậy trong cả hai phiếu bầu cử cho khu vực và bầu cho hệ thống danh sách đảng.
Mặc dù có một số lo ngại trước mặt, tôi vẫn lạc quan. Bởi nhìn vào kết quả bầu cử, vào giới trẻ Thái Lan, vào giới trí thức và truyền thông Thái, và ngay cả người dân bình thường, đa số đều mong muốn thay đổi và cam kết sẵn sàng làm mọi thứ để thay đổi. Con đường trước mặt để thực hiện cải cách 23 điểm trong MoU không hề dễ dàng hay đơn giản. Pita Limjaroenrat còn trẻ, chưa nhiều kinh nghiệm, và tuy rất lý tưởng nhưng chính trị là trò chơi đầy thủ đoạn lẫn mưu mô. Nhưng khi thế lực dân chủ quyết tâm thì không có gì có thể cản trở được ước nguyện và sức mạnh của người dân khao khát dân chủ.
(Úc châu, 02/06/2023)
Tài liệu tham khảo:
Thitinan Pongsudhirak, “Stakes and meanings of the 2023 poll”, Bangkok Post, 17 March 2023.
Thitinan Pongsudhirak, “Populism triumphs as election looms”, Bangkok Post, 24 March 2023.
Thitinan Pongsudhirak, “The fault line that polarises Thai politics”, Bangkok Post, 7 April 2023.
Nikkei staff writers, “Thailand election: How Move Forward's upset win unfolded”, Nikkei Asia, 14 May 2023.
Zachary Abuza, “Thai opposition pulls off a rout, but the loser may take all”, Radio Free Asia, 16 May 2023.
Thitinan Pongsudhirak, “Charter a straitjacket on democracy”, Bangkok Post, 19 May 2023.
Aekarach Sattaburuth, “Move Forward, allies to sign deal”, Bangkok Post, 22 May 2023.
Post Reporters, “EC looking into Pita's shareholdings”, Bangkok Post, 22 May 2023.
Mongkol Bangprapa, “Coalition parties sign agreement”, Bangkok Post, 23 May 2023.
Thitinan Pongsudhirak, “Post-poll lull has a lot to answer for”, Bangkok Post, 26 May 2023.
Tommy Walker, “Thailand Opposition Signs Coalition Agreement, Pledges to Restore Democracy”, VOA News, 22 May 2023.