Bốn công dân Trung Quốc mà Philippines tố giác là gián điệp đã lãnh đạo các nhóm liên kết với Đảng Cộng sản Trung Quốc quyên góp tiền mặt cho một thành phố của Philippines và tặng xe cho hai lực lượng cảnh sát, theo các hình ảnh, video và thông tin trực tuyến mà Reuters xem được.
Wang Yongyi, Wu Junren, Cai Shaohuang và Chen Haitao nằm trong số năm người đàn ông Trung Quốc bị các nhà điều tra Philippines bắt giữ vào cuối tháng 1 với cáo buộc thu thập hình ảnh và bản đồ của lực lượng hải quân Philippines gần Biển Đông.
Cục Điều tra Quốc gia (NBI) cho biết năm người đàn ông này đã điều khiển máy bay không người lái để do thám hải quân Philippines, đồng thời cho biết thêm rằng họ đã tìm thấy ảnh và bản đồ các địa điểm và tàu thuyền nhạy cảm trên điện thoại của nhóm này. Một quan chức cấp cao của NBI nói với Reuters rằng những người đàn ông này đã bị truy tố tội gián điệp, có mức án tù lên tới 20 năm.
Reuters không thể xác định được luật sư của nhóm này. Họ không công khai nói về vụ bắt giữ của mình và những câu hỏi gửi đến họ thông qua toà đại sứ Trung Quốc tại Manila đều không được trả lời.
Theo đánh giá của Reuters về các bài viết và nội dung đa phương tiện do hai nhóm này đăng tải và trên phương tiện truyền thông Philippines, những người đàn ông này là lãnh đạo của các nhóm dân sự do mạng lưới ảnh hưởng nước ngoài của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) giám sát.
Trong một tuyên bố gửi Reuters, Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói Trung Quốc yêu cầu công dân của mình tuân thủ luật pháp địa phương và các nhóm dân sự “do công dân Trung Quốc có liên quan tự nguyện thành lập và tự quản lý... không có liên hệ gì với chính phủ Trung Quốc”.
Các ông Wang, Wu và Cai đã quyên góp cho thành phố Tarlac và lực lượng cảnh sát thông qua các nhóm do Trung Quốc hậu thuẫn vào năm 2022 và tiếp tục tổ chức các sự kiện cho các quan chức đến hết năm 2024. Reuters không thể xác định lý do cho các khoản quyên góp này.
Tarlac là nơi có các căn cứ quân sự lớn, bao gồm một căn cứ được Philippines và Hoa Kỳ sử dụng để tập trận bắn đạn thật trong các cuộc tập trận hàng năm. Ảnh chụp các căn cứ trong khu vực không nằm trong số các địa điểm mà NBI cho biết phát hiện trên thiết bị của những người đàn ông này.
Reuters phát hiện cả năm người đàn ông bị bắt cũng đã gặp tùy viên quân sự Trung Quốc tại Manila, Đại tá Li Jianzhong, ít nhất một lần trong những tuần trước khi bị bắt. Hình ảnh và video cũng cho thấy Wang, Wu và Cai đã gặp tùy viên này ít nhất ba lần vào năm 2024, bao gồm cả vào tháng 5, khi ông mở văn phòng của các nhóm dân sự tại Manila.
Chi tiết về các khoản quyên góp của những người đàn ông này, tương tác của họ với ông Li và mối quan hệ của họ với ĐCSTQ trước đây chưa từng được báo cáo.
Mối quan hệ mà Reuters tiết lộ vượt ra ngoài các tuyên bố công khai của các nhà điều tra Philippines, những người đã nói rằng những người đàn ông này đã nguỵ trang thành các thành viên “vô hại” của một tổ chức hợp pháp.
NBI cho biết những người đàn ông này đã bị bắt sau các hoạt động “truy đuổi ráo riết”. Cơ quan này không nêu rõ những người đàn ông này bị nghi ngờ làm việc cho ai. Nhưng Bắc Kinh đã phủ nhận các cáo buộc gián điệp, mà phương tiện truyền thông nhà nước đã gọi là “chiến thuật bôi nhọ” của Philippines.
Văn phòng thị trưởng Manila, nơi lực lượng cảnh sát đã tịch thu xe gắn máy của những người đàn ông này, trả lời câu hỏi của Reuters rằng “giấy tờ hiến tặng và xe gắn máy... đã được xác định là hợp lệ”.
Thị trưởng thành phố Tarlac và hai lực lượng cảnh sát đã không trả lời yêu cầu bình luận.
Philippines không có luật can thiệp nước ngoài cụ thể, nhưng hiện đang soạn thảo một luật trong bối cảnh căng thẳng gia tăng với Trung Quốc. Các cơ quan chính phủ được phép nhận tiền quyên góp nhưng các khoản đóng góp từ chính quyền nước ngoài phải được tổng thống chấp thuận, theo hướng dẫn.
Hoạt động quyên góp đã bị các học giả và tổ chức phi lợi nhuận Minh bạch Quốc tế chỉ trích, tổ chức này lưu ý rằng các nhà lãnh đạo Philippines đôi khi sử dụng các khoản quyên góp như vậy để hối lộ. Reuters không phát hiện ra bằng chứng về các khoản hối lộ trong trường hợp này.
Một bài báo học thuật do Chuẩn đô đốc Philippines đã nghỉ hưu Rommel Jude Ong đồng sáng tác và được đăng trên nền tảng Mạng lưới nghiên cứu khoa học xã hội trong tháng này cho biết các doanh nghiệp Trung Quốc và mạng lưới di dân đóng vai trò là “trung gian quan trọng” trong việc thúc đẩy chương trình nghị sự của Bắc Kinh và các chính quyền địa phương của Philippines dễ bị ảnh hưởng thông qua “các ưu đãi kinh tế và quyên góp”.
Trung Quốc cho biết các quốc gia bao gồm Úc đã cố gắng chống lại sự can thiệp của nước ngoài bằng cách thông qua luật mới đang gây tổn hại đến quan hệ song phương.
“Vũ khí thần kỳ” của Trung Quốc
Bộ phận Công tác Mặt trận Thống nhất của ĐCSTQ giám sát các hoạt động gây ảnh hưởng do cộng đồng người Hoa ở nước ngoài thực hiện và từng được nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình mô tả là “vũ khí thần kỳ”. Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cho biết họ đã thâm nhập vào các chính phủ trên toàn thế giới “thông qua tuyên truyền và thao túng đối tượng và cá nhân dễ bị tổn thương”.
Philippines đã bắt giữ ít nhất tám điệp viên Trung Quốc bị cáo buộc trong những tuần gần đây. Việc bắt giữ họ đã làm gia tăng căng thẳng giữa hai quốc gia có chung đường biên giới biển và những tuyên bố chủ quyền lãnh thổ chồng chéo ở Biển Đông.
Manila, một đồng minh theo hiệp ước của Hoa Kỳ, đã trở thành địa điểm đấu tranh địa chính trị giữa hai siêu cường, đặc biệt là kể từ khi Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đưa đất nước trở lại quỹ đạo của Washington sau khi Philippines chuyển hướng sang Bắc Kinh dưới thời người tiền nhiệm của ông Marcos.
Các vụ bắt giữ gần đây chứng minh rằng Philippines “cần phải định hình lại triển vọng an ninh quốc gia của mình vượt ra ngoài các mối đe dọa an ninh truyền thống hoặc thông thường”, ông Don McLain Gill, một chuyên gia về quan hệ quốc tế tại Đại học De La Salle của Manila cho biết.
Phát ngôn viên chính phủ Philippines không trả lời các câu hỏi được gửi qua ứng dụng nhắn tin.
Nói tốt cho Trung Quốc
Các ông Wang, Wu, Cai và Chen lãnh đạo Hiệp hội thúc đẩy hòa bình và hữu nghị Philippines-Trung Quốc, một nhóm dân sự được thành lập vào năm 2016. Các nhà lãnh đạo của hiệp hội này vào năm 2022 đã thành lập một thực thể thứ hai, Nhóm tình nguyện Qiaoxing.
Các nhóm chia sẻ một trang web quảng cáo về sự liên kết của họ với ĐCSTQ. Cả hai đều do Liên đoàn Hoa kiều hồi hương toàn Trung Quốc (ACFROC) giám sát, một cơ quan do ĐCSTQ lãnh đạo tham gia vào công tác mặt trận thống nhất, theo cách gọi của Bắc Kinh là các hoạt động gây ảnh hưởng.
Trang web này dường như không còn truy cập được kể từ ngày 28 tháng 2.
Các quan chức của Bộ phận Công tác Mặt trận Thống nhất đã phát biểu tại các cuộc họp của các nhóm có trụ sở tại Philippines, theo trang web và tài khoản mạng xã hội của ACFROC, với sự kiện mới nhất diễn ra vào tháng 5 năm 2024.
Các quan chức Philippines đã nêu lên những lo ngại về các hoạt động của Mặt trận Thống nhất. Vào tháng 7, người đứng đầu quân đội cho biết Mặt trận Thống nhất đang “chậm rãi xâm nhập vào đất nước chúng ta và cố gắng gây ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực khác nhau trong xã hội chúng ta”.
Những người đàn ông bị bắt giữ đã công khai tự giới thiệu mình là những người thúc đẩy lợi ích của Trung Quốc. Trong một bài viết trên tài khoản mạng xã hội của chi nhánh ACFROC tại tỉnh Sơn Đông, ông Cai được trích dẫn nói rằng Qiaoxing sẽ “theo đuổi tinh thần thương hiệu của Liên đoàn Hoa kiều hồi hương, quảng bá nền văn hóa tuyệt vời của Trung Quốc, kể những câu chuyện Trung Quốc một cách hay ho” và “làm cho tương lai của tình hữu nghị Trung Quốc-Philippines trở nên tươi sáng hơn”.
Các nhóm này đã tạo cơ hội cho những người đàn ông vừa kể được tiếp xúc với các quan chức cấp cao của Philippines.
Một bài viết vào tháng 7 năm 2022 được đăng trên tài khoản mạng xã hội của Shandong ACFROC có một bức ảnh chụp ông Wang trao một tấm séc trị giá 500.000 peso Philippines (8.600 đô la) và được dán nhãn là “học bổng xóa đói giảm nghèo” của thành phố cho thị trưởng Tarlac.
Trong những tháng tiếp theo, những người đàn ông này tiếp tục thực hiện cùng một chiến thuật.
Vào tháng 9, các ông Wang, Wu và Cai đã tặng 10 chiếc xe gắn máy Sinski do Trung Quốc sản xuất, trị giá khoảng 2.500 đô la, cho cảnh sát thành phố Manila. Một đoạn video do phương tiện truyền thông địa phương phát sóng cho thấy những chiếc xe được trang trí bằng những dải ruy băng đỏ và ông Wang tươi cười đứng cạnh đô trưởng, Honey Lacuna, và cụng tay với một cảnh sát trưởng.
Văn phòng đô trưởng Lacuna nói với Reuters rằng đó là lần duy nhất đô trưởng gặp bất kỳ thành viên nào trong nhóm.
Cùng tháng đó, Qiaoxing đã tặng 10 xe tuần tra cho cảnh sát Tarlac và chính quyền thành phố, theo tài khoản mạng xã hội của Shandong ACFROC.
Hai nhóm Trung Quốc cũng công khai các tương tác thường xuyên với tùy viên quân sự Trung Quốc tại Manila. Ví dụ, các bức ảnh trên trang web của họ cho thấy bốn người đàn ông đang ăn tối và uống rượu với Đại tá Li và ông Manuel Mamba, một thống đốc tỉnh ủng hộ Bắc Kinh, tại một buổi lễ trao giải vào tháng 6 năm 2024.
Ông Mamba nói với Reuters rằng những người đàn ông này đã chụp ảnh với ông nhưng “không có cuộc trò chuyện nào theo như tôi nhớ”.
Tương tự như vậy, vào tháng 5 năm 2024, ông Li đã được nhìn thấy trong các bức ảnh và video được đăng trên trang web của Qiaoxing trên sân khấu trong một bữa tiệc tại một nhà hàng cao cấp ở Manila để kỷ niệm ngày thành lập nhóm. Gần đó, phó thị trưởng Manila, John Marvin “Yul Servo” Cruz Nieto, đã cắt một chiếc bánh năm tầng. Phó thị trưởng nói với Reuters rằng ông không nhớ về tương tác đó nhưng cho biết ông gặp nhiều tổ chức Trung Quốc như một phần công việc của mình.
Trong khi các quan chức ngoại giao dân sự thường xuyên tương tác với xã hội dân sự, ông Gill cho biết việc một tùy viên quốc phòng tham gia theo cách Li đã làm là điều bất thường.
Một trong những hình ảnh cuối cùng trên trang web của nhóm là về sự kiện Tết Nguyên đán vào tháng 1 do toà đại sứ Trung Quốc tổ chức, nơi cả năm người đàn ông bị bắt giữ đã chụp hình trên sân khấu với đại sứ và ông Li.
Tuần sau, năm người này đã bị bắt sau khi đi đến biệt đội hải quân Oyster Bay, bên cạnh Biển Đông, nơi chính quyền cho biết họ đã “tiến hành giám sát trên không” trong khi “đóng giả là người mua sản phẩm biển, đi lang thang khắp thành phố”.