Những cáo trạng diệt chủng mới đây cho thấy có tiến bộ, nhưng các quan sát viên thắc mắc liệu các vụ mới nhất có được đưa ra xét xử hay không.
Bấm vào đây thể xem hình ảnh.
Gần một năm sau khi cáo buộc cựu viên chức cấp trung của chế độ Khmer Đỏ là Ao An về các tội ác đối với nhân loại, Tòa án Khmer Đỏ tại Phnom Penh tuần trước đã mở rộng vụ án chống lại nghi can 83 tuổi này, và đưa ra các cáo trạng mới về tội diệt chủng, tra tấn và nhiều tội ác nghiêm trọng khác.
Quyết định của thẩm phán Michael Bohlander, cùng phụ trách việc điều tra, dường như cho thấy đang có tiến bộ trong vụ kiện ông Ao An – cựu phó bí thư của Khu vực miền Trung nước Dân chủ Campuchia, người được biết đến nhiều hơn dưới cái tên hiệu là Ta An. Nhưng các quan sát viên thắc mắc liệu vụ số 004 này, một trong hai vụ hiện đang nằm trong hồ sơ tòa hỗn hợp Liên Hiệp Quốc – Cambodia có thực sự được đưa ra xét xử hay không.
Để điều đó có thể xảy ra, thẩm phán Bohlander cần phải hoàn tất những cuộc điều tra sơ khởi trước tháng 6. Tuy nhiên, vẫn còn y nguyên các rào cản chính trị đã khiến một loạt các quan tòa quốc tế bất mãn rời bỏ tòa án. Các quan tòa Cambodia trong tòa án có những quyền ngăn trở đáng kể, và các giới chức chính phủ đã tỏ ra không muốn tiến hành các vụ bắt giữ thay mặt cho các thẩm phán đang điều tra.
Một trở ngại nữa là Thủ tướng Hun Sen đã cảnh báo rằng ông Ao An phải được miễn tố vì có rủi ro châm ngòi cho một cuộc nội chiến.
Sự Ngoan cố của Chính phủ
Yim Tith (trái), còn được biết với tên là Ta Tith, quyền trưởng Khu Tây bắc.
Theo luật định, nếu Tòa Tiền thẩm của Tòa án hỗn hợp không thể tìm được một lý do để phản đối một vụ kiện, thì vụ này sẽ xúc tiến. Nhưng câu hỏi vẫn là: Liệu các giới chức Cambodia có thực thi quyền lực của tòa bằng cách buộc mọi người phải đáp ứng các cuộc điều tra trước phiên xử hay không?
Giới hữu trách có thể đe dọa bắt giữ nếu mọi người từ chối tham gia, nhưng theo phát ngôn viên tòa là ông Neth Pheaktra, điều đó không cần thiết chừng nào các nghi can hợp tác và trình diện khi được triệu tập.
Ông Pheaktra nói với ban Khmer của đài VOA: “Dựa vào luật pháp và các quy định nội bộ của việc thực thi này, và theo luật quốc gia, cáo trạng bổ sung chống lại bất cứ ai không luôn đòi hỏi phải bắt giữ tất cả mọi người. Chúng ta thấy có sự hợp tác của các nghi phạm. Họ đã ra trước tòa sau khi được quan tòa quốc tế triệu tập.
Trong số 4 nghi can bị cáo buộc trong các vụ kiện mà chính phủ phản đối, ông Ao An là một trong 3 giới chức cấp trung. Cùng đối mặt với các cáo trạng là ông Yim Tith, còn được biết với tên là Ta Tith, quyền trưởng Khu Tây bắc, và ông Im Chaem, cựu trưởng huyện Preah Neth Preah. Trong vụ án nổi bật kia là vụ số 003, chỉ có ông Meas Muth, tư lệnh hải quân của chế độ Khmer Đỏ, là cũng bị cáo buộc về tội sát nhân ác và các tội ác chống nhân loại.
Hiện không có người nào bị giam giữ
Nhưng ngay cả nếu như bị giam giữ, thì các quan tòa trong nước – thường phán quyết theo ý muốn của ông Hun Sen trong 2 vụ này – nắm thế đa số ở mỗi cấp tòa, và vì thế có thể kéo chậm tiến trình một cách đáng kể bằng cách tranh cãi xem nghi can nào “chịu trách nhiệm nhiều nhất” về các tội ác của chế độ, một tiêu chuẩn đã được ghi rõ trong trách nhiệm của tòa án.
Một thỏa thuận chính trị
Ông Long Panhavuth, thanh sát viên hàng đầu của tổ chức Cambodia Justice Initiative
Ông Long Panhavuth, một thanh sát viên tòa hàng đầu của tổ chức Cambodia Justice Initiative, nói rằng một thỏa thuận chính trị sẽ thiết yếu để đưa một trong hai vụ án này ra tòa.
Ông nói, “Liệu có thể đi đến chỗ bắt và giam giữ hay không? Câu trả lời là: Không thể được nếu không có thỏa thuận chính trị giữa chính phủ Cambodia và LHQ. Ông đề cập đến những khẳng định trong giới quan sát viên nước ngoài là các nghi can đã được che chắn không bị bắt giữ vì tình trạng thiếu viện trợ quốc tế.
Ông Panhavuth nói thêm: “Đó là một cái cớ. Điều quan trọng nhất là không có sự hợp tác giữa người hai phía trong nước và quốc tế.
Ông Youk Chhang, giám đốc điều hành Trung tâm Ghi nhận Tài liệu của Cambodia, nói không ai có thể biết được liệu những cuộc điều tra dài dòng về các vụ 003 và 004 có đem lại đủ bằng chứng về tài liệu để kết tội các nghi can cho đến khi tổ chức vụ xử hay không. Nhưng nhiều thay đổi về thủ tục tòa án đang làm trì hoãn các vụ xử.
Ông nói, “Rất khó bởi vì mọi sự nằm trong tay các luật sư và quan tòa. Họ phải tôn trọng các thủ tục và nghĩ tới công lý cho các nạn nhân. Đó là điều phải coi là quan trọng hơn so với việc thay đổi thủ tục hay bất cứ cơ chế nào mà không nghĩ tới những gì các nạn nhân muốn…”
Theo giáo sư luật Peter Maguire, tác giả cuốn sách “Facing Death in Cambodia” – Đối mặt với cái chết ở Cambodia – nói về các tội ác chiến tranh của Khmer Đỏ và nền văn hóa không bị trừng phạt về các tội ác của Cambodia, thủ tướng vẫn thường né tránh cả LHQ lẫn các nước quốc tế cấp viện cho tòa án.
Ông Maguire nói với ban Khmer của đài VOA: “Mặc dầu luật quốc tế và luật trong nước là một yếu tố, một yếu tố quan trọng không kém là quyền lực. Liệu LHQ có quyền buộc chính phủ Cambodia bắt giữ và xét xử một loạt bị can khác hay không? Dứt khoát là không.”
Theo ông, thành công trong việc đưa các nghi can ra trước công lý dường như là điều có phần chắc không xảy ra, ngay cả trong lúc phí tổn tiền thẩm chồng chất.
Ông nói, “LHQ là một khách mời của vương quốc. Để có thể xúc tiến các vụ 003 và 005, họ cần sự hỗ trợ của nhà lãnh đạo Cambodia Hun Sen. Không những họ không có được sự hỗ trợ đó, mà còn chưa hề có được.