Quận Samlaut từ lâu đã có liên hệ với Khmer Đỏ. Chính ở đây vào năm 1967 vụ nổi dậy tiên khởi đã diễn ra và chung cuộc lên tới cực điểm dưới thời cai trị của chính phủ Pol Pot từ năm 1975 đến năm 1979 và đưa đến cái chết của khoảng 2 triệu người.
Nhưng ngày tàn của chế độ Khmer Đỏ vào năm 1979 không đánh dấu sự kết thúc của phong trào. Được sự nâng đỡ của Thái Lan, Trung Quốc và các quốc gia Tây phương như Hoa Kỳ, Khmer Đỏ đã điều hành cuộc nội chiến từ một loạt các quận huyện ở tây bộ Campuchia.
Samlaut là một trong những khu vực đó. Quân này vẫn còn nằm dưới sự kiểm soát của Khmer Đỏ cho đến cuối thập niên 1990 khi phong trào cuối cùng bị sụp đổ sau ngày Liên bang Xô Viết tan rã.
Tòa án xử Khmer Đỏ với nhiệm vụ truy tố các cựu thủ lĩnh và những người chịu trách nhiệm nhiều nhất không được sự ủng hộ một cách dễ hiểu ở những nơi như thế này, nơi một số người coi đó là hiện thân của công lý kẻ thắng trận.
Người phát ngôn của tòa án, ông Lars Olsen, đã đi thăm Samlaut trong tuần trước với toán tiếp xúc của tòa, nói rằng sự kiện ấy là một lý do chính đáng để các đại diện của tòa đi thăm nơi này.
Ông Olsen nói: “Tôi lấy làm hài lòng rằng một số người tương đối lớn đã tham dự và sau khi hơi do dự ít nhất là họ đã trình bầy một số suy nghĩ của mình về tiến trình xét xử. Và như người ta có thể trông đợi từ một khu vực như thế này nơi cư ngụ của nhiều người từng theo Khmer Đỏ, họ có những dè dặt về tiến trình tòa án và họ cũng bầy tỏ quan điểm rất rõ ràng.”
Khoảng 200 cư dân đã đến dự, ngồi trên những chiếc ghế nhựa dưới một tấm bạt nhiều màu.
Điều họ nghe được là rất thẳng thắn: đó là lời giải thích về cách thức tòa án vận hành, và thảo luận về các vụ xử, trong đó có phiên tòa đầu tiên xử cựu giám đốc nhà tù của Khmer Đỏ là Đồng chí Duch, người từng sống ở Samlaut.
6 nhân viên của tòa đã thực hiện chuyến đi dài 350 kilomét đến Samlaut, kể cả phó ban công tố Vincent de Wilde d’Estmael.
Ông này lãnh nhiệm vụ giải thích vai trò của ban công tố.
Ông Vincent nói: “Mục tiêu của chúng tôi là chấm dứt tình trạng miễn trừ trừng phạt đối với các tội ác đã phạm trong thời kỳ Campuchia Dân chủ. Tình trạng miễn trừ trừng phạt này đã kéo dài quá lâu. Và thứ nhì, chúng tôi muốn tìm ra sự thực về những tội ác đó, và đem lại công lý cho nhiều người dân Campuchia đã là nạn nhân của các tội ác ấy.”
Đó là một thông điệp đi thẳng một cách dễ dàng hơn vào lòng các khu vực không phải của Khmer Đỏ ở Campuchia.
Tại Samlaut, cư dân nói rằng tòa án chỉ có quyền truy tố các thủ lãnh cao cấp, chứ không phải ai khác. Người đàn ông này nói rằng việc xét xử những người khác có thể gây phương hại đến hòa bình và ổn định.
Điều này cũng phản ánh ý kiến của chính phủ. Thủ tướng Hun Sen của Campuchia lâu nay vẫn nói ông sẽ không cho phép truy tố 5 cán bộ cấp trung của Khmer Đỏ mà tòa án đang điều tra.
Ông Lars Olsen nói tại những nơi khác ở Campuchia, người ta không thể hiểu được vì sao chỉ có ít người như thế bị đưa ra xét xử về những tội ác tầy đình như vậy.
Ông Olsen nói: “Rõ ràng sự kiện không phải như thế. Trọng điểm tập trung vào câu hỏi: Vì sao lại thực hiện việc này vào lúc này? Tại sao lại gây nguy cơ cho các thành quả họ đã đạt được kể từ khi có hòa bình? Và đây có phải là một hình thức nào đó để trả thù hay không? Và lẽ đương nhiên, điều quan trọng là chúng tôi nghe được những mối quan ngại này và đồng thời có thể giải đáp các mối quan ngại ấy.”
Tính đến nay, tòa án đã tổ chức khoảng 1 chục cuộc hội thảo quần chúng ở khắp nước. Đa số nhắm mục tiêu vào các nạn nhân của Khmer Đỏ.
Cuộc tiếp xúc ở Samlaut này là cuộc tiếp xúc thứ nhì tập trung vào một cứ địa cũ của Khmer Đỏ.
Vào lúc tòa chuẩn bị khởi đầu vụ xử thứ hai vào năm tới, xử các thủ lãnh cấp cao, sẽ có nhiều chuyến thăm như thế này để bảo đảm là người dân Campuchia ở cả hai phía của lằn ranh chia rẽ nắm bắt được thông tin.
Tòa án xử Khmer Đỏ tiếp tục công tác tiếp xúc
Xương và sọ của nạn nhân Khmer Đỏ tại một đền thờ nhỏ ở Phnom Sampove, tỉnh Battambang, 314 km về phía tây bắc Phnom Penh
Tòa án xử Khmer Đỏ ở Campuchia thường được đưa lên tin tức vì những lý do không đúng, chẳng hạn như các vấn đề về tài trợ, những chậm trễ và cáo buộc có sự can thiệp chính trị. Nhưng mặc dầu tiến trình pháp lý chậm chạp, tòa án có trụ sở ở Phnom Penh vẫn tiếp tục lan truyền một thông điệp đi khắp nước, mới đây nhất tại cứ địa Samlaut trước kia của Khmer Đỏ ở tây bộ Campuchia, nơi thông tín viên VOA Robert Carmichael ghi nhận chi tiết.