Vũ Đức Khanh (*)
Phát biểu gần đây của Tổng thống Mỹ đắc cử Donald Trump rằng “Canada nên trở thành tiểu bang thứ 51 của Hoa Kỳ” không chỉ là một tuyên bố gây sốc mà còn đặt ra câu hỏi nghiêm túc về cách ông nhìn nhận quan hệ quốc tế.
Điều này, kết hợp với đe dọa áp thuế quan lên hàng hóa Canada và các biến động nội bộ gần đây trong chính trị Canada, đã tạo nên một tình thế căng thẳng.
Tuy nhiên, lịch sử, bản sắc và sự độc lập của Canada đã được khẳng định qua nhiều thế kỷ. Đây là lúc Canada cần đoàn kết để vượt qua các thách thức và khẳng định vai trò trên trường quốc tế.
Cuộc Khủng Hoảng Nội Bộ Sau Sự Từ Chức Của Bà Chrystia Freeland
Việc bà Chrystia Freeland từ chức Bộ trưởng Tài chính hôm thứ Hai (16/12) là cú sốc lớn đối với chính phủ Justin Trudeau. Là một trong những kiến trúc sư chính của việc tái đàm phán Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (USMCA) vào năm 2020, Freeland không chỉ dẫn dắt Canada vượt qua đại dịch mà còn giữ vững ổn định kinh tế giữa những áp lực quốc tế.
Quyết định từ chức của bà xuất phát từ mâu thuẫn với Thủ tướng Trudeau về cách ứng phó với Trump 2.0 và chính sách kinh tế của ông. Sự kiện này không chỉ phơi bày mâu thuẫn nội bộ trong đảng Liberal mà còn làm suy yếu lòng tin của công chúng đối với Trudeau, người đang chứng kiến tỷ lệ tín nhiệm giảm xuống mức thấp nhất là 28%.
Dù vậy, chính trị không chỉ là cuộc chơi của các cá nhân. Điều Canada cần lúc này không phải là sự chia rẽ, mà là một chiến lược thống nhất để đối phó với các thách thức lớn hơn từ bên ngoài.
Trump 2.0 và Nguy Cơ Áp Thuế 25%
Trump, với chiến lược “nước Mỹ trên hết,” đã đe dọa áp mức thuế quan 25% lên hàng hóa Canada. Nếu thực hiện, động thái này có thể gây thiệt hại nặng nề cho nền kinh tế Canada.
Theo Royal Bank of Canada (RBC), 75% hàng xuất khẩu của Canada (tương đương hơn 600 tỷ CAD mỗi năm) phụ thuộc vào thị trường Mỹ, từ dầu mỏ, gỗ mềm đến các sản phẩm nông nghiệp.
Trong bối cảnh này, việc đa dạng hóa thị trường thương mại trở thành ưu tiên sống còn. Thỏa thuận Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Thương mại Tự do EU-Canada (CETA) đã mở ra những cơ hội lớn. Năm 2023, xuất khẩu của Canada sang EU tăng 8,7%, đạt 61 tỷ CAD. Đây là bằng chứng cho thấy Canada có thể giảm sự phụ thuộc vào Mỹ, dù điều này đòi hỏi thời gian và chiến lược lâu dài.
Lập Luận Sáp Nhập: Sai Lầm Cả Về Lý Luận Và Thực Tiễn
Những người ủng hộ Trump thường cho rằng việc sáp nhập Canada sẽ mang lại thịnh vượng kinh tế và sự ổn định chính trị cho cả hai quốc gia. Nhưng đây là một lập luận thiếu cơ sở thực tế.
1. Canada đã là một quốc gia thành công.
Canada nằm trong số những nền kinh tế lớn nhất thế giới (GDP hơn 2 nghìn tỷ CAD). Theo Chỉ số Phát triển Con người của Liên Hợp Quốc, Canada thường xuyên nằm trong top 10 quốc gia đáng sống nhất, nhờ hệ thống y tế toàn dân, giáo dục chất lượng cao, và cam kết với công bằng xã hội.
Việc trở thành một tiểu bang của Mỹ không chỉ làm mất đi những giá trị này mà còn buộc Canada phải tuân theo một hệ thống chính trị và kinh tế không phù hợp.
2. Canada có bản sắc và văn hóa riêng biệt.
Khác với Mỹ, Canada tự hào về tính đa dạng văn hóa và sự khoan dung. Trong khi nước Mỹ thường xuyên đối mặt với chia rẽ sắc tộc và bất ổn chính trị, Canada đã xây dựng một xã hội hòa bình dựa trên sự tôn trọng và đoàn kết. Việc sáp nhập sẽ không chỉ đe dọa bản sắc quốc gia mà còn tạo ra sự bất ổn không cần thiết.
3. Sự chênh lệch trong hệ thống chính trị.
Hệ thống chính trị nghị viện của Canada, với sự cân bằng quyền lực rõ ràng và hiệu quả, khác biệt hoàn toàn với hệ thống liên bang của Mỹ, nơi sự phân cực đảng phái thường gây tê liệt chính sách.
Thực Tế Chính Trị Và Tinh Thần Dân Tộc Của Canada
Trump lập luận rằng người Canada có thể được hưởng lợi từ việc giảm thuế và có thêm sự bảo vệ quân sự khi gia nhập Hoa Kỳ. Tuy nhiên, các cuộc khảo sát cho thấy người Canada phản đối ý tưởng này một cách áp đảo. Theo một cuộc thăm dò của Leger (tháng 12/2023), chỉ 13% người Canada ủng hộ việc trở thành một phần của Mỹ, trong khi 82% phản đối.
Không có đảng chính trị lớn nào ở Canada ủng hộ ý tưởng này. Tinh thần dân tộc của người Canada – được hình thành qua lịch sử đấu tranh độc lập khỏi cả Anh Quốc và áp lực từ Hoa Kỳ – là rào cản lớn nhất đối với bất kỳ đề xuất sáp nhập nào.
Đặc biệt, Québec, tỉnh bang với nền văn hóa và ngôn ngữ Pháp riêng biệt, luôn nhạy cảm với bất kỳ thay đổi nào đe dọa bản sắc của họ. Những cuộc trưng cầu dân ý tại Quebec vào năm 1980 và 1995 về việc tách khỏi Canada đã thất bại với kết quả sít sao, cho thấy rằng ngay cả trong nội bộ Canada, bất kỳ thay đổi lớn nào về chủ quyền đều cần sự đồng thuận chặt chẽ của người dân.
Các Rào Cản Pháp Lý Và Hiến Pháp
Ý tưởng gia nhập Hoa Kỳ cũng sẽ đối mặt với những thách thức pháp lý to lớn. Theo Điều 41 của Đạo luật Hiến pháp năm 1982, mọi thay đổi liên quan đến chủ quyền Canada cần có sự chấp thuận của cả hai viện Quốc hội liên bang và tất cả 10 tỉnh bang. Điều này khiến bất kỳ đề xuất nào về việc sáp nhập trở thành một nhiệm vụ gần như bất khả thi.
Hơn nữa, Hiến pháp Canada bảo vệ mạnh mẽ quyền của các cộng đồng bản địa. Việc gia nhập Hoa Kỳ sẽ yêu cầu tham vấn và đạt được sự đồng thuận từ các nhóm bản địa, một quá trình phức tạp và có thể dẫn đến nhiều cuộc chiến pháp lý kéo dài.
Ngoài ra, Canada vẫn duy trì vị trí là một trong 15 quốc gia có vua Anh – hiện nay là Vua Charles III – làm nguyên thủ quốc gia. Việc gia nhập Hoa Kỳ, một quốc gia được thành lập trên cơ sở phản đối chế độ quân chủ, sẽ yêu cầu Canada từ bỏ cấu trúc chính trị và lịch sử này, điều mà nhiều người dân Canada sẽ không chấp nhận.
Sự Bất Khả Thi Về Kinh Tế Và Chính Trị
Sáp nhập với Hoa Kỳ cũng đặt ra những thách thức lớn về kinh tế và chính trị.
Kinh tế: Canada và Hoa Kỳ có mối quan hệ kinh tế song phương mạnh mẽ, nhưng không phải là phụ thuộc. Năm 2023, Canada có thặng dư thương mại 64 tỷ USD với Hoa Kỳ, chứng minh rằng thương mại giữa hai nước mang lại lợi ích cho cả hai bên.
Chính trị: Với dân số hơn 41,5 triệu người, Canada sẽ trở thành bang đông dân nhất Hoa Kỳ, vượt qua California. Điều này không chỉ gây xáo trộn chính trị nội bộ Hoa Kỳ mà còn làm giảm quyền tự trị của người Canada khi bị đưa vào một hệ thống chính trị nơi các giá trị cốt lõi như y tế toàn dân và kiểm soát súng bị đe dọa.
Đoàn Kết: Lời Đáp Trả Mạnh Mẽ Nhất Đối Với Trump
Để đối phó với các thách thức từ Trump 2.0, Canada cần một chiến lược dựa trên đoàn kết quốc gia và sự chủ động trên trường quốc tế.
1. Xây dựng đồng thuận nội bộ.
Thủ tướng Trudeau cần chủ động giải quyết các mâu thuẫn nội bộ, bao gồm việc lắng nghe ý kiến từ các phe đối lập và giới chuyên gia. Một chiến lược đoàn kết không chỉ giúp tái thiết lòng tin mà còn tăng cường khả năng ứng phó với các áp lực bên ngoài.
2. Đẩy mạnh đa dạng hóa kinh tế.
Canada cần tăng tốc các nỗ lực mở rộng thị trường thương mại sang châu Á và châu Âu. Chẳng hạn, việc tăng cường hợp tác với Nhật Bản, Hàn Quốc, và các nước ASEAN trong khuôn khổ CPTPP có thể giảm thiểu rủi ro từ chính sách bảo hộ của Mỹ.
3. Tái khẳng định vai trò quốc tế.
Là một thành viên tích cực của G7, NATO và nhiều tổ chức toàn cầu, Canada cần dẫn đầu trong các vấn đề như chống biến đổi khí hậu, thương mại tự do, và bảo vệ nhân quyền. Điều này không chỉ củng cố vị thế quốc tế mà còn gửi thông điệp rõ ràng rằng Canada là một quốc gia độc lập và có chủ quyền.
Không Một Lời Đe Dọa Nào Có Thể Lung Lay Canada
Tuyên bố của Trump rằng Canada “nên trở thành tiểu bang thứ 51 của Hoa Kỳ” không chỉ là một lời đe dọa mà còn thể hiện sự coi thường đối với chủ quyền và bản sắc của quốc gia láng giềng. Nhưng lịch sử đã chứng minh: Canada là một quốc gia độc lập, tự chủ và không ngại đối mặt với bất kỳ thách thức nào.
Đáp lại Trump, Canada không cần những lời hùng biện, mà cần hành động cụ thể: đoàn kết nội bộ, mở rộng hợp tác quốc tế và củng cố vị thế trên trường toàn cầu.
Canada không phải, không cần, và sẽ không bao giờ là “tiểu bang thứ 51 của Hoa Kỳ.” Đây không chỉ là một lời khẳng định chủ quyền mà còn là cam kết mạnh mẽ đối với những giá trị đã làm nên một Canada hiện đại: tự do, dân chủ và thịnh vượng.
* Vũ Đức Khanh là luật sư và giáo sư luật bán thời gian tại Đại học Ottawa, chuyên nghiên cứu về chính trị Việt Nam, quan hệ quốc tế và luật pháp quốc tế.