Mike Eckel, Fatima Tlisova, Anna Kalandadze
Washington - Trong số những quân đoàn chiến binh nước ngoài đã biến nhóm Nhà nước Hồi giáo thành tổ chức khủng bố nguy hiểm nhất thế giới, người Chechnya có vị trí nổi bật.
Họ khoe khoang chiến tích trong những video đăng trên YouTube, vẫy cờ có chữ Ả-rập nhắc tới khu vực Chechnya ở Nga bị chiến tranh tàn phá, và trong một số trường hợp để chòm râu đỏ nổi bật.
Tổng cộng có hàng trăm chiến binh từ vùng Bắc Kavkaz của Nga, nơi Chechnya tọa lạc, và những khu vực nói tiếng Nga khác, được cho là đang chiến đấu ở Syria và Iraq bên cạnh nhóm Nhà nước Hồi giáo và các nhóm có liên hệ với al-Qaeda như Mặt trận Al-Nusra.
Những chiến binh người Chechnya không phải là nhóm lớn nhất trong số hàng ngàn chiến binh nước ngoài tại Syria, nhưng họ đóng một vai trò lớn hơn bình thường. Dày dạn sau nhiều năm chinh chiến với lực lượng của Nga, nhiều người Chechnya cầm đầu những chiến tích lừng lẫy của nhóm Nhà nước Hồi giáo khắp Syria và Iraq, theo lời các chuyên gia.
Đây là chỉ dấu không mấy khả quan không chỉ cho những nỗ lực của Mỹ nhằm đẩy lui nhóm Nhà nước Hồi giáo trong tương lai gần, mà còn có thể báo hiệu một chu kỳ bạo lực mới đang dần hiển hiện ở vùng Bắc Kavkaz vốn nhiều bất ổn của Nga. Và điều này có thể là dấu hiệu cho thấy lý do vì sao Bộ Ngoại giao và Bộ Tài chính Mỹ hôm thứ Tư áp đặt thêm những biện pháp trừng phạt tài chính mới nhắm vào một số nhân vật Chechnya hàng đầu, và những đơn vị quân sự mà họ lãnh đạo.
"Tôi nghĩ đó là lý do tại sao nhóm Nhà nước Hồi giáo thành công được như vậy," ông Bill Roggio, người sáng lập Long War Journal - một website chuyên theo dõi những nhóm thánh chiến, nói. "Những chiến binh từ vùng Kavkaz, họ có kinh nghiệm chiến đấu với quân đội chuyên nghiệp là người Nga. Họ đã chiến tranh du kích hàng nhiều thập kỷ và kinh nghiệm này đang được áp dụng vào chiến trường," ông nói. "Họ có khuynh hướng rất giỏi về chiến thuật."
"Đây không phải là những người đi chiếm biệt thự của ai đó rồi ngồi quanh hồ bơi ăn kẹo Snickers. Họ là những chiến binh thứ thiệt," ông Richard Barrett, phó chủ tịch cao cấp của Soufan Group, một tập đoàn tư vấn an ninh ở New York, cho biết.
Vùng Kavkaz bình lặng
Sau hai cuộc chiến tranh mà Nga tiến hành từ năm 1994, vùng Bắc Kavkaz trở nên tương đối ổn định, không có chiến sự toàn cục và những cuộc tấn công khủng bố lớn.
Tình trạng nghèo khó, thất nghiệp, tham nhũng và vi phạm nhân quyền vẫn tràn lan khắp khu vực.
Người đàn ông trong bức ảnh không rõ ngày tháng được xác định là thủ lĩnh ly khai Chechnya Doku Umarov
Mặc dù Nga tiêu diệt thành công những chiến binh Chechnya hàng đầu như Shamil Basayev, Ibn al-Khattab, Abu Hafs al-Hudani, Abu al-Walid, Doku Umarov, các phần tử nổi dậy chưa chịu bỏ cuộc. Họ tập hợp lại lực lượng dưới một thủ lĩnh mới được cho là ở Dagestan, ngay sát Chechnya về phía đông.
Nhiều người trong số những chiến binh đó tham chiến tại Syria từ rất sớm, khi cuộc nổi dậy bùng ra vào năm 2011 biến thành một cuộc nội chiến hỗn loạn.
Một số trong số những chiến binh ít kinh nghiệm có thể đã được khuyến khích tích lũy thêm kinh nghiệm chiến trường ở Syria bởi người đứng đầu mạng lưới phiến quân Chechnya lúc đó là Doku Umarov, theo lời ông Barrett. Umarov, người sáng lập một tổ chức gọi là Tiểu vương quốc Kavkaz vào năm 2007, đã chết vào tháng 8 năm 2013, có thể là sau khi bị đầu độc.
Omar người Chechnya
Trong số những chiến binh nhiều kinh nghiệm đi tới Syria có Tarkhan Batirashvili, tên chiến đấu là Omar al Shishani. Batirashvili, một người thuộc sắc dân Chechnya, lớn lên ở một vùng xa xôi ở nước cộng hòa Gruzia (nay là Georgia), thuộc Liên Xô cũ và từng phục vụ trong quân đội Gruzia. Thậm chí có tin nói rằng ông ta từng chiến đấu chống lại lực lượng vũ trang của Nga trong cuộc chiến tháng 8 năm 2008.
Theo Bộ Tài chính Mỹ, Batirashvili năm nay đã trở thành một chỉ huy quân sự cấp cao của nhóm Nhà nước Hồi giáo và là thành viên của Hội đồng Shura, cơ quan tham vấn hàng đầu cho giới lãnh đạo Nhà nước Hồi giáo, gồm có cả thủ lĩnh al-Baghdadi.
Nhóm mà Batriashvili từng lãnh đạo, Jaish al-Muhajireen wal-Ansar (Đạo quân Người Di cư và Người Ủng hộ), hay Lữ đoàn Muhajireen, là một trong hai nhóm bị Bộ Tài chính Mỹ trừng phạt vào ngày thứ Tư.
Batirashvili "đã đảm nhận vai trò chỉ huy quân đội rất nổi bật trong những chiến dịch ở Syria của IS [Nhà nước Hồi giáo]. Ông ta rất có thể là chỉ huy hoạt động quân sự cao cấp nhất ở Syria," theo ông Charles Lister, một nhà phân tích nổi tiếng và là chuyên gia đến nghiên cứu tại Trung tâm Doha của viện Brookings. Trả lời phỏng vấn qua email, ông Lister nói: "Phần lớn những cuộc tấn công đáng chú ý của IS ở phía bên kia biên giới Syria có liên hệ bằng cách này hay cách khác với sự lãnh đạo [của Batirashvili]."
Hình ảnh do hãng truyền thông thánh chiến al-Itisam Media công bố hôm 29/6/2014 cho thấy các thành viên của nhóm Nhà nước Hồi giáo, trong đó có thủ lĩnh quân đội người Georgia Abu Omar al-Shishani (Tarkhan Batirashvili) (bên trái)
Trong số những chiến công được cho là của Batirashvili, hoặc do ông ta tự nhận, là vụ chiếm giữ sân bay Minigh hồi tháng 8 năm 2013 gần thành phố Aleppo, được cho là có sự tham gia của nhiều kẻ đánh bom tự sát.
Rồi còn có Murad Margoshvili, được biết tới với cái tên Muslim al Shishani. Tin nói Margoshvili từng phục vụ trong bộ phận phòng không của quân đội Liên Xô tại Moldova và chiến đấu bên cạnh một thủ lĩnh chủ chốt trong những nhóm khủng bố Chechnya hơn một thập kỷ trước đây. Margoshvili, người đứng đầu một trung đoàn Chechnya gọi là Junud al Sham, là một trong hàng chục cá nhân bị Bộ Ngoại giao Mỹ trừng phạt hôm thứ Tư. Giống như Batirashvili, ông ta nổi bật với bộ râu dài màu đỏ.
Một video được sản xuất công phu cho thấy Margoshvili đào tạo những chiến binh, và đã được lưu truyền trên một số kênh YouTube trong những tuần gần đây.
Một đoạn video được công bố ngày 2 tháng 9 cho thấy những chiến binh nói tiếng Ả-rập đứng gần một chiến đấu cơ của Nga bị chiếm giữ tại một căn cứ không quân Syria. Những chiến binh đe dọa sẽ giải phóng vùng Kavkaz khỏi sự kiểm soát của Nga. Đoạn video có phụ đề bằng tiếng Nga.
Những rạn nứt giữa người Chechnya
Lý tưởng chiến đấu của người Chechnya tại Syria không đồng nhất; các nhóm khác nhau có những sự trung thành khác nhau, theo các chuyên gia. Và người Chechnya theo truyền thống gắn bó mật thiết với gia tộc của họ hoặc những mạng lưới đại gia đình. Do đó sự kình địch và giằng co, ở trong nước hay ngoài nước, là chuyện thường.
Ở Syria, quyết định của Batirashvili nguyện trung thành với thủ lĩnh nhóm Nhà nước Hồi giáo đã gây nên rạn nứt giữa các đơn vị người Chechnya, theo lời các chuyên gia.
Những chiến binh thuộc đơn vị cũ của ông ta, Lữ Đoàn Muhajireen, duy trì lòng trung thành của họ với Tiểu vương quốc Kavkaz, vốn có quan hệ với al-Qaida từ hơn một thập kỷ trước. Ông Lister cho rằng điều này có thể củng cố mối liên hệ của Tiểu vương quốc Kavkaz với al-Qaida trong dài hạn.
"Tôi chắc chắn rằng người Nga cũng lo lắng về điều đó như bất cứ ai," ông Barnett nói. "Những diễn biến ngoài dự liệu luôn có thể xảy ra. Khi Nhà nước Hồi giáo bị Mỹ đánh bật, có nhiều phần chắc là những chiến binh sẽ bị đẩy trở lại các khu vực khác" như Kavkaz.
"Nếu lịch sử là căn cứ để phán xét, ta không thể coi nhẹ mối nguy từ những nhóm như thế này, những nhóm từng cho thấy năng lực thực hiện những cuộc tấn công lớn trong quá khứ." nhà phân tích Bill Roggio nói.