Sau màn ‘tự sướng’ về việc ‘đã ký kết thành công Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA)’ của chóp bu Việt Nam vào tháng 6 năm 2019, bầu không khí trông đợi hiệp định này được phê chuẩn đã dần lắng xuống mà không còn hớn hở đắc chí như trước đó.
Ngay cả sự hiện diện của Bernd Lange - Chủ tịch Ủy ban Thương mại quốc tế của Nghị viện Châu Âu (INTA), một quan chức được giới quan chức khôn lỏi ở Việt Nam đánh giá là ‘khá dễ chơi’, và trong thực tế thì Bernd Lange đã bị Hà Nội qua mặt ít nhất hai lần về vấn đề nhân quyền - vào những ngày cuối tháng 10 năm 2019 và đã có những cuộc gặp với Chủ tịch quốc hội, Bộ trưởng Công thương, Trưởng ban Kinh tế trung ương Việt Nam… để “tìm hiểu việc chuẩn bị phê chuẩn và thực thi Hiệp định EVFTA và IPA, đồng thời trao đổi với các cơ quan của Việt Nam về phương hướng xử lý đối với một số vấn đề mà EU quan tâm” cũng chẳng hứa hẹn triển vọng rõ ràng nào về EVFTA sẽ được Nghị viện châu Âu xem xét phê chuẩn.
Chưa phê chuẩn trong năm 2019
Theo quy định của Liên minh châu Âu (EU), sau khi có sự chấp thuận của các cơ quan như Ủy Ban Thương Mại Châu Âu, Cộng đồng Châu Âu và được ký kết, EVFTA còn phải trải qua thủ tục trình ra Nghị viện châu Âu và phải được cơ quan này xem xét có phê chuẩn hay là không.
Còn với EVIPA (Hiệp định Bảo hộ đầu tư Việt Nam-EU, cùng với EVFTA đã được EU và Việt Nam bàn thảo để chuẩn bị phê chuẩn) thì rắc rối hơn nhiều đối với chính thể độc tài ở Việt Nam.
Khác nhiều với EVFTA, EVIPA mới chính là cái mà một chính thể luôn muốn “ăn sẵn” và “ăn đậm” như Việt Nam cần kíp. Nhưng muốn có được EVIPA để mang lại lợi nhuận cụ thể chứ không phải một thứ danh dự trừu tượng và an ủi như EVFTA, Việt Nam lại cần “vận động” đủ 28 quốc gia thành viên của khối EU, mà nếu 4 trong số các quốc gia đó không đồng ý thì EVIPA không thể được ký kết và phê chuẩn, cũng đồng nghĩa với EVFTA sẽ “toi” dù có được EU phê chuẩn.
Ngay trước mắt, EVFTA cũng không phải là hiệp định ‘dễ ăn’.
Vào tháng 6 năm 2019 khi EVFTA được ký kết chính thức tại Hà Nội, giới chóp bu Việt Nam đã nêu ra dự kiến hiệp định này sẽ được Nghị viện châu Âu phê chuẩn vào cuối năm 2019 hoặc chậm lắm là vào đầu năm 2020. Nhưng mốc dự báo vào cuối năm 2019 lấn át hơn hẳn, thậm chí mốc này còn được một số tờ báo đảng tô đậm và khẳng định.
Tuy nhiên cho đến nay vẫn không có tín hiệu khả quan nào về việc EVFTA được phê chuẩn vào thời gian những tháng còn lại của năm 2019.
Trong một phiên họp của Ủy ban Thường vụ quốc hội trước khi cơ quan ‘nghị gật’ chính thức khai mạc kỳ họp quốc năm 2019 vào ngày 21/10, Ủy viên thường trực Ủy ban đối ngoại của Quốc hội là Lê Anh Tuấn cho báo giới biết rằng dự kiến đến đầu năm 2020 Nghị viện châu Âu mới có phiên họp toàn thể để xem xét EVFTA. Theo lộ trình này, EVFTA có thể được phía EU phê chuẩn trong nửa đầu năm 2020. Theo quy định, hiệp định có hiệu lực 2 tháng sau đó hoặc vào thời điểm do 2 bên thống nhất. Còn với EVIPA, hiện chưa có dự kiến về lộ trình và thời gian có hiệu lực.
Đó là lần đầu tiên từ sau khi EVFTA được ký kết tại Hà Nội, quan chức Việt Nam thừa nhận hiệp định này chưa thể được phê chuẩn trong năm 2019.
Lùi phê chuẩn do vi phạm nhân quyền?
Vì sao EVFTA chưa ‘qua cầu’ trong năm 2019? Chỉ đơn giản vì lý do thủ tục họp hành của Nghị viện châu Âu hay còn bởi nguồn cơn nhạy cảm nào khác?
Tuy nhiên, những tin tức từ giới quan sát độc lập lại cho biết Nghị viện châu Âu sẽ tổ chức họp toàn thể vào cuối năm 2019.
Tất nhiên, giới lãnh đạo Hà Nội luôn muốn qua mặt EU về nhân quyền luôn giải thích rằng chủ đề EVFTA lại không được đưa vào nghị trình của phiên họp là do Nghị viện châu Âu còn bộn bề công việc sau khi mới được bầu lại vào tháng 5 năm 2019.
Nhưng phải chăng còn có một nguyên do khác: Nghị viện châu Âu chủ ý lùi phiên họp toàn thể xem xét EVFTA nhằm bắt buộc nhà cầm quyền Việt Nam phải tuân thủ những điều kiện về cải thiện nhân quyền do cơ quan này nêu ra một cách khẩn cấp vào tháng 11 năm 2018?
Thực tế là cho đến ngày 30 tháng Sáu năm 2019 khi đặt bút ký kết hai hiệp định EVFTA và EVIPA tại Hà Nội, chỉ mới một phần rất nhỏ trong toàn bộ nội dung rất rộng và sâu của bản nghị quyết về nhân quyền Việt Nam mang số hiệu 2018/2925 (RSP) do nghị viện Châu Âu tung ra vào giữa tháng Mười Một năm 2018 được phía Việt Nam đáp ứng.
Toàn bộ nội dung của bản nghị quyết 2018/2925 (RSP) giống hệt một cáo trạng toàn diện và đanh thép lên án chính thể độc đảng ở Việt Nam về rất nhiều hành vi vi phạm nhân quyền trầm trọng về tự do tôn giáo, tự do biểu đạt, tự do ngôn luận, tự do báo chí, nạn bắt bớ người hoạt động nhân quyền, không chịu ký kết các công ước quốc tế về lao động…
Nhưng trước yêu cầu phải ký 3 công ước quốc tế còn lại của Tổ Chức Lao Động Quốc Tế (ILO), chính thể Việt Nam đã chỉ mang ra quốc hội bàn việc ký và phê chuẩn Công Ước 98 mà không nói gì đến hai công ước quốc tế còn lại về lao động, còn Công Ước 105 về chống cưỡng bức lao động được hứa hẹn ký vào năm 2020. Nhưng bỉ bôi nhất vẫn là Công Ước 87 – công ước then chốt quy định bắt buộc về quyền của người lao động được tự do thành lập công đoàn độc lập – bị phía Việt Nam treo đến năm… 2023.
Nhưng chẳng có gì chắc chắn là đến năm đó Công Ước 87 sẽ được ký. Và nhất là sẽ được thực hiện một cách nghiêm túc.
Còn việc sửa đổi Bộ Luật Lao Động và Luật Công Đoàn cũng trí trá và ma mãnh không kém khi dự thảo này tuyệt đối không đề cập đến khái niệm “công đoàn độc lập,” trong khi dựng lên một núi thủ tục hành chính để làm nản lòng những công nhân muốn tự tay thành lập công đoàn phi nhà nước.
Trong khi đó, không khí đàn áp nhân quyền ở Việt Nam vẫn đặc sệt như một thùng thuốc súng. Công an Việt Nam vẫn liên tiếp bắt bớ và hành hung dã man những người hoạt động nhân quyền và xã hội dân sự, bắt bớ và giam cầm từ nghệ sĩ làm phim về dân oan đất đai cho đến những phụ nữ chống BOT bẩn… Vẫn chưa có bất kỳ một dấu hiệu nào cho bất kỳ một “cải thiện nhân quyền” nào, dù chỉ mang tính mị dân hoặc để đối phó với cộng đồng quốc tế…
Những bằng chứng không thể chối cãi về vi phạm nhân quyền, cộng với tình trạng đàn áp bất đồng chính kiến ngày càng “vươn lên một tầm cao mới” của chính thể độc tài ở Việt Nam chắc chắn sẽ là những gì mà nhiều nghị sĩ EU không thể bỏ qua khi cân nhắc bỏ phiếu có thông qua hay không Hiệp Định EVFTA. Một cái gật đầu dễ dãi của Nghị viện châu Âu đối với EVFTA sẽ phủ nhận toàn bộ bản nghị quyết nhân quyền Việt Nam của chính cơ quan này yêu sách vào tháng Mười Một năm 2018, khiến uy tín lẫn hình ảnh của Nghị viện châu Âu bị giảm sút không ít trong đánh giá của cộng đồng quốc tế.
Cũng bởi thế, EVFTA nếu được Nghị viện châu Âu phê chuẩn có thể sẽ vào thời điểm trễ hơn so với tính toán của giới chóp bu Hà Nội.
Nghị viện châu Âu có ‘treo giò’ EVFTA và EVIPA?
Không loại trừ khả năng EVFTA bị Nghị viện châu Âu ‘treo giò’ thêm một thời gian nữa - sau năm 2020, do ‘thành tích cải thiện nhân quyền’ chỉ tăng không giảm và ngày càng dã man của chính quyền Việt Nam.
Khả năng trên là hoàn toàn có cơ sở, bởi đã có tiền lệ cho nó. Vào tháng 2 năm 2019, khi chính phủ của thủ tướng ‘Cờ Lờ Mờ Vờ’ Nguyễn Xuân Phúc và hai cơ quan Bộ Công thương và Bộ Ngoại giao Việt Nam đôn đáo chạy sang Brussel, Bỉ - nơi đặt trụ sở thường trực của EU - để vận động cho EVFTA và EVIPA và tưởng chừng mọi việc đã trót lọt, Hội đồng châu Âu bất ngờ thông báo hoãn việc ký kết hai hiệp định này, mà nguồn cơn không nói ra hẳn là vô số vi phạm nhân quyền của Hà Nội. Ngay trước đó, một bức thư của 18 tổ chức xã hội dân sự ở Việt Nam và quốc tế đã kiến nghị EU hoãn ký EVFTA do nhà cầm quyền Việt Nam không có bất kỳ cải thiện nhân quyền nào.
Còn trước đó nữa, hai hiệp định EVFTA và EVIPA đã phải trải qua thời gian rà soát pháp lý của EU đến hai năm rưỡi, dù đã kết thúc đàm phán từ cuối năm 2015 - một khoảng thời gian dài hơn hẳn so với quy trình chỉ từ 6 tháng đến một năm để rà soát pháp lý các hiệp định thương mại quốc tế mà EU là đối tác.
Vào tháng 9 năm 2019, 48 tổ chức quốc tế, trong nước tiếp tục gửi thư ngỏ, kiến nghị tới các nghị sỹ, Quốc hội châu Âu, Ủy ban Nhân quyền Quốc hội châu Âu về tình trạng vi phạm nhân quyền tồi tệ ở Việt Nam, và kiến nghị hoãn lại việc phê chuẩn, thực hiện EVFTA. Những kiến nghị này có thể tác động đến quyết định có phê chuẩn EVFTA hay không của Nghị viện châu Âu.
Hẳn do lo lắng chuyện quá khứ đình hoãn hiệp định thương mại sẽ tái hiện trong tương lai, vào thời gian cuối năm 2019 Việt Nam đã phải liên tiếp cử các ‘đoàn đại biểu cấp cao’ đi một số nước Tây Âu nhằm vận động cho những ‘mặt hàng’ đang trở nên nhu cầu cấp bách ở dải đất quằn quại hình chữ S.
Một phái đoàn do quan chức Nguyễn Văn Bình, ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban kinh tế trung ương dẫn đầu, gặp các cơ quan của EU với đề nghị “hai phía thúc đẩy tiến trình Nghị Viện Châu Âu phê chuẩn EVFTA và EVIPA”.
Một đoàn khác được dẫn đầu bởi quan chức Đại tướng Đỗ Bá Tỵ - Phó Chủ tịch Quốc hội, đi Cộng hòa Liên bang Đức, nhắm đến nhiều mục đích như vận động chính phủ Đức sớm phê chuẩn EVFTA và EVIPA, vận động Đức ủng hộ Việt Nam hơn nữa trước căng thẳng ở Biển Đông và Bãi Tư Chính, và… xin viện trợ ODA.
Nhưng ngay vào lúc Đỗ Bá Tỵ đang hươu vượn về nhân quyền ở Đức, bộ phim vi phạm nhân quyền vẫn tiếp tục được công chiếu ở Việt Nam: một phái đoàn của Bộ Tư Pháp Đức đến Sài Gòn và mời một số luật sư gặp gỡ để nghe ý kiến về tình hình luật pháp ở Việt Nam, nhưng một trong số khách mời đó là luật sư Đặng Đình Mạnh đã bị công an Việt Nam cấm cửa không cho đi gặp đoàn Đức.
Vào lúc này và khi thời điểm Nghị viện châu Âu xem xét bỏ phiếu EVFTA có vẻ sắp diễn ra vào nửa đầu năm 2020, chính thể độc tài ở Việt Nam đang tìm cách thúc giục EU sớm thông qua EVFTA, nhưng sẵn sàng qua mặt EU thêm một lần nữa bằng những hứa hẹn ‘sẽ cải thiện nhân quyền’ hoàn toàn đầu môi chót lưỡi.