Kế hoạch đổ 2,5 triệu khối bùn xuống vùng biển quanh Hòn La, Hòn Gió và Mũi Độc thuộc tỉnh Quảng Bình đã được phê duyệt (1). So với kế hoạch đổ 1,1 triệu khối bùn ở vùng biển Hòn Cau thuộc tỉnh Bình Thuận hồi giữa năm ngoái thì rõ ràng thuận lợi hơn nhiều.
Công chúng, báo giới, các chuyên gia môi trường, hải dương hẳn đã mệt mỏi nên thôi phân tích, chỉ trích. Giới đầu tư các nhà máy phát điện bằng than, những viên chức hữu trách từ trung ương đến địa phương cũng chỉ mong như vậy.
Tháng 8 năm ngoái, công chúng, báo giới, các chuyên gia môi trường, hải dương từng tỏ ra hết sức hài lòng khi chính phủ Việt Nam quyết định ngưng đổ 1,1 khối bùn xuống vùng biển Hòn Cau thuộc tỉnh Bình Thuận (2). Tháng 6 năm nay, chuyện đem cả triệu tấn bùn đổ xuống vùng biển Hòn Cau được nêu ra lần nữa, lần này gần như chắc chắn thành công vì thiên hạ đã thôi nói ra, nói vào (3). Khu vực Vĩnh Tân, Tuy Phong, Bình Thuận có tới bốn nhà máy dùng than phát điện nên cần cảng để bốc dỡ than. Xây cảng thì phải nạo vét thường xuyên thành ra đâu chỉ có lần này mà sẽ còn nhiều lần nữa và không chỉ có một cảng tiếp nhận than!
Tương tự, khu vực Quảng Đông, Quảng Trạch, Quảng Bình cũng sẽ có hai nhà máy phát điện bằng than (Quảng Trạch 1, Quảng Trạch 2), cách đó khoảng 250 cây số, khu vực Quỳnh Lập, Hoàng Mai, Nghệ An là hai nhà máy phát điện bằng than khác (Quỳnh Lập 1, Quỳnh Lập 2), thành ra vùng biển phía Bắc miền Trung sẽ tiếp nhận không chỉ 2,5 triệu khối bùn để làm cảng cho Nhà máy Nhiệt điện Quảng Trạch 1. Chưa kể từ nay đến 2030, sẽ có thêm chừng… 30 nhà máy phát điện bằng than mọc lên dọc bờ biển Việt Nam, không đem bùn đổ ra biển thì đổ đi đâu? Chấp nhận các nhà máy nhiệt điện bằng than thì phải chấp nhận cho chủ đầu tư xây dựng cảng tiếp nhận than, chấp nhận moi bùn, đem ra biển đổ hết triệu tấn này đến triệu tấn khác, từ thập niên này qua thập niên khác. Vậy thôi.
Đem bùn đổ ra biển có nguy hại cho môi sinh, môi trường, nguồn lợi tự nhiên từ biển, đe dọa sinh kế cho hàng triệu người dựa vào biển để sống không? Câu trả lời là có, khác biệt chỉ ở mức độ. Biết thế nên cực chẳng đã, thiên hạ mới đem bùn ra biển đổ sau khi đã khảo sát, tính toán cẩn thận để hạn chế tối đa tác động bất lợi của quyết định này còn ở Việt Nam thì chủ động moi bùn đưa ra biển đổ. Cho phép xây dựng nhà máy phát điện bằng than với mật độ dày như vậy (57 nhà máy) thì có khác gì khuyến khích tình trạng bạ đâu đổ đó suốt từ Bắc vào Nam? Phát triển nhà máy phát điện bằng than đâu chỉ hủy diệt biển bằng phong trào moi bùn đem ra biển đổ. Trong quá trình vận hành, hệ thống nhà máy phát điện bằng than sẽ ngốn một nguồn nước khổng lồ, ngoài chuyện làm nguồn nước vốn bắt đầu thiếu trở thành khan hiếm, hệ thống nhà máy này còn thải ra hàng trăm triệu khối nước nóng 40oC nên có thể soạn điếu văn cho hệ sinh thái dưới nước ở những khu vực đó ngay từ bây giờ.
Sinh vật dưới biển coi như đã xong, sinh vật trên đất liền, kể cả con người cũng khó mà sống. Đủ loại chuyên gia từ y tế, môi trường, đến năng lượng, kinh tế đã cũng như đang cảnh báo, đốt than để tạo điện mỗi năm sẽ thải vào không khí vài chục triệu tấn tro và một lượng cực lớn các chất nguy hiểm (dioxit lưu huỳnh - SO2, oxit nitơ - NOx, carbon dioxit - CO2, thủy ngân, thạch tín,...), những chất này sẽ phá hủy hệ thần kinh, hệ tuần hoàn, hệ hô hấp, tăng nguy cơ bị ung thư phổi, đột qụi, mắc các bệnh về tim mạch, bệnh mãn tính hoặc bệnh truyền nhiễm về đường hô hấp... chưa kể các loại khí sunfat và nitrat còn gây ra mưa acid, hủy hoại những dòng suối, những cánh rừng. Thông qua báo giới, các chuyên gia đã giới thiệu hàng loạt số liệu thống kê mà ngay cả những người ích kỷ, chỉ nghĩ cho mình cũng thấy lo (3) nhưng các viên chức hữu trách ở Việt Nam thì không. Trước giờ, hệ thống công quyền Việt Nam luôn tự hào về “đặc điểm riêng” của mình, dân chúng Việt Nam vốn tràn đầy sự “lạc quan cách mạng” nên cũng chẳng bận tâm nhiều lắm đến chuyện thiên hạ thi nhau loại bỏ các nhà máy phát điện bằng than.
Chết dần, chết mòn chưa phải là chết, chưa đáng lo, kể cả khi một số cảnh báo cách nay chưa lâu đã ở ngay trước mặt. Tháng 8 năm 2016 - tại một hội nghị về môi trường, đại diện Bộ Xây dựng Việt Nam loan báo, áp lực về xử lý tro xỉ, thạch cao từ các nhà máy phát điện bằng than và các nhà máy hóa chất càng ngày càng lớn. Mỗi năm, nhóm nhà máy này, đặc biệt là các nhà máy phát điện bằng than thải ra khoảng 10 triệu tấn tro xỉ, thạch cao nhưng khả năng xử lý chất thải của Việt Nam hiện chỉ vào khoảng 30%. Cũng vì vậy, lượng tro xỉ, thạch cao chưa xử lý, đang tồn đọng đến thời điểm đó là 15 triệu tấn và đến 2020 sẽ là 109 triệu tấn. Bây giờ, sau đúng hai năm, chỉ riêng tại Bình Thuận, hệ thống công quyền từ trung ương đến địa phương đều vò đầu, bứt tóc vì sắp hết chỗ chứa tro xỉ của 2/4 nhà máy phát điện bằng than ở Vĩnh Tân (4).
Hai năm trước, tại Hội thảo “Kinh tế Việt Nam trong trung hạn – Triển vọng và một số ảnh hưởng của yếu tố môi trường”, đại diện Ngân hàng Thế giới (WB) khuyến cáo, mỗi năm, Việt Nam mất 5% GDP vì ô nhiễm môi trường và nếu không cẩn thận thì sẽ mất 10% GDP/năm do ô nhiễm môi trường như Trung Quốc. Theo các chuyên gia, dù chưa phải là một quốc gia công nghiệp nhưng Việt Nam rất dễ qua mặt Trung Quốc ở khía cạnh ô nhiễm. Hai năm vừa qua, ô nhiễm môi trường tại Việt Nam không giảm và tăng dần theo sự phát triển của hệ thống nhà máy phát điện bằng than. Thậm chí, do bị ám ảnh bởi ô nhiễm và trách nhiệm trước dân chúng chúng đối với ô nhiễm, chính quyền một số địa phương như Long An quyết định thay đổi kế hoạch xây dựng các nhà máy nhiệt điện, chuyển từ phát điện bằng than sang phát điện bằng khí hóa lỏng nhưng các viên chức hữu trách trong việc phát triển nguồn điện tại Việt Nam buông tha (5).
***
Sau khi phát giác những tác hại khủng khiếp của các nhà máy phát điện bằng than đối với môi sinh, môi trường, sức khỏe, tính mạng con người, nhiều chuyên gia ví von nguồn điện từ đốt than là “điện bẩn”. “Điện bẩn” có gì hấp dẫn tới mức mà những viên chức hữu trách ở Việt Nam tha thiết như vậy? Không biết! Chỉ biết dẫu đã lên kế hoạch chia tay với “điện bẩn” trên lãnh thổ của mình nhưng Trung Quốc rất nhiệt tình trong việc hỗ trợ phát triển “điện bẩn” ở Việt Nam. Ngoài việc đầu tư trực tiếp vào một số nhà máy “điện bẩn”, ví dụ khu vực Vĩnh Tân, Tuy Phong, Bình Thuận, Trung Quốc đang đon đả mời chào vay vốn, dùng nhà thầu, thiết bị, công nghệ Trung Quốc để phát triển “điện bẩn”.
Tuy bày ra kế hoạch phát triển hệ thống nhà máy phát điện bằng than trên toàn Việt Nam qua cái gọi là “Tổng sơ đồ điện VII”song Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không đủ vốn, Tập đoàn Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) được chính phủ Việt Nam chỉ định tham gia thực hiện “Tổng sơ đồ điện VII” cũng vậy.
Tháng 4 năm nay, báo chí Việt Nam cho biết, TKV đang bàn bạc với một số doanh nghiệp trong và ngoài nước để tìm vốn thực hiện hai nhà máy phát điện bằng than (Quỳnh Lập 1, Quỳnh Lập 2) ở Hoàng Mai, Nghệ An do TKV làm chủ đầu tư. Doanh nghiệp trong nước có Geleximco liên kết với Hongkong United (HUI) thành liên doanh Geleximco – HUI. Doanh nghiệp ngoài nước có KAIDI (Trung Quốc), KOSPO (Nam Hàn), SAMTAN (Nam Hàn). Lúc đó, TKV nhấn mạnh: (1) Tập đoàn này chủ trương lựa chọn cơ cấu vốn đầu tư theo phương thức TKV góp 36%, KOSPO góp 34% và SAMTAN góp 30% . (2) TKV không đồng tình với giải pháp của Liên danh Geleximco - HUI vì góp 75% đến 85% vốn, khiến TKV mất vai trò là bên nắm giữ cổ phần chính, sai với chủ trương kêu gọi đầu tư. EVN cũng không đồng tình vì chưa có qui định về việc áp dụng phương thức PPP (hợp tác công tư) cho công trình điện (6).
Hai tháng sau, Bộ Công Thương Việt Nam đột nhiên đề nghị Thủ tướng Việt Nam chấp thuận cho liên danh Geleximco – HUI góp 80% vốn vào dự án đầu tư Nhà máy Nhiệt điện Quỳnh Lập 1, TKV chỉ góp 20%. Hai nhà đầu tư Nam Hàn (KOSPO và SAMTAN) bị loại vì đòi chính phủ Việt Nam bảo lãnh cả vốn vay lẫn hợp đồng mua bán điện. Có một điểm cần lưu ý là 80% vốn mà Liên danh Geleximco – HUI góp vào dự án đầu tư Nhà máy Nhiệt điện Quỳnh Lập 1 đến từ bốn ngân hàng Trung Quốc do Ngân hàng Phát triển nhà nước Trung Quốc đứng đầu (7). Phải nói thêm là Liên danh Geleximco – HUI chưa muốn ngừng tại đó, liên danh này còn muốn góp từ 75% đến 80% vốn đầu tư vào các dự án nhà máy nhiệt điện Quỳnh Lập 2, Quảng Trạch 1, Quảng Trạch 2, Hải Phòng 3,… Học phí trả cho những bài kiểu như dự án Đường sắt Cát Linh – Hà Đông tuy quá đắt vẫn không phát huy tác dụng! Chết dần, chết mòn không chỉ vì môi sinh, môi trường, về sức khỏe mà còn ở nhiều khía cạnh khác!
Chú thích
(5) https://www.thesaigontimes.vn/276540/tu-van-muon-long-an-dau-tu-dien-than-ly-le-co-thuyet-phuc.html