Nguyễn Ðăng Thường sinh tại Battambang, Cambodge (Campuchia). Tốt nghiệp Ðại học Sư phạm Sài Gòn khóa thứ nhất (1961) ban Pháp văn. Ông rời Việt Nam sang Campuchia (1973) rồi sang Pháp (1974), hiện sống ở Anh Quốc. Ông là người đa tài, ngòi bút (nay là bàn phím) của ông tung hoành trên nhiều thể loại: thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết, nhận định văn học, dịch thuật, hội họa… Ông nói về cái sự viết của mình: “Thích viết nhưng viết khó và lười và nên không có ước vọng trở thành nhà văn nhà thơ.” Có lần ông gọi những bài thơ của mình một cách hí lộng là những “tử thi” hay “thi hài”; có lẽ ý của ông là không cố tạo ra những “tác phẩm bất tử”, ông ý thức được đời sống ngắn hạn và sự giới hạn về mức độ phổ biến của tác phẩm, nên với ông thì cái gọi là “thơ” chỉ là một trò chơi khinh khoái trong phút chốc thôi chăng?
Viết về Nguyễn Ðăng Thường là việc khó khăn, trong bài viết này, chúng tôi chỉ giới thiệu một mảng nhỏ: thơ / nhạc chế của ông.
Chữ “nhạc chế” là do chúng tôi mạo muội gán đặt thêm; chúng tôi không dám chắc nó xác đáng và đúng với ý của tác giả, vì Nguyễn Đăng Thường đã viết lại lời của nhiều ca khúc và ông cho đăng những sáng tác này vào mục “thơ” của diễn đàn Tiền Vệ, mong rằng ông bỏ lỗi cho.
Nhạc chế là một hiện tượng khá phổ biến trong dân gian VN từ rất lâu rồi, ngày xưa người ta thường gọi là “nhạc sửa lời”. Chúng tôi còn nhớ trước năm 75 có những lời ca được sửa lại như: “Ai đang đi trên Cầu Bông rớt xuống sông ướt cái quần ni-lông…”, hay “Đưa em về dưới mưa, ép em vô gốc dừa…”, chẳng hạn. Đó là những ca khúc, thường là tình ca, được viết lại lời, thường mang tính giễu nhại (parody), đùa cợt chỉ để mang lại tiếng cười mà thôi.
Sau 75, một số nhạc đỏ được những người vô danh sửa lại lời nhưng khác với trước đó ở chỗ chúng được mang thông điệp giễu nhại xã hội, thậm chí chính trị. Ví dụ lời bài quốc ca “Tiến quân ca” thành “Đoàn quân Viêt Nam đi, sao mà ốm đói, bước chân phù lang thang trên đường còn xa…”, hay bài “Tình đất đỏ miền Đông” thành “Cây cuốc cong là cây cuốc gãy, cây cuốc gãy thì khỏi đi mần/ Tổ quốc ta từ khi thống nhất, năm mươi triệu con người chỉ nghĩ tới chuyện ăn…”, hay bài “Nối vòng tay lớn” thành “Từ Bắc vô Nam tay cầm bó rau, tay kia cầm sợi dây để bắt con cầy…”.
Những sáng tác thuộc thể loại này của Nguyễn Đăng Thường thường theo sát với thời cuộc, thỉnh thoảng một người bạn của chúng tôi ôm guita nghêu ngao hát trong những bàn rượu ở Sài Gòn, nghe rất thấm. Vì sao thấm? Vì trong cái cười, cái hài hước, có nỗi trăn trở và đau đớn trước thời cuộc, rất thật. Quỡn, các bạn thử hát theo những bài dưới đây một lần xem.
Chúng tôi mời quý vị thưởng thức bài Torna A Surriento (“Come Back To Sorrento”) của Ernesto di Curtis, với lời ca mới, và những bài quen thuộc khác.
***
Trở về cái chuồng xưa?
Về quê khi tóc hết còn đen đen?
Về quê lúc đời vắng người thân quen?
Về quê có pháo hoa có lồng đèn?
Ôi lãng du quay về không hèn?
Về quê nghe gái gú gọi vô hang?
Về quê nếm lạc thú và truy hoan?
Về quê có máu tươi có thịt người?
Ôi lãng du quay về vui cười?
A cái nhà à con ma
Và a tiếng ta trong chiều tà
Về cười ha há
Há ha hí hì hu?
Về quê ăn bánh vú và xôi mông?
Về quê uống trà ấp và bia ôm?
Về quê có mắm tôm có thịt cầy?
Ôi lãng du quay về sum vầy?
Về quê coi đất nước mình văn minh?
Về quê ngó kiều nữ và ô-sin?
Về quê có gái trinh có nhạc tình?
Ôi lãng du quay về linh đình?
Ô cái mồ ồ con khô
Và ô cái ô bên bờ hồ
Về cười hô hố
Hố hô hố hồ hô?
Về quê lên phố núi đường xe tăng?
Về quê xuống lục tỉnh cầu dây văng?
Về quê có chó săn có cò mồi?
Ôi lãng du quay về cho rồi?
Về quê yêu Đảng, Bác, và Quê Hương?
Về quê chối từ những ngày tha phương?
Về quê sống bất công chẳng bận lòng?
Ôi lãng du quay về thuê phòng?
Không thấy nghèo ngoài hiên mưa
Và đâu bé thơ vui cùng mùa
Một mùa xuân sáng
Mắt êm nắng vàng xưa?
***
Ngày thường trên quê hương
Một người nghèo trông dưa leo
Một người treo trông thần chết
Một thằng chệt trông nham nhở
Một thằng khờ mơ tô phở
Một người chờ bao nhiêu phen
Nhìn đảng đen thêm đểu cáng
Đàn trẻ nhỏ quen tai nạn
Người Việt nằm đếm tháng năm
Một người mù đi trên mây
Một người ngu tin lời bác
Một thằng khạc ra trăm bãi
Một thằng dài hơn biên ải
Một ngày dài mong tin ai
Rồi từng đêm sao vàng chói
Người Việt thầm trao câu hỏi
Người Việt nhìn nhau kêu gọi
Một ngày thường trên quê hương
Ngày Việt Nam đương chuyển hướng
Một ngục tù đông blogger
Một ngục tù nuôi da vàng
Một ngày nào không bao xa
Ngày Việt Nam ta toả sáng
Một ngục tù không lãnh tụ
Một ngục tù quên căm thù
(Từ ca khúc Ngày dài trên quê hương – Trịnh Công Sơn)
Diễm nay
Mưa bẩn mưa tuôn trên tầng tháp đổ
Dài chưn em cố nổ máy hông đa
Nghe máy xe hư không buồn rổ rổ
Đường về hun hút không xế thêm xa
Mưa bẩn mưa sa trên hàng quán nhỏ
Buổi chiều ngồi ngó những cái mông to
Trên bước chưn co trơ vài vết đỏ
Chợt hồn xanh mét như người ốm ho
Chiều nay còn say em không nên lại
Uống mãi trong cơn say dài
Mình ta tới khi trời khuya trở mai
Quán ơi cho thêm vài chai
Mưa vẫn mưa điên cho đường biển động
Làm sao em nhớ thuở mới cu si
Xin hãy đưa ta qua miền đất mộng
Để thành cu mĩ quên mình củ chi
Mưa vẫn mưa đen tiêu đời bảng hiệu
Làm sao em biết bia đá tan mau
Xin hãy cho ta thêm vài cốc riệu
Ngày sau sỏi đá cũng cần ném nhau
(Từ ca khúc Diễm Xưa – Trịnh Công Sơn)
Biển mớ
Ngày mai công an
sẽ tới thăm em gọi về
gọi về tra khảo lê thê
nện đầu cho tới hôn mê
Ngày mai công an
ngồi đứng bên xe đợi chờ
mũi súng lăm le phòng hờ
nghe lòng nghẹn muôn câu thơ
Ngày mai công an
chở nhóm sinh viên về đồn
gọi thằng kia tới liệu hồn
mày nghe chớ có chơi khôn
Ngày mai công an
thành phố trấn chia từng phường
cả toán luân phiên chận đường
nghe đời biển động ngàn phương
Hôm kia ta về
bàn chân trên lối cũ
tìm em qua xóm mù
hờn lên đây hoang vu
Ngày mai công an
bỏ xác em trên ruộng đồng
chiều hoang súng nổ mênh mông
trời cao có thấu hay không
Ngày mai công an
còn đá dân đen dập vùi
hàng xóm trông nhau bùi ngùi
nghe ngoài trời mưa không vui
Ngày mai công an
chỉa súng vô tai họng kề
từng đêm canh gác bộn bề
từng đêm say máu đê mê
Ngày mai công an
từng toán xuống lên cặp kè
lũ chó nanh nhe gầm ghè
trông hình bác mập mà ghê
(Từ ca khúc Biển Nhớ - Trịnh Công Sơn)
Đêm khuya
Chiều chưa đi thì đêm chưa xuống
Ðâu đấy buông hãi hùng tiếng chuông
Cô gái quê bâng khuâng cởi truồng
Chùi chân dép rồi leo lên giưòng
Thời gian như ngừng trong đau đớn
Cây trút lá cuốn theo đời hoa
Ai giương mắt, mắt nhung chưa nhòa
Sương gió hay công an chờ ta
Ðêm khuya, ai ra quán bia ngồi nhìn giai nhân
Ðêm khuya, ai không ngẩn ngơ vì đôi mông tròn
Ðêm khuya, thi nhân lắng nghe tâm hồn ung thư
Ðêm khuya, ca nhi khóc rên đôi bài ca sến
Có đô thì vô
Có vô thì ôm
Có ôm thì bia
Có bia là trai
Có trai là say
Có say là sưa
Ðêm xưa, ai trông cố mông
Ðường tròn mênh mông
Ðêm nay, ai mơ giấc mơ tiên ngày, tiên đêm
Ðêm mai, ai lê bước chân chơi bời tha phương
Có ai thấu tình thôn nữ đêm khuya trên giường
(Từ ca khúc Đêm Đông - Nguyễn Văn Thương)
Hư âm
Đêm qua mơ thấy ông râu ria nằm thịt da ướp tươi
Bao nhiêu người ngắm riêng tôi đứng xa trên sân nắng trưa
Gió thoảng nhẹ đưa, bay qua đường phố
Thương dân tôi chắp thêm vần đầy vơi ánh mắt xa vời
Tôi yêu đất nước quê hương muôn đời dệt bao ước mơ
Tôi như đồi vắng dân như nắng xuân reo muôn ý thơ
Biết nói cùng ai, trăm ngàn mộng ước
Tim chưa băng giá không ngại ngùng bao năm tháng mong chờ
Hận ông từ muôn kiếp trước
Oán ông tới thuở bạc đầu
Tôi chẳng ưu phiền vì đường tơ vương vấn
Nên để cung đàn tiêu hao sầu đau
Hư âm tiếng khóc tan trong mưa chiều đẹp bao ước mơ
Đê mê còn nhớ đêm qua giấc mơ ai vung nắm tay
Tôi muốn cùng dân, nương theo làn sóng
Đưa nhau tới cõi thiên đường tự do không có cha già
(Từ ca khúc Dư Âm – Nguyễn Văn Tí)
Thận Nhiên, Dallas 08/2015
Các bài viết được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.