Trong số những nhà thơ sinh sau năm 1975, cả trong lẫn ngoài nước, Nguyễn Hoàng Tranh là nhà thơ tôi thích nhất và cũng đặt nhiều hy vọng nhất.
Không phải bài thơ nào của Nguyễn Hoàng Tranh cũng hay. Nhưng hay hay không hay, bài nào cũng có kỹ thuật thật chín. Tuy nhiên, điều tôi thích nhất chưa phải là độ chín trong các bài thơ ấy mà là tính chất thử nghiệm của chúng. Nói cách khác, tôi thích cái cách Nguyễn Hoàng Tranh làm thơ trước khi thích những bài thơ cụ thể của anh. Nguyễn Hoàng Tranh làm thơ như không hề biết thơ là gì. Theo tôi, đó là điểm khác biệt quan trọng nhất giữa anh và vô số người làm thơ khác hiện nay: trong khi nhiều người khác biết họ sẽ viết như thế nào trước khi họ thực sự cầm bút: họ viết theo một mô hình thơ với những khuôn cảm xúc có sẵn, những khuôn vần và khuôn nhịp có sẵn, những hệ thẩm mỹ ươn ướt chút nước mắt và phảng phất chút nước hoa có sẵn; Nguyễn Hoàng Tranh - thật ra, nói cho ngay, không phải chỉ có một mình Nguyễn Hoàng Tranh - dường như, bằng động tác làm thơ, nhắm đến một mục tiêu nhiều tham vọng hơn và cũng nhiều bất trắc hơn: đề xuất những mô hình khác cho thơ.
Dĩ nhiên không phải đề xuất nào cũng thực sự là một sáng tạo để có thể được xem là một mô hình nghệ thuật hay thẩm mỹ. Nhiều, nếu không nói hầu hết các đề xuất, ngay từ những cây bút được kể là tài hoa nhất của một thời, mãi mãi chỉ là những thử nghiệm dở dang. Nhưng ngay cả khi dở dang, những thử nghiệm ấy cũng vô cùng quý báu: chúng cho thấy ít nhất một điều: thơ là một cuộc hành trình tìm kiếm vô tận, một cuộc khám phá vô tận, ở đó, thất bại lớn nhất là ngồi lì một chỗ hay cứ quanh quẩn mãi trên một vài lối mòn quen thuộc chứ không phải là sự lạc đường như nhiều người từng lo sợ.
Lý do đơn giản: ở đó, trong cái thế giới sáng tạo mênh mông ấy, không có đường để lạc. Còn khi những thử nghiệm ấy thành công, phần thưởng sẽ rất lớn lao: cái người đọc được tặng không phải chỉ là một bài thơ hay mà còn là một ý niệm khác về thơ: với ý niệm ấy, không những một cách định nghĩa khác về thơ được hình thành mà một góc cạnh mới trong địa dư thơ cũng được mở ra: thế giới của thơ trở thành bất định hẳn; và vì bất định, trở thành bao la hơn hẳn; hơn nữa, cũng chính vì sự bao la ấy mà nó trở thành quyến rũ vô cùng: sự quyến rũ của cái vô cùng.
Thơ Nguyễn Hoàng Tranh vẫn còn là những thử nghiệm. Mỗi bài thơ có vẻ như là một thử nghiệm. Tôi đánh giá cao độ giàu có trong các thử nghiệm ấy. Và tôi cũng khá an tâm về Nguyễn Hoàng Tranh: một phần, anh còn quá trẻ, thuộc lớp nhà thơ trẻ nhất ở hải ngoại hiện nay; phần khác, quan trọng hơn, tôi tin là anh còn đi xa hơn nữa vì cho đến nay, sau khi đã hoàn tất cả một tập thơ tương đối hoàn chỉnh, hình như anh cũng vẫn chưa biết thơ là gì.
Tôi tin tưởng và kỳ vọng nhiều ở cái-không-biết rất đáng yêu ấy: với tôi, không chừng đó là điều kiện đầu tiên của sáng tạo.
Ðiều kiện ấy không phải người làm thơ nào cũng có.
Dưới đây là một trong những bài thơ tôi ưng ý nhất của Nguyễn Hoàng Tranh.
Chiến tranh
Từ một mụn cóc ghẻ lở
thành một hột cẩm thạch lủng lẳng
đeo trên ngón tay giữa
dùng để móc đít, chửi thề, bóp cò hay cầm bút
nhờ thế, cuộc đời mới tươi hẳn ra
và tuần hoàn theo trình tự tiến hoá
sự giống nhau, tương phản và khác biệt giữa nhà sư và tên sát thủ
nằm ở cách thế ngón tay giữa được bung lên mỗi khi trở về
Từ một địa ngục hắc ám, bần hèn, thối tha, ngu xuẩn
loài muỗi lao theo độ rơi nghiêng của cục cứt tìm đường ra biển
và tan xác trong miệng hành giả
trà đạo được dùng trong các nghi lễ tội ác
ngón tay giữa luôn được đưa lên làm dấu thánh
Từ một mụn cóc ghẻ lở
thành một thánh tích linh thiêng
khi ngón tay giữa được dùng để móc đít, chửi thề, bóp cò hay cầm bút
nhờ thế, chúng ta mới có được thành quả như ngày hôm nay
Ngày hôm qua quả là một địa ngục hắc ám, bần hèn, thối tha, ngu xuẩn
chúng ta đều đội cứt trên đầu
Chú thích:
Nhà thơ Nguyễn Hoàng Tranh sinh năm 1976, hiện là giám đốc công ty luật East West Lawyers tại Sydney, Úc. Đã xuất bản hai tập thơ: Thở (2003) và Chữ (2005). Có thể đọc nhiều bài thơ khác của Nguyễn Hoàng Tranh trên Tiền Vệ.
* Blog của Tiến sĩ Nguyễn Hưng Quốc là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.