Thủ Tướng Nhật Bản Shinzo Abe dự kiến sẽ tiếp tục nỗ lực siết chặt các quan hệ với Hoa Kỳ về mặt an ninh và thương mại, đồng thời vun đắp quan hệ cá nhân với Tổng thống Trump khi hai nhà lãnh đạo gặp nhau lần thứ nhì tại Washington vào ngày mai, thứ Sáu 10/2. Ông Abe muốn đạt một thoả thuận thương mại song phương với Hoa Kỳ để thay thế cho Hiệp định Hợp tác Xuyên Thái Bình Dương đã bị ông Trump bác bỏ. Thông tín viên Brian Padden có bài tường trình chi tiết do Hoài Hương trình bày sau đây.
Giáo sư môn quan hệ quốc tế tại Đại học Temple ở Nhật Bản James Brown nói ông Trump là một doanh nhân hay coi trọng các quan hệ cá nhân, và vì lý do đó trong chuyến đi thăm đầu tiên, ông Abe đã tặng ông Trump một cây gậy đánh golf đắt tiền, và vì vậy trong chuyến đi thăm lần này, hai ông sẽ đi đánh golf với nhau.
Trước đây, ông Trump đã nêu tên Nhật Bản cùng với Trung Quốc và Mexico, là những nước đã được hưởng lợi một cách bất công từ các chính sách thương mại đã đẩy Mỹ vào tình trạng thâm hụt mậu dịch. Ông Trump từng tố cáo Tokyo là đã hạ giá đơn vị tiền tệ của mình để đẩy mạnh xuất khẩu.
Năm ngoái mức thặng dư mậu dịch của Nhật Bản đối với Hoa Kỳ lên tới 6,8 ngàn tỉ yen, giảm 4,6% so với năm 2015, nhưng các chuyến hàng chở xe do Nhật Bản sản xuất đang trực chỉ Hoa Kỳ đã tăng trong 2 năm liên tiếp, theo các dữ liệu của Bộ Tài chính Nhật Bản.
Giáo sư Brown nói trong khi ông Trump là một doanh nhân dày dạn kinh nghiệm, Tokyo lo ngại rằng quan điểm của ông về vấn đề thương mại khá hẹp hòi, và sự hiểu biết của ông về mức độ của sự lệ thuộc lẫn nhau trong kinh tế còn khá hạn chế.
Giáo sư Brown nhận định:
“Ông Trump hình như coi thương mại như thể đây là vấn đề ‘ăn được cả, ngã về không’. Dường như ông nghĩ rằng hoặc là ông thắng, hoặc là đối tác thương thuyết của ông thắng. Ông hình như không chấp nhận ý kiến cho rằng thương mại là một vấn đề có lợi cho cả đôi bên.”
Tin cho hay tháp tùng ông Abe sẽ có Bộ trưởng Tài chính và Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản, phía Nhật sẽ đề nghị với chính quyền của ông Trump một gói đầu tư có khả năng kiến tạo 700,000 việc làm ở Mỹ thông qua các dự án đầu tư công-tư vào hệ thống hạ tầng cơ sở, chẳng hạn như hệ thống đường xe lửa cao tốc.
Tập đoàn sản xuất xe hơi Toyota và các công ty lớn khác của Nhật có thể cũng sẽ loan báo các kế hoạch đầu tư mới để xây dựng nhiều nhà máy tại Hoa Kỳ, như kết quả của cuộc họp cấp cao song phương.
Quan tâm về an ninh
Những động thái tương nhượng về kinh tế của Nhật được nhiều người ở Tokyo xem là nhằm bảo đảm liên minh quân sự Mỹ-Nhật.
Ông Trump đã làm giới lãnh đạo ở Tokyo lo sợ trong chiến dịch vận động tranh cử, khi ông tuyên bố có thể triệt thoái binh sĩ Mỹ và rút ra khỏi các hiệp ước quốc phòng hỗ tương, trừ phi các đồng minh của Mỹ phải chi trả nhiều hơn để đổi lấy việc được Mỹ bảo vệ.
Nhật Bản là nước tiếp nhận 50,000 binh sĩ Mỹ, và lệ thuộc nặng nề vào Hoa Kỳ để răn đe và bảo vệ nước này chống lại sức mạnh quân sự đang lên của Trung Quốc, cũng như mối đe doạ hạt nhân từ Bình nhưỡng.
Tuy vậy, Tổng thống Trump sau đó đã giảm thiểu những chỉ trích của ông trong các cuộc gặp gỡ và điện đàm với các lãnh đạo thế giới, nói rằng Hoa Kỳ sẽ thực thi những cam kết của mình trong khu vực.
Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Jim Mattis mạnh mẽ trấn an Nhật Bản và Hàn Quốc trong chuyến đi thăm khu vực của ông hồi tuần trước, ông khẳng định sẽ tiếp hậu thuẫn các mối liên minh của Mỹ, đồng thời cảnh cáo Bắc Hàn rằng bất cứ cuộc tấn công nào cũng sẽ được đáp lại bằng sức mạnh áp đảo. Ông Trump hứa sẽ duy trì một sự hiện diện hùng hậu trong khu vực để chống lại các hành động hung hăng của Trung Quốc trên Biển Đông.
Bộ trưởng Mattis miêu tả Nhật Bản là “một mô hình về chia sẻ chi phí và gánh nặng quốc phòng”, ông đã cố làm giảm nhẹ sự cần thiết phải thay đổi các thoả thuận hiện hành về vấn đề chia sẻ chi phí quốc phòng.
Theo tin cho hay Tokyo trả hơn 1,6 tỉ đôla cho Washington để trang trải chi phí triển khai binh sĩ Mỹ tại Nhật Bản, ngoài việc thanh toán kinh phí xây cất căn cứ, và các khoản hỗ trợ khác. Hoa Kỳ chi 5,5 tỉ đôla trong năm 2016 cho các căn cứ ở Nhật Bản, theo Ngũ Giác Đài.
Ông Grant Newsham, một nhà nghiên cứu kỳ cựu tại Diễn đàn Nghiên cứu chiến lược Nhật Bản, nói Thủ Tướng Abe sẵn sàng cam kết tài chính phụ trội để củng cố Các Lực lượng Tự vệ Nhật Bản (JSDF), nhưng sẽ không trả thêm cho Washington.
Ông Newsham nói:
“Ông Abe hy vọng ông Trump sẽ không áp lực ông chi thêm tiền để hậu thuẫn các binh sĩ Mỹ ở Nhật Bản. Tôi tin rằng ông dự tính ông Trump sẽ đề nghị ông Abe chi ra nhiều tiền bạc hơn để xây dựng các lực lượng của mình, tức là Lực lượng Tự vệ Nhật Bản. Về mặt này, tôi tin là ông Abe sẵn sàng làm điều đó.”
Nhà nghiên cứu Newsham nói rằng Thủ Tướng Nhật Bản có lẽ cũng sẽ cưỡng lại bất cứ sức ép nào của Hoa Kỳ, muốn Nhật Bản tiến xa hơn vị thế truyền thống của nước này, tức là chỉ tự vệ chứ không đe doạ nước nào, và đồng thời tránh gây bất bình cho Trung Quốc bằng cách tham gia các cuộc tuần tiễu hàng hải trên Biển Đông.