Thính giả tên Văn, ở Việt Nam, hỏi về chứng đi tiểu đêm ở người già.
Chứng đi tiểu đêm ở người già (Nocturia in the elderly)
Người lớn tuổi thường bị mất ngủ, lý do thường gặp nhất là phải đi tiểu nhiều ban đêm. Chừng 60% người già cho biết họ phải đi tiểu 2 hay trên 2 lần mỗi đêm. Ngoài việc gây rối loạn giấc ngủ, bịnh nhân sáng sớm mệt mõi, không nghỉ ngơi đầy đủ, nguy cơ té và có thể gảy xương có thể là những chuyện nguy hiểm đi kèm theo chứng tiểu đêm.
Bịnh nhân đàn ông có thể có những triệu chứng kèm theo làm cho bác sĩ nghĩ đến những nguyên nhân ở đường tiểu phía dưới (lower urinary tract): như ban ngày đi tiểu liên miên (urinary frequency, (trên 8 lần/ngày)), dòng nước tiểu yếu, cần đi tiểu ngay (urgency), hay són tiểu (urinary incontinence). Nguyên nhân chúng ta thường nghe đến là tuyến tiền liệt phì đại lành tính (benign prostate hypertrophy [BPH]) (không phải ung thư) làm đường thoát ra của nước tiểu bị nhỏ lại và tiểu không thông, chia làm nhiều lần. Phụ nữ có thể đi tiểu nhiều lần hơn lúc lớn tuổi, hoặc do kết quả sinh đẻ (sinh qua ngã âm đạo làm các ở vùng đáy xương chậu bị tổn thương, không lành lại hoàn toàn, và do đó yếu đi, không giữ được nước tiểu nhiều như trước trong bàng quan); hoặc do thói quen phụ nữ hay đi tiểu.
Vài ý niệm về cơ thể học: Chúng ta có hai trái thận (kidney, Fr: rein) hai bên, phía sau và phía trên bụng. Hai thận lọc máu và bài tiết nước tiểu , đi xuống hai ống niệu quản (ureter), vào bọng đái (bladder) nằm giữa, phía dưới bụng. Bọng đái người lớn có nước tiểu chừng 300ml thì mắc tiểu, nếu bộ óc cho phép “mở cửa” thì nước tiểu thoát ra niệu đạo (tiểu tiện), nếu nín thêm bọng đái có thể chứa đến 600ml là tối đa.
Tuyến tiền liệt (prostate) là một tuyến ngoại tiết của bộ phận sinh dục nam. Ở phái nam, tuyến nằm dưới và nằm ngay trước ngõ nước tiểu đi ra của bàng quang (bọng đái, bladder), từ đó được đặt tên khoa học là prostate, có nghĩa là “đứng [pro] trước [stat], giữ cửa”, từ tiếng Việt tiền liệt cũng theo nghĩa đó. Trước đây, chúng ta còn gọi là “nhiếp hộ tuyến”. Tuyến tiết vào tinh dịch một số thành phần giúp nuôi dưỡng các tinh trùng.
Tuyến tiền liệt bao quanh, ôm lấy niệu đạo (urethra) là ống dẫn nước tiểu thoát ra từ bọng đái, Nếu tuyến lớn quá (phì đại, hypertrophy), hoặc có ung bướu, tuyến có thể bóp nghẽn đường đi ra của nước tiểu và làm khó tiểu hoặc bí tiểu.
Tuy nhiên, chứng đi tiểu đêm không phải luôn luôn do tuyến tiền liệt, và tôi xin nêu sau đây những tin tức để chúng ta cùng học hỏi. Sau đây là những lý do khác nhau có thể gây chứng tiểu đêm:
1) Do nước tiểu nhiều lúc ban đêm (nocturnal polyuria):
- suy tim
- rối loạn chất nội tiết ADH (antidiuretic hormone, hay vasopressin được hypothalamus của não bộ tiết ra) là chất đáng lẽ làm thận giữ lại nước nhiều hơn, làm nước tiểu cô đọng hơn, và thể tích nước tiểu giảm đi lúc ban đêm. Ngược lại ở một số người già có rất ít chất vasopressin này tiết ra ban đêm, nên lượng nước tiểu ban đêm quá nhiều. Trong một số trường hợp người ta dùng một thuốc có tác dụng giống như vasopressin (gọi là chất analog của vasopressin) tên là desmopressin. Desmopressin từ lâu được dùng trị bịnh đái dầm và bịnh đái tháo nhạt (diabetes insipidus, người bịnh tiểu quá nhiều vì thiếu vasopressin hay thận không đáp ứng với vasopressin). Hiên nay có viên thuốc tan trong miệng (orally disintegrating tablets), liều thấp dùng cho người già, phụ nữ dùng liều thấp hơn.(1)
- nước ứ phần dưới cơ thể (hạ chi) , do các tỉnh mạch (vein) không hoạt động bình thường, do suy tim, do thiếu protein trong máu, do ăn mặn quá.
- uống thuốc lợi tiểu (diuretic) trước khi đi ngủ (ví dụ thuốc loại thiazide trị bịnh cao máu)
- ngưng thở (apnea) trong giấc ngủ vì bị đường hô hấp tắc nghẹt (obstructive sleep apnea), thiếu oxy trong máu gây ra áp suất trong động mạch phổi tăng, làm áp suất trong tâm nhĩ phải tăng, cơ thể xem đó như là dấu hiệu dư quá nhiều nước trong cơ thể và gây tác dụng tạo ra nước tiểu nhiều hơn. Đi tiểu đêm nhiều lần (nhiều hơn 2 lần) là một dấu hiệu của ngưng thở trong giấc ngủ và có thể được bs dùng để screen bịnh nhân xem họ có bị sleep apnea hay không. Đại đa số người bị chứng ngưng thở lúc ngủ được hỏi đều cho biết họ đi tiểu nhiều ban đêm, nhiều hơn là số người công nhận là mình ngáy to. Bịnh nhân có thể nghĩ rằng đi tiểu nhiều lần là do bàng quang hay tuyến tiền liệt có vấn đề nên chỉ đi khám bác sĩ chuyên về tiết niệu, hay bs phụ khoa mà thôi. Từ đó có thể không giải quyết được vấn đề vì nguyên nhân nằm ở chỗ khác, là mũi và họng bị nghẽn lúc ngủ (gây ra sleep apnea).
Nếu bịnh nhân ngáy to, thỉnh thoảng yên lặng không nghe tiếng thở, nhất là người mập, nên coi chừng có sleep apnea hay không, bằng cách đo polysomnogram (đo tim, nhịp thở, oxy trong hơi thở , não điện đồ cùng một lúc trong khi bịnh nhân ngủ). Nếu cần, dùng CPAP cho apnea (máy tạo nên áp suất dương thường trực trong đường hô hấp trong lúc ngủ.)
2) Bịnh nhân nói chung tạo ra quá nhiều nước tiểu:
- do bịnh tiểu đường (đái tháo đường,diabetes)
- đái tháo nhạt (diabetes insipidus, do tổn thương não bộ, hoặc do thận bị hư /nephrogenic diabetes insipidus)
- uống nước quá nhiều (polydipsia)
3) Do thể tích (dung tích, capacity) bọng đái quá nhỏ về đêm:
- hệ thần kinh bọng đái bất thường (neurogenic bladder) không kiểm soát được
- viêm bọng đái (bàng quang)(cystitis)
- ung thư bọng đái, tiền liệt , niệu đạo (cancer of the bladder, prostate, urethra)
- thói quen đi tiểu lúc bọng đái chưa đầy (~300-600ml)
- “overactive bladder” (OAB) (bọng đái “quá hoạt động”)
- lo âu (anxiety)
- rượu, cafe
- thuốc men:
- caffeine, theophylline trị thông cuống phổi, thuốc lợi tiểu,
- thuốc beta blockers (dùng trị bịnh cao huyết áp, làm cơ detrusor bọng đái co lại tăng risk són tiểu) , thuốc alpha blocker (giãn nở các cơ cổ bọng đái), thuốc lợi tiểu (dùng trị bịnh cao huyết áp; [diuretic]).
- sạn trong bọng đái
Nói chung , nếu cần nên đến bác sĩ gia đình để tìm xem chính xác nguyên nhân ở đâu, ngoài khả năng do tuyến tiền liệt gây ra. Nếu bác sĩ cho phép, có thể thử những biện pháp thông thường như:
- Tránh uống nước quá nhiều, nhất là tối, 6h trước khi đi ngủ, ăn trái cây khô trước khi đi ngủ để giảm bớt nước tiểu ban đêm.
- Tránh cà phê, trà , rượu, bia (la ve) và những thuốc lợi tiểu, nếu có thể được.
- Kê chân lên cao (lúc ngồi, nằm) ban ngày để tránh nước tụ xuống hai chân, mang vớ bó chặt để giảm bớt phù hai chân.
- Cẩn thận thắp đèn sáng, nếu cần đi khám mắt xem thị lực có tốt không, có bị cườm mắt [cataract] hay không, để tránh té, tai nạn lúc đi tiểu đêm.
Xin nhắc lại, tôi không có mục đích định bịnh và chữa bịnh trong chương trình y học này, và quý vị cần theo dõi mọi hướng dẫn của bác sĩ quý vị.
Chúc bịnh nhân may mắn.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền.
8/14/17
(1)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23454404
J Urol. 2013 Sep;190(3):958-64. doi: 10.1016/j.juro.2013.02.037. Epub 2013 Feb 20.
Efficacy and safety of low dose desmopressin orally disintegrating tablet in women with nocturia: results of a multicenter, randomized, double-blind, placebo controlled, parallel group study.
Sand PK1, Dmochowski RR, Reddy J, van der Meulen EA.
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi đáp Y học này.
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ vietnamese@voanews.com.
