Ca dao Việt Nam có câu “Con vua thì lại làm vua, con sãi ở chùa lại quét lá đa”. Cá nhân tôi không hoàn toàn cho rằng việc cha truyền con nối là hoàn toàn tiêu cực, bản chất nằm ở chỗ tính minh bạch và sự đồng thuận chính trị, tức sự tín nhiệm thực sự cần phải được đảm bảo đến mức chấp nhận được. Vụ ông Vũ Quang Hải, 28 tuổi, con trai nguyên Bộ trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng, được bổ nhiệm vào những vị trí quan trọng ở Bộ Công Thương và Tổng CTCP Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (Sabeco) cũng như vậy.
Trước hết cần nói về tính minh bạch. Chưa bàn về vấn đề đúng sai, phải quấy, vụ việc ngay khi được báo chí công bố đã cho thấy những khuất tất gây nhiều tranh cãi, trong đó phần lớn thông tin cần phải được khai thác, điều tra, đào xới để tìm ra sự thật. Việc bổ nhiệm một người không có quan hệ thân thuộc vào những chức vụ quan trọng đã cần phải cẩn trọng, đừng nói chi đến việc người được bổ nhiệm là con trai của một quan cấp bộ. Thế nhưng, cũng như rất nhiều lần trước, với nhiều vụ “con quan” tương tự, thông tin và quy trình bổ nhiệm dường như còn quá nhiều vấn đề phải bàn cãi. Sự thỏa mãn thông tin đối với dự luận dường như chưa được đảm bảo, để lại một khoảng trống khiến phía dư luận hoàn toàn có khả năng tự bơm lấp bằng hoàn loạt những giai thoại, những câu chuyện của họ.
Việc khuất tất và thiếu thông tin được chính phía Hiệp hội Các nhà Đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) chứng minh trên báo Người Lao Động (Việt Nam). Một là về vấn đề ông Vũ Quang Hải có làm công ty Đầu tư tài chính dầu khí (PVFI) thua lỗ hay không? Nguyên Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng, tức cha của ông Hải, khẳng định khi bổ nhiệm con trai làm tổng giám đốc PVFI, công ty này đã thua lỗ từ trước, với số tiền hơn 200 tỷ đồng. Việc kinh doanh lỗ trước đó không thuộc trách nhiệm của Hải. Thực tế, qua hai năm Hải làm ở PVFI đã chặn được, không lỗ tiếp nữa, thậm chí sau này còn có lời (dù không nhiều).
Phản biện quan điểm này, VAFI khẳng định thông tin Vũ Quang Hải làm thua lỗ 220 tỉ đồng là căn cứ vào báo cáo tóm tắt đăng trên website của PVFI. Trên trang Web của PVFI, phần giới thiệu lịch sử PVFI có nói rằng PVFI đã kinh doanh có lãi khoảng 100 tỉ đồng trong 3 năm 2007, 2008, 2009. Đúng như VAFI đặt vấn đề, đâu là thông tin đúng, thông tin sai? Báo cáo trên website đúng (thực tế thì báo cáo trên website về nguyên tắc là báo cáo chính thức, post báo cáo lên không thể làm thay đổi số liệu), hay là lời ông Hoàng, ông Hải đúng? Nhất thiết phải giải quyết vấn đề này một cách minh bạch, rõ ràng, thuyết phục.
Phản biện thứ hai nằm ở chỗ, giai đoạn ông Vũ Quang Hải làm việc ở Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) cũng xuất hiện mâu thuẫn. Bản thân ông Vũ Quang Hải nói cá nhân ông về Cục này không theo ngạch công chức nhà nước. Như vậy có thể hiểu rằng ông Vũ Quang Hải không phải công chức nhà nước. Tuy nhiên phải nhớ rằng, chỉ có công chức nhà nước mới được bổ nhiệm làm Kiểm soát viên. Đó là chưa tính đến việc trong thời gian ở Trung tâm hỗ trợ xuất khẩu (Cục Xúc tiến Thương mại), ông Hải lại được nhận chức Kiểm soát viên tài chính ở Tổng Công ty thuốc lá Việt Nam (một đơn vị độc quyền kinh doanh thuốc lá với thu nhập rất cao và đặc biệt), còn ông Hoàng (cha của ông Hải) tại thời điểm ấy lại đang là người đại diện của Tổng Công ty này. Sự mâu thuẫn trong lời nói của ông Hải cũng cần được giải thích một cách thõa đáng, vì nó liên quan đến “quy trình” – điều mà nhiều cá nhân vẫn cho rằng ông Hải đã theo đúng khi được bổ nhiệm.
Phản biện thứ ba cũng rất cần được lưu ý chính là khi ông Hải đến làm việc tại Sabeco, việc bổ nhiệm dường như có vấn đề pháp lý. TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý Kinh tế Trung ương, phát biểu trên báo Dân Trí (Việt Nam) rằng Sabeco là công ty cổ phần, không còn là doanh nghiệp Nhà nước, Bộ Công Thương chỉ được quyền đề cử người vào thành viên Hội đồng Quản trị, sau đó Đại hội đồng cổ đông bầu Hội đồng Quản trị rồi Hội đồng Quản trị mới bổ nhiệm các chức danh Tổng Giám đốc và các Phó Tổng giám đốc... Khi bổ nhiệm các chức danh đó thì có thể phải hỏi ý kiến Hội đồng Quản trị. Việc Sabeco chủ động đi “xin” Bộ Công Thương là trái luật. Cần lưu ý, người đứng đầu Bộ Công thương lại là ông Hoàng, cha của ông Hải. Thay vì hỏi ý kiến Hội đồng Quản trị, vốn trong đó cũng có ít nhất 20% cổ phần của các đơn vị ngoài nhà nước thì Sabeco lại chạy đến Bộ Công thương. Việc làm này, như ông Cung phân tích, vừa trái luật, vừa không để ý đến lợi ích chung của cổ đông.
Như vậy, câu hỏi đặt ra là làm sao để giảm thiểu và tiến đến xóa bỏ những vụ “con quan thì lạt làm quan” gây bức xúc dư luận. Thứ nhất, nói hoài và nói mãi, chính là tính minh bạch trong việc tuyển người. Tôi đồng tình với quan điểm cho rằng Luật Doanh nghiệp của Việt Nam đã được cải thiện rất đáng kể, thậm chí việc quy định bổ nhiệm, quyền và nghĩa vụ của đại diện vốn Nhà nước, cơ cấu Ban giám đốc đúng với chuẩn mực quốc tế. Việc nói Luật có nhiều kẽ hở thật ra không thuyết phục. Luật nói rất rõ là những người liên quan như ông Hoàng (trong vai trò làm cha của ông Hải) là không được làm gì liên quan đến bổ nhiệm. Báo chí đã nhiều lần đề cập đến việc cần phải tổ chức thi tuyển công chức, lãnh đạo như vị trí của ông Hải. Nếu chỉ dựa vào đề xuất của Sabeco (suy cho cùng cũng dưới trướng của ông Hoàng, cha của ông Hải) rằng ông Hải giỏi tiếng Anh, có kinh nghiệm (khi tuổi đời còn quá trẻ) thì không thuyết phục, hoặc ít nhất không thể thuyết phục người dân. Các tiêu chí của Sabeco như thế nào, hội đồng chấm thi là ai, thì hình thức gì, barem điểm ra sao,... tất cả mọi thứ nhất thiết phải được đưa ra minh bạch, rõ ràng, công bằng để ai đủ điều kiện đều có thể dự thi.
Phải nhấn mạnh lại rằng ông Hải hoàn toàn có thể làm chức vụ cao cấp nếu đủ năng lực và điều kiện. Quan trọng là, khái niệm “đạt yêu cầu” đó phải do một đơn vị độc lập đánh giá dựa trên quy trình rõ ràng, tiêu chuẩn rõ ràng, người chấm có năng lực và không bị ảnh hưởng bởi bất kỳ ai. Tất cả thông tin này phải đảm bảo công luận muốn biết sẽ có ngay lập tức – minh bạch tuyệt đối. Tổng thống Mỹ cũng có cha làm, con nối nghiệp, thì việc cha làm quan con nối nghiệp cha không phải không chấp nhận được. Quan trọng là cách làm và mọi thứ phải mang lại sự đồng thuận cao, hài lòng cao của người làm chủ - tức nhân dân.
* Blog của Cao Huy Huân là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
