Một ngày trước khi máy bay của thủ lĩnh nhóm lính đánh thuê Wagner của Nga, ông Yevgeny Prigozhin, bị rơi, một quan chức Nga đã đến thăm Libya để trấn an các đồng minh rằng các chiến binh của Tập đoàn Wagner sẽ vẫn ở lại nước này – nhưng dưới sự kiểm soát của Moscow.
Trong cuộc gặp tại Benghazi, Thứ trưởng Quốc phòng Nga Yunus-Bek Yevkurov hôm 22/8 đã nói với chỉ huy miền đông Libya Khalifa Haftar rằng lực lượng Wagner sẽ báo cáo với một chỉ huy mới, một quan chức Libya nắm rõ cuộc họp cho biết.
Cuộc họp quân sự diễn ra sau cuộc binh biến bị hủy bỏ của ông Prigozhin và lực lượng Wagner chống lại Tổng thống Nga Vladimir Putin vào tháng 6 năm nay, là một dấu hiệu cho thấy Moscow không có ý từ bỏ mạng lưới toàn cầu mà nhóm lính đánh thuê này đã xây dựng.
Giờ đây khi ông Prigozhin được cho là đã chết, số phận của mạng lưới hoạt động quân sự và thương mại phức tạp, sinh lợi mà ông và Wagner đã tạo ra cho Nga trên khắp châu Âu, Trung Đông, châu Phi đang như chi mành treo chuông.
Wagner đã tiến hành các trận đánh lớn ở Ukraine, tham gia các cuộc nội chiến và nổi dậy ở Syria, Libya, Cộng hòa Trung Phi và Mali, đồng thời nắm quyền kiểm soát các mỏ vàng và mỏ dầu song song với những hoạt động của họ.
Ông Putin đã triển khai các hoạt động của Wagner ở Syria. Sau cuộc binh biến, lực lượng của Wagner ở Ukraine đã bàn giao một căn cứ cho quân đội chính quy của Nga và bắt đầu chuyển đến một trại quân đội ở Belarus, mặc dù không rõ có bao nhiêu người trong số họ ở đó.
Ở châu Phi, Wagner có thể ít nhiều vẫn còn nguyên vẹn dưới sự quản lý mới hoặc bị một nhóm lính đánh thuê khác của Nga tiếp quản. Nhưng khả năng hoạt động ở những nơi mà Moscow có thể không có sự hiện diện chính thức hoặc hợp pháp khiến nó trở thành một công cụ vô giá trong chính sách đối ngoại của Điện Kremlin.
Ông John Lechner, một nhà nghiên cứu có trụ sở tại Hoa Kỳ, người đang viết sách về ông Prigozhin, nói: “Wagner là một điều đáng quan tâm. Có những hợp đồng, đó là một công việc kinh doanh và cần phải tiếp tục”.
Ông nói: “Từ góc độ uy tín, (Wagner) sẽ cố gắng tỏ ra rằng mọi thứ đang diễn ra bình thường và họ vẫn là đối tác”.
‘Thay thế một lãnh đạo đã chết’
Sau cuộc binh biến tháng 6, ông Prigozhin tăng nỗ lực củng cố sự hiện diện của Wagner ở châu Phi. Trong một video hôm 21/8 từ một quốc gia châu Phi giấu tên, ông nói: “Tập đoàn Wagner PMC làm cho nước Nga thậm chí còn vĩ đại hơn trên tất cả các châu lục và châu Phi - tự do hơn.”
Sự thúc đẩy đó có thể không được Moscow hoan nghênh và đã có báo cáo về việc Điện Kremlin thành lập các công ty thay thế để tiếp quản các hoạt động của Wagner - mặc dù chưa có công ty nào có khả năng làm điều đó.
Ở những quốc gia nơi Wagner hoạt động thông qua thỏa thuận chính thức với Moscow, các nhà phân tích không dự kiến nhiều thay đổi - vào thời điểm hiện tại.
Ở Libya kể từ năm 2019, có tới 2.000 lính đánh thuê của Wagner đã giúp phe của ông Haftar tấn công Tripoli cho đến khi có lệnh ngừng bắn vào năm 2020 và đã bảo vệ các cơ sở quân sự và dầu mỏ, theo các nhà phân tích độc lập và Tổ chức Theo dõi Nhân quyền.
Ông Jalel Harchaoui, một nhà nghiên cứu về Libya thuộc Viện Các quân chủng thống nhất Hoàng gia Anh, nói vì Nga không có vai trò quân sự chính thức ở Libya và không thể can thiệp trực tiếp mà không vi phạm lệnh cấm vận vũ khí của Liên hiệp quốc, nên sự tham gia của họ ở đó vẫn phải thông qua Wagner hoặc một tổ chức tương tự.
Phát ngôn viên của ông Haftar không trả lời các câu hỏi về cuộc gặp với quan chức Nga, nhưng trước đó cho biết hai người đã thảo luận về hợp tác quân sự, bao gồm cả phối hợp huấn luyện vũ khí của Nga. Bộ Quốc phòng Nga cho biết các cuộc đàm phán sẽ xem xét hợp tác chống khủng bố.
Tại Cộng hòa Trung Phi (CAR), cố vấn chính trị của Tổng thống Faustin-Archange Touadera, ông Fidele Gouandjika, đã than thở về cái chết của ông Prigozhin là “một nỗi buồn lớn” vì người của ông “đã giúp cứu nền dân chủ” trong vai trò hỗ trợ chính phủ trong cuộc nội chiến.
Nhưng vì Wagner đến đó thông qua một thỏa thuận cấp nhà nước với Nga nên “sẽ không có gì ảnh hưởng đến sự hiện diện của những người huấn luyện viên này”, ông nói. Ông Prigozhin là “một nhà lãnh đạo đã chết, chúng tôi có thể thay thế ông ấy” ông Gouandjika nói thêm.
Tuy nhiên, nhà phân tích chính trị Ousmane Pare của Burkina Faso cho biết, sự không chắc chắn đã tạo ra rủi ro ở châu Phi.
Ông nói: “Chúng ta đã có thể hình dung ra những khó khăn trong hoạt động mà phong trào hiện nay có thể gặp phải, và không cần phải nói cũng biết rằng sẽ có những hậu quả đối với các quốc gia châu Phi mà phong trào này liên hệ đến”.
Số phận tài sản thuần túy kinh tế - chứ không phải tài sản an ninh - của Wagner có thể còn khó xác định hơn. Hiện chưa có thông tin về số phận của Evro Polis, công ty được cho là do Wagner sở hữu với các tài sản dầu mỏ ở Syria.
Không có thông tin về số tiền họ kiếm được từ hoạt động kinh doanh khai mỏ và khai thác gỗ ở CAR và các nước châu Phi khác. Nhưng cố gắng đưa những tài sản đó dưới sự kiểm soát trực tiếp của Nga hoặc giao chúng cho nhà thầu khác sẽ rất khó khăn.
“Bạn không thể mua một công ty và sa thải tất cả nhân viên và mong đợi mọi việc diễn ra theo cách cũ. Có thể cách chia chiếc bánh đã thay đổi nhưng chiếc bánh vẫn ở đó”, ông Lechner nói.
Diễn đàn