Hai bộ của Việt Nam đưa ra dự toán riêng rẽ về đường sắt cao tốc và đường sắt tốc độ cao với mức chênh lệch tới 32 tỷ đôla, theo báo chí trong nước hôm 9/7. Một chuyên gia kỳ cựu về kinh tế và đầu tư bình luận với VOA rằng ở mức độ phát triển hiện nay, Việt Nam “hơi hoang tưởng” khi nghĩ đến việc làm đường sắt cao tốc.
Các báo trong đó có Tuổi Trẻ, Tiền Phong và VNExpress cho hay Bộ Kế hoạch và Đầu tư mới báo cáo với thủ tướng rằng có thể đầu tư cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam chỉ cần đến 26 tỷ đôla, tức là chưa đến một nửa so với đề xuất về đường sắt cao tốc của Bộ Giao thông - Vận tải.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư dẫn phân tích của các chuyên gia Đức và Hà Lan cho rằng với chiều dài hàng nghìn kilômet, tốc độ chạy tàu trên trục Bắc - Nam khoảng 200km/h là đạt “hiệu quả kinh tế”, theo các bản tin.
Hiện nay nợ công của Việt Nam đã rất cao rồi, mà lao vào con đường sắt ấy thì hoàn toàn không ổn. Việt Nam mới vừa thoát khỏi kém phát triển đã nghĩ đến đường sắt cao tốc thì đấy gọi là suy nghĩ hơi hoang tưởng.Giáo sư Võ Đại Lược
Trước đây, Bộ Giao thông - Vận tải từng trình thủ tướng phương án đầu tư mới tuyến đường sắt cao tốc với tốc độ chạy tàu 320km/h, cần đến tổng vốn xây dựng lên tới khoảng 58,7 tỷ đôla. Nếu được duyệt, thời gian dự kiến bắt đầu xây dựng là vào năm sau, 2020, và hoàn thành vào năm 2050.
Giáo sư Võ Đại Lược, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu Kinh tế Trung ương, bình luận với VOA rằng các con số dự toán ở Việt Nam “chẳng bao giờ chính xác cả” và thông thường số tiền phải chi trên thực tế sẽ “cao gấp rưỡi” so với dự toán.
Bên cạnh mối quan ngại về chi phí thi công, vị giáo sư cũng từng giữ chức Viện trưởng Viện Kinh tế và Chính trị Thế giới cho rằng với quy mô và tốc độ tăng trưởng như hiện nay, “trong 5-10 năm nữa Việt Nam chưa nên làm đường sắt cao tốc”.
Việt Nam cần thận trọng tham khảo bài học của các nước phát triển hơn, nhất là các nước ở châu Á như Nhật Bản hay Trung Quốc, về đường sắt cao tốc, giáo sư Võ Đại Lược nói.
Theo lời ông, Nhật Bản là nước phát triển có Tổng Sản phẩm Quốc nội (GDP) lẫn thu nhập bình quân đầu người cao hơn Việt Nam nhiều lần, song đường sắt cao tốc của họ vẫn “không thu lợi được mà chỉ hòa vốn, thậm chí nhà nước phải bù lỗ”.
Còn tại Trung Quốc, tình hình “không khá hơn gì”, giáo sư Lược nói, mặc dù về mặt chính thức, nước này chưa công bố báo cáo về lời, lỗ.
Ông Lược cho biết thêm rằng trong các cuộc tham vấn cách đây 4, 5 năm, do Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam tổ chức, với sự có mặt của ông và nhiều chuyên gia thuộc các lĩnh vực kinh tế, khoa học giao thông, kể cả tâm linh v.v…, hầu hết các chuyên gia “đều không đồng ý” với ý định xây đường sắt cao tốc.
Tôi nghĩ rằng trong tình trạng tham nhũng thế này, họ càng muốn làm nhiều dự án và với dự toán ngân sách càng nhiều càng tốt để họ tham nhũng. Tôi nghĩ rằng đấy là nguyên nhân chính để họ cổ súy cho những dự án nhiều tiền, không cần biết hiệu quả như thế nào.Nhà hoạt động Vũ Quốc Ngữ
Tiếp đó, cách đây hơn 1 năm, Bộ Giao thông - Vận tải lại tham vấn với các chuyên gia, trong đó có giáo sư Võ Đại Lược, nhưng vẫn không nhận được sự đồng ý, vị giáo sư cho biết.
Ngoài các lý do về không hiệu quả khi kinh doanh chở khách và chở hàng, các chuyên gia cảnh báo về việc dự án sẽ chiếm nhiều diện tích đất, dẫn đến những vấn đề xã hội lớn ở đất nước lâu nay luôn có những bức xúc từ các nhóm người dân bị mất đất cho các dự án.
Cá nhân ông Lược, một cựu thành viên của Tổ Tư vấn cho Thủ tướng Võ Văn Kiệt, có lý do riêng theo góc nhìn của ông khi phản đối dự án:
“Với cái trình độ phát triển còn đang thấp của Việt Nam, tổng GDP mới có 240 tỷ đôla, mà lại dự kiến làm con đường sắt 58 tỷ đô la, nhưng đến lúc thực hiện thì nó gấp rưỡi. Hiện nay nợ công của Việt Nam đã rất cao rồi, mà lao vào con đường sắt ấy thì hoàn toàn không ổn. Việt Nam mới vừa thoát khỏi kém phát triển đã nghĩ đến đường sắt cao tốc thì đấy gọi là suy nghĩ hơi hoang tưởng”.
Từ góc nhìn của một nhà hoạt động, ông Vũ Quốc Ngữ, Tổng Giám đốc tổ chức Người Bảo vệ Nhân quyền, cũng phản đối dự án do mối lo về nạn tham nhũng ở Việt Nam. Ông Ngữ bày tỏ quan điểm với VOA:
“Trong tình trạng tham nhũng có hệ thống ở Việt Nam hiện nay, mọi đại dự án về hạ tầng sẽ là gánh nặng cho thế hệ mai sau. Nhiều dự án đã và đang hoàn thành bị đội vốn lên rất nhiều lần so với dự toán ban đầu, đắt hơn so với mặt bằng chung của thế giới rất nhiều lần, phẩm cấp của công trình không đảm bảo, tuổi thọ của công trình rất là ngắn”.
Nhận xét về việc Bộ Giao thông - Vận tải tỏ ra “tâm huyết” với dự án đường sắt cao tốc đòi hỏi số vốn hơn gấp đôi so với tính toán của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, ông Ngữ nói:
“Tôi nghĩ rằng trong tình trạng tham nhũng thế này, họ càng muốn làm nhiều dự án và với dự toán ngân sách càng nhiều càng tốt để họ tham nhũng. Tôi nghĩ rằng đấy là nguyên nhân chính để họ cổ súy cho những dự án nhiều tiền, không cần biết hiệu quả như thế nào”.
Các chuyên gia không rõ danh tính được một bài báo của VietnamNet hôm 9/7 trích dẫn nêu ra quan ngại rằng kiến thức và thực tiễn kinh nghiệm của Việt Nam “chưa có sự chuẩn bị đầy đủ” để triển khai một tuyến đường sắt tốc độ cao nên “sẽ mất chủ động, bị lệ thuộc công nghệ nước khác, không bảo vệ được quyền lợi và khả năng tự chủ của Việt Nam”.
Dự án đường sắt cao tốc sẽ được Bộ Giao thông - Vận tải trình lên quốc hội vào kỳ họp cuối năm 2019.
