Tổng thống Vladimir Putin đã vạch ra một “ranh giới đỏ” cho Hoa Kỳ và các đồng minh của Mỹ bằng cách ra hiệu rằng Moscow sẽ cân nhắc đáp trả bằng vũ khí hạt nhân nếu các nước cho phép Ukraine tấn công sâu vào bên trong nước Nga bằng phi đạn tầm xa của phương Tây.
Nhưng một số người ở phương Tây đang tự hỏi: ông ấy có thực sự có ý đó không?
Câu hỏi này rất quan trọng đối với diễn biến của cuộc chiến. Nếu ông Putin đang nói suông, như Ukraine và một số người ủng hộ nước này tin tưởng, thì phương Tây có thể cảm thấy sẵn sàng tăng cường hỗ trợ quân sự cho Kyiv bất chấp các mối đe dọa của Moscow.
Nếu ông ấy nghiêm túc, sẽ có nguy cơ - được Moscow nhiều lần tuyên bố và được Washington thừa nhận - rằng cuộc xung đột có thể biến thành Thế chiến Thứ ba.
Trong cảnh báo mới nhất trong một loạt dài các tín hiệu, ông Putin ngày 25/9 đã mở rộng danh sách các kịch bản có thể dẫn đến việc Nga sử dụng vũ khí hạt nhân.
Ông cho biết, Nga có thể làm như vậy để đáp trả một cuộc tấn công thông thường xuyên biên giới liên quan đến máy bay, phi đạn hoặc máy bay không người lái. Một cường quốc hạt nhân đối thủ ủng hộ một quốc gia tấn công Nga sẽ được coi là một bên tham gia vào cuộc tấn công đó.
Cả hai tiêu chí đó đều áp dụng trực tiếp cho tình huống sẽ phát sinh nếu phương Tây cho phép Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga bằng phi đạn tầm xa của phương Tây như ATACMS của Hoa Kỳ và Storm Shadows của Anh, một điều mà ông Putin đã nói là cần có sự hỗ trợ của vệ tinh của phương Tây.
“Đó là một thông điệp rất rõ ràng: ‘Đừng mắc sai lầm - tất cả những điều như thế này có thể dẫn đến chiến tranh hạt nhân’”, ông Nikolai Sokov, nguyên là một nhà ngoại giao Liên Xô và Nga, nói.
Ông Bahram Ghiassee, một nhà phân tích hạt nhân tại tổ chức nghiên cứu Henry Jackson Society có trụ sở tại London, đã liên hệ thời điểm ông Putin đưa ra phát biểu với việc Ukraine vận động phương Tây mua phi đạn tầm xa và thực tế là Tổng thống Volodymyr Zelenskyy đang trình bày quan điểm của mình với Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden trong tuần này.
“Ông Putin đang nói: hãy dừng lại ngay tại đó”, ông Ghiassee nói.
‘Đe dọa hạt nhân’
Phản ứng từ Kyiv diễn ra nhanh chóng, với chánh văn phòng của ông Zelenskyy cáo buộc ông Putin “tống tiền hạt nhân”.
“Theo tôi, đây là một lời đe dọa và thể hiện sự yếu kém của ông Putin. Ông ta sẽ không dám sử dụng vũ khí hạt nhân vì điều đó sẽ khiến ông ta trở thành kẻ bị ruồng bỏ hoàn toàn”, ông Anton Gerashchenko, cựu cố vấn của bộ trưởng nội vụ Ukraine, cho biết trên X.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken nói cảnh báo của ông Putin là vô trách nhiệm và không đúng thời điểm, và đây không phải là lần đầu tiên ông ta “rung kiếm hạt nhân”.
Ông Andreas Umland, một nhà phân tích tại Viện Quan hệ Quốc tế Thụy Điển, cáo buộc ông Putin đang chơi trò tâm lý.
“Đây là một hoạt động quan hệ công chúng về mặt tâm lý của Điện Kremlin, không có nhiều cơ sở. Nó được thiết kế để hù dọa các nhà lãnh đạo và cử tri của các quốc gia ủng hộ Ukraine”, ông viết.
Ông Fabian Hoffmann, một nghiên cứu sinh tiến sĩ và chuyên gia quốc phòng tại Oslo, nói ông không tin rằng những bình luận của ông Putin có thể bị bỏ qua, nhưng điều quan trọng là không nên phản ứng thái quá.
“Việc sử dụng vũ khí hạt nhân của Nga không phải là điều sắp xảy ra”, ông nói trên X. “Mối quan ngại chỉ có cơ sở khi Nga phát tín hiệu chuẩn bị thực sự”.
Ông Hoffmann cho biết các bước tiếp theo có thể là di chuyển đầu đạn khỏi kho và ghép chúng với các phương tiện vận chuyển để tấn công chiến thuật, trước khi tăng cường chuẩn bị cho việc sử dụng vũ khí hạt nhân trên quy mô lớn bằng cách chuẩn bị các hầm chứa và đặt máy bay ném bom trong tình trạng báo động - tất cả những điều này đều bị các cơ quan tình báo Hoa Kỳ phát hiện.
Và chuyên gia an ninh Nga Mark Galeotti đã viết: “Nói thì dễ và có tác động chính trị, nhưng bằng chứng về sự sẵn sàng thực sự sử dụng vũ khí hạt nhân vừa không có vừa là điều chúng ta có thể phát hiện nếu nó xảy ra”.
Ngưỡng cửa thấp hơn
Tuy nhiên, ông Putin đã cụ thể hơn so với trước đây về các trường hợp có thể thúc đẩy việc sử dụng vũ khí hạt nhân. Phát ngôn viên của ông ngày 26/9 nói rằng những bình luận của ông có ý nghĩa như một tín hiệu cho các nước phương Tây rằng sẽ có hậu quả nghiêm trọng nếu họ tham gia vào các cuộc tấn công vào Nga.
Đồng thời, những thay đổi được công bố không đáp ứng được những gì mà một số bình luận gia diều hâu kêu gọi. Người nổi tiếng nhất trong số họ, Sergei Karaganov, đã lập luận về một cuộc tấn công hạt nhân hạn chế ở châu Âu sẽ “làm tỉnh táo” kẻ thù của Nga và khiến họ coi trọng khả năng răn đe hạt nhân của mình.
Trên thực tế, những thay đổi này mở rộng phạm vi bảo vệ hạt nhân của Nga để bao phủ nước láng giềng Belarus, một đồng minh thân cận. Họ hạ thấp ngưỡng sử dụng vũ khí hạt nhân bằng cách tuyên bố, ví dụ, rằng điều đó có thể xảy ra để đáp trả một cuộc tấn công thông thường gây ra “mối đe dọa nghiêm trọng đến chủ quyền của chúng ta”.
Trước đây, học thuyết hạt nhân đã nói về mối đe dọa đối với “sự tồn tại của nhà nước”.
Ông Putin đã loan báo trong một video dài bốn phút, trong đó ông được nhìn thấy đang phát biểu trước chín thành viên của một hội đồng an ninh họp hai lần một năm để thảo luận về răn đe hạt nhân.
Ông cho biết sử dụng vũ khí hạt nhân là một biện pháp cực đoan và Nga luôn tiếp cận vấn đề này một cách có trách nhiệm.
Các bộ trưởng và giám đốc tình báo đã lắng nghe chăm chú, thỉnh thoảng loay hoay hoặc xáo trộn các giấy tờ. Một người tham gia - Alexei Likhachev, người đứng đầu tập đoàn hạt nhân nhà nước Rosatom - đã ghi chép chi tiết.
Nhưng những người thực sự nhận được thông điệp của Putin là ở Kyiv, Washington và London.
Ông Yevgeny Minchenko, một cố vấn chính trị người Nga, cho biết động lực của học thuyết sửa đổi là một thông điệp thẳng thắn gửi đến Ukraine và phương Tây rằng không nên leo thang chiến tranh hơn nữa vào Nga.
“Nếu các người cố giết chúng tôi bằng tay của người uỷ nhiệm của các người, chúng tôi sẽ giết cả người uỷ nhiệm của các người và các người”, đó là thông điệp, ông nói.
Ông Sergei Markov, cựu cố vấn Điện Kremlin, cho biết những thay đổi này đã mở ra cánh cửa cho Nga sử dụng vũ khí chiến thuật trên chiến trường hạt nhân trong một số tình huống nhất định, cụ thể là chống lại Ukraine.
“Ngưỡng sử dụng vũ khí hạt nhân đã được hạ xuống. Bây giờ, Nga sẽ dễ dàng sử dụng vũ khí hạt nhân hơn”, ông Markov nói trên blog chính thức của mình.
“Lý do thay đổi học thuyết hạt nhân là do phương Tây đe dọa sẽ leo thang toàn diện. Phương Tây chắc chắn rằng Nga sẽ không sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật trước. Nga hiện đang nói rằng họ đã sẵn sàng làm như vậy.”
Ông Markov cho rằng Nga có thể sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật chống lại Ukraine hoặc các căn cứ không quân ở Romania hoặc Ba Lan nếu máy bay chiến đấu của Ukraine cất cánh từ đó và nếu Kyiv - được vệ tinh của Anh hoặc Hoa Kỳ hỗ trợ - sử dụng máy bay phản lực để tấn công chính Moscow hoặc một số khu vực miền trung nước Nga.
‘Không tôn trọng’
Ông Igor Korotchenko, một nhà phân tích quân sự thường xuất hiện trên truyền hình nhà nước, cho biết những thay đổi này là cần thiết vì phương Tây đã bỏ qua một loạt các tín hiệu cảnh báo trước đó về việc leo thang hơn nữa, bao gồm các cuộc tập trận của Nga vào mùa hè để diễn tập sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật.
“Chúng tôi thấy rằng các đối thủ phương Tây không còn tôn trọng bất kỳ ‘ranh giới đỏ’ nào nữa, tin rằng bất kỳ hành động nào nhằm cung cấp vũ khí cho Ukraine và các cuộc tấn công do phương Tây hỗ trợ nhằm vào các cơ sở sâu bên trong lãnh thổ Nga sẽ không phải chịu sự leo thang hạt nhân,” ông Korotchenko nói với nhật báo Izvestia.
Ông Vladimir Avatkov, người làm việc trong một cơ quan chính thức đưa ra lời khuyên cho ông Putin về quan hệ quốc tế, cho biết việc công bố những thay đổi đối với học thuyết đã cho phép Moscow đi trước bất kỳ quyết định nào của phương Tây về phi đạn cho Ukraine.
“Hãy để họ suy nghĩ ngay bây giờ”, ông nói trên Telegram. “Đây là một nỗ lực không chỉ để cảnh báo họ, mà còn để trả lại cho họ nỗi sợ hãi mà họ đã hoàn toàn mất đi. Và thậm chí có thể là một số suy nghĩ chiến lược”.
Những thay đổi này được những người theo chủ nghĩa dân tộc và các blogger về chiến tranh của Nga hoan nghênh nhiệt liệt, một số người trong số họ từ lâu đã ủng hộ việc Moscow sử dụng vũ khí hạt nhân để buộc Ukraine đầu hàng, và dẫn đến một cuộc thảo luận về những gì có thể kích hoạt phản ứng hạt nhân.
Ông Dmitry Medvedev, phó chủ tịch Hội đồng An ninh Nga và là cựu tổng thống, cảnh báo rằng những lời nói của ông Putin sẽ khiến Ukraine và phương Tây phải suy nghĩ.
‘Như trẻ con’
Ông Sokov, cựu nhà ngoại giao Nga, cho biết Moscow có cảm giác thất vọng rõ rệt khi phương Tây dường như không nghe thấy nhiều cảnh báo về hạt nhân của họ.
Ông nói khi Nga tổ chức ba đợt tập trận trong năm nay để mô phỏng quá trình chuẩn bị phóng phi đạn hạt nhân chiến thuật, đã có những lời phàn nàn trên phương tiện truyền thông và trong số các chuyên gia rằng các nước phương Tây không chú ý.
“Vì vậy, bây giờ họ quyết định tăng cường tín hiệu”, ông Sokov nói. “Ông Putin cho rằng phương Tây giống như trẻ con, phải giải thích mọi điều nhỏ nhặt vì họ không hiểu”.
Ông Sokov cho biết ông lo ngại về “lời nói thiếu suy nghĩ” giữa các chính trị gia và nhà bình luận, những người cho rằng phương Tây đã vượt qua một loạt các ranh giới đỏ của Nga mà không bị trừng phạt - chẳng hạn như bằng cách cung cấp xe tăng và máy bay chiến đấu F-16 cho Ukraine - và do đó, những cảnh báo của Moscow có thể bị bỏ qua.
Trên thực tế, ông cho biết, phương Tây vẫn chưa vi phạm hai ranh giới đỏ mà Nga đã nêu rõ: gửi quân đội NATO đến chiến đấu ở Ukraine và để Ukraine bắn phi đạn tầm xa của phương Tây vào Nga.
“Làm sao chúng ta có thể nói (Putin) sẽ phản ứng thế nào nếu cho đến nay chúng ta chưa thực sự vượt qua bất kỳ ranh giới đỏ nào của Nga?” ông nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại, lập luận rằng cách tiếp cận như vậy dựa trên phỏng đoán chứ không phải dữ liệu. “Tôi thực sự lo ngại về tất cả những lời nói suông, chính xác là vì chúng ta đang trực diện vào một tình huống hoàn toàn xa lạ với chúng ta ... Nếu bạn không tính đến các rủi ro, bạn có thể sẽ phải chịu một bất ngờ rất khó chịu.”
Diễn đàn