Phóng viên ảnh chiến trường Ronald Haeberle, người đầu tiên phơi bày vụ thảm sát Mỹ Lai với hơn 500 thường dân Việt Nam bị sát hại ra công chúng qua ảnh, đã quyết định thôi kiện chính phủ Việt Nam sau khi đạt được một sự dàn xếp thông qua Đại sứ quán Việt Nam ở Mỹ.
Trước đó, ông Haeberle, người chụp hàng chục tấm ảnh vụ thảm sát Mỹ Lai năm 1968, đã chuẩn bị công bố vụ kiện đối với chính phủ Việt Nam hôm 11/7, ngày kỷ niệm 25 năm bình thường hoá quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam. Tuy nhiên, sau khi được phía Việt Nam cho biết đang giải quyết yêu cầu của ông về sự vi phạm tác quyền các bức ảnh của ông và thông tin sai sự thật của một trong những bức ảnh đó, cựu phóng viên Mỹ đã quyết định ngừng kiện.
Cùng thời gian ông Haeberle được phía sứ quán Việt Nam thông báo điều mà ông cho là “tin tốt lành” thì Khu Chứng tích Sơn Mỹ ra thông báo “tạm thời đóng cửa nhà trưng bày để sửa chữa chỉnh lý.” Đây là nơi trưng bày những bức ảnh vụ thảm sát Mỹ Lai của ông Haeberle mà ông cho là vi phạm quyền tác giả và quyền sở hữu.
Kể từ năm 2011, ông Haeberle đã gặp các quan chức tỉnh Quảng Ngãi và Bào tàng Chứng tích Sơn Mỹ để yêu cầu họ dùng đúng chú thích ảnh và công nhận rằng ông là người chụp và sở hữu những tấm ảnh đó. Tuy nhiên, ông Haeberle cho biết các quan chức tỉnh và lãnh đạo bảo tàng từ chối giải quyết vụ việc và cựu phóng viên ảnh, người từng bị công luận Mỹ xem là “kẻ phản bội” khi phơi bày tội ác của binh bính Mỹ trong vụ thảm sát Mỹ Lai, còn bị “xỉ nhục và lăng mạ” qua một chiến dịch tấn công ông và Trần Văn Đức, một nhân vật trong tấm ảnh của ông, qua mạng xã hội.
“Chính phủ Việt Nam đã yêu cầu rằng các tấm ảnh này phải được tháo gỡ xuống cho tới khi bảo tàng đạt được một thoả thuận cho phép trưng bày chúng một các hợp pháp,” ông Haeberle nói với VOA hôm 22/7.
Điều quan ngại duy nhất của tôi là Khu Chứng tích Sơn Mỹ tôn trọng sự thật của những tấm ảnh đã trở thành biểu tượng cho nỗi kinh hoàng của cuộc chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam.Ronald Haeberle, cựu phóng viên ảnh chiến trường Mỹ
Bảo tàng Sơn Mỹ nói họ mua 11 tấm ảnh màu của ông Haeberle vào khoảng năm 1969-1970 nhưng ông Haeberle cho biết ông chưa bao giờ trao tác quyền cho họ và những bức ảnh này được trưng bày mà không có tên tác giả hay nguồn ảnh.
“Điều quan ngại duy nhất của tôi là Khu Chứng tích Sơn Mỹ tôn trọng sự thật của những tấm ảnh đã trở thành biểu tượng cho nỗi kinh hoàng của cuộc chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam, bao gồm cả tấm ảnh hai đứa trẻ trên đường làng,” ông Haeberle nói trong một thông cáo ra hôm 14/7 về việc ngừng kiện chính phủ Việt Nam.
Cách đây gần một năm, một hội đồng khoa học của Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh ở TP Hồ Chí Minh đưa ra kết luận rằng bức ảnh hai đứa trẻ trên đường làng là hai anh em Trần Văn Đức và Trần Thị Hà và hiện còn sống chứ không phải bị lính Mỹ giết hại như trong chú thích ban đầu là “hai bé trai bị trúng đạn”. Bảo tàng này sau đó thay đổi chú thích nhưng không lâu sau đó bị Sở VHTTDL TPHCM yêu cầu huỷ bỏ kết luận của hội đồng khoa học đã quyết định không trưng bày tấm ảnh đó để tôn trọng tác quyền của ông Haeberle. Trong lúc đó, bảo tàng Sơn Mỹ tiếp tục trưng bày bức ảnh mà ông Haeberle cho là vi phạm Công ước Berne về bản quyền quốc tế.
Trả lời yêu cầu bình luận của VOA về việc này, Giám đốc sở Văn hoá, Thể Thao và Du lịch Quảng Ngãi Nguyễn Minh Trí nói qua điện thoại rằng: “Nói chung là tác giả đề nghị thay đổi chú thích so với ngày xưa nó khác đi thôi cho nên nó chưa đạt được sự thống nhất thì tạm ngừng treo cái ảnh đó.” Sở VHTTDL Quảng Ngãi là cơ quan chủ quản của Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh Sơn Mỹ.
Nói chung là tác giả đề nghị thay đổi chú thích so với ngày xưa nó khác đi thôi cho nên nó chưa đạt được sự thống nhất thì tạm ngừng treo cái ảnh đó.Nguyễn Minh Trí, giám đốc sở VHTTDL Quảng Ngãi
Ông Trí từ chối cho biết thêm chi tiết về việc liệu bảo tàng có còn trưng bày những bức ảnh khác mà ông Haeberle cho là vi phạm tác quyền của ông hay không.
Ngày 16/3/1968, ông Haeberle chụp 61 bức ảnh, trong đó có 40 bức đen trắng từ máy Leica do quân đội Mỹ cấp – sau đó được nộp lên phòng chỉ huy – và 21 bức ảnh màu từ máy Nikon cá nhân của ông. Ông đã giữ lại những bức ảnh màu và sau đó được tạp chí Cleveland Plain Dealer lần đầu tiên đăng vào năm 1969. Ông bán các bức ảnh này cho Life Magazine cùng năm nhưng giữ quyền tác giả.
Để yêu cầu chính phủ Việt Nam giải quyết sự vi phạm tác quyền và tôn trọng sự thật trong những bức ảnh của ông ở bảo tàng Sơn Mỹ cũng như ngừng chiến dịch lăng mạ đối với mình và ông Đức, ông Haeberle đã gửi hai bức thư cho Đại sứ Việt Nam tại Mỹ Hà Kim Ngọc hồi tháng 12/2019 và tháng 5 năm nay. Trong thư, ông Haeberle gọi sự việc này là “sự tấn công vào sự thật lịch sử” và rằng ông sẽ đi đến cùng để yêu cầu chính phủ Việt Nam giải quyết việc này không nhằm kiếm lợi cho bản thân.
“Trong thời gian chiến tranh (ông Haeberle) nói ra sự thật đó và sau này tốt cho cả Việt Nam và Mỹ,” Tổng thư ký hội Việt-Mỹ Bùi Văn Nghị, người giúp giải quyết những yêu cầu của ông Haeberle tới chính phủ Việt Nam, nói với VOA qua điện thoại. “Sự thật của vụ Mỹ Lai (nay là Sơn Mỹ) nhờ có (ông Haeberle) góp phần đưa ra công luận kể cả Việt Nam, dư luận Mỹ và thế giới. Mục đích của (ông Haeberle) là hoàn toàn có thiện ý tốt.”
Sự thật của vụ Mỹ Lai (nay là Sơn Mỹ) nhờ có (ông Haeberle) góp phần đưa ra công luận kể cả Việt Nam, dư luận Mỹ và thế giới. Mục đích của (ông Haeberle) là hoàn toàn có thiện ý tốt.Bùi Văn Nghị, Tổng thư ký hội Việt-Mỹ
Ông Đức, nhân chứng vụ thảm sát Mỹ Lai và là “người anh che đạn cho em” trong bức ảnh mà ông Haeberle chụp trên đường làng – nay là Sơn Mỹ thuộc Quảng Ngãi – lúc sự việc xảy ra năm 1968, cũng mong muốn “bảo tàng Sơn Mỹ và các cơ quan chức năng cần thay đổi thật sớm để công nhận sự thật không thể chối cãi được.”
Theo Đại sứ quán Việt Nam tại Washington DC cho ông Haeberle biết hồi tháng 5, ban giám đốc bảo tàng Sơn Mỹ đã họp với sở VHTTDL Quảng Ngãi và cam kết sẽ đưa tên và công nhận tác quyền của ông Haeberle cho các bức ảnh trưng bày tại đây. Việc “phỉ báng ông Haeberle và ông Đức” sẽ được điều tra và người phạm tội “sẽ bị truy tố theo Luật An ninh mạng của Việt Nam.”
“Tôi mong chờ ký kết một thoả thuận với bảo tàng (Sơn Mỹ) để cho họ quyền trưng bày những bức ảnh lịch sử này trong tương lai,” ông Haeberle nói và hy vọng nó sẽ diễn ra trước khi Việt Nam mở cửa trở lại cho các du khách tới thăm bảo tàng Sơn Mỹ để biết thêm về “tội ác chiến tranh của Mỹ”. “Tôi sẽ không tính phí một đồng nào đối với bảo tàng cho quyền sử dụng (các bức ảnh đó.)”
Tổng thư ký của Hội Việt-Mỹ cho biết một thoả thuận giữa hai bên sắp được đưa ra trong thời gian tới và ông chắc rằng nó sẽ “xảy ra trong năm nay,” là năm đánh dấu 1/4 thế kỷ mà hai cựu thù bình thường hoá quan hệ ngoại giao.
