Các quan hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, vốn đã phức tạp vì những bất đồng sâu sắc trong nhiều lĩnh vực, trong vài ngày qua bỗng xấu đi nhanh chóng, tới mức nhiều nhà quan sát đã phải đặt câu hỏi: liệu mối quan hệ giữa hai cường quốc đã xấu đi tới điểm không quay trở lại được hay chưa? Và có phải hai nền kinh tế lớn nhất và nhì thế giới đã rơi vào một cuộc chiến tranh lạnh mới?
Mỹ đóng cửa tổng lãnh sự quán TQ ở Houston, tố cáo đây là ‘ổ gián điệp kinh tế’
Trong vụ đối đầu mới đây, Hoa Kỳ hôm 21/7 yêu cầu đóng cửa Tổng lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston, bang Texas, và cho tòa lãnh sự ‘72 giờ đồng hồ’ trước khi đóng cửa, để “bảo vệ tài sản trí tuệ của Mỹ và thông tin riêng tư của người Mỹ”.
Trong một cuộc phỏng vấn dành cho cho tờ New York Times, Trợ lý Ngoại trưởng Hoa Kỳ đặc trách vùng Đông Á, David Stilwell, hôm 22/7 tố cáo Tổng lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston là "tâm điểm” trong nỗ lực của quân đội Trung Quốc đưa các nhà khoa học quân đội sang Mỹ, đội lốt nghiên cứu sinh “để đánh cắp các tài liệu, nghiên cứu của Mỹ nhằm tăng lợi thế chiến tranh của Bắc Kinh”, và cả trong cuộc chiến tranh thương mại và các lĩnh vực cạnh tranh khác.
Tổng lãnh sự Trung Quốc ở Houston mô tả quyết định của Mỹ là “thực sự gây sốc”.
Ông bác bỏ thông tin trong báo New York Times, nói rằng nhân viên của lãnh sự quán đã làm giả giấy tờ hoặc có hành động khả nghi tại sân bay Houston khi đưa công dân Trung Quốc lên máy bay về nước giữa dịch Covid.
Nhà khoa học bị truy nã trốn trong lãnh sự quán TQ ở San Francisco
Các công tố viên tại tòa án liên bang ở San Francisco cáo buộc một nhà nghiên cứu về sinh học Trung Quốc tên Juan Tang là gian lận visa và dấu giếm liên hệ với Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA).
Theo hồ sơ, bà Juan Tang đã nói dối với nhân viên FBI rằng bà không hề phục vụ trong quân đội Trung Quốc, nhưng một cuộc điều tra tìm thấy ảnh của bà Tang mặc quân phục PLA, và một cuộc lục soát nơi cư ngụ của bà hôm 20/6/2020, phát hiện thêm nhiều bằng chứng khác về mối liên hệ với PLA.
Sau đó bà Tang tới lãnh sự quán Trung Quốc ở San Francisco, và theo lời FBI, trốn luôn ở trong đó.
Axios là trang tin tức đầu tiên tường trình về vụ việc này. Trang mạng này viết:
“Như trường hợp bà Tang chứng minh, tòa lãnh sự Trung Quốc ở San Francisco đã cung cấp nơi trú ẩn an toàn cho một giới chức PLA để đương sự khỏi bị truy tố tại Hoa Kỳ.”
Theo lời các công tố viên, đây không phải là trường hợp đơn lẻ, và dường như PLA có cả một chương trình nhằm đưa các nhà khoa học trong quân đội sang Hoa Kỳ dưới những vỏ bọc khác nhau.
Tài liệu còn nêu bật trường hợp hai nhà nghiên cứu khác bị bắt giữ ở California trong mấy tuần gần đây, cũng về tội nói dối về liên hệ với PLA.
Về quyết định đóng cửa tòa lãnh sự Houston, Ngoại trường Mike Pompeo nói:
“Chúng tôi xác định những kỳ vọng rõ rệt về cách Đảng Cộng sản Trung Quốc nên ứng xử một cách đúng đắn. Khi họ không làm như vậy, chúng tôi sẽ hành động để bảo vệ nhân dân Mỹ, bảo vệ an ninh quốc gia, nền kinh tế cũng như việc làm của người Mỹ.”
Tại một cuộc họp báo hôm thứ Tư, Tổng Thống Trump còn ra dấu hiệu cho thấy Mỹ có thể đóng cửa thêm nhiều lãnh sự quán Trung Quốc khác tại Hoa Kỳ gây phẫn nộ tại Bắc Kinh.
Từ khi Tổng Thống Nixon và ông Kissinger sang Bắc Kinh trong những năm 71-72, thì đây là điểm thấp, thấp nhất trong các quan hệ song phương trong nửa thế kỷ nay...Nguyên Thủ Tướng Úc Kevin Rudd, hiện là Chủ tịch Viện Nghiên cứu Chính sách Asia Society
Trung Quốc trả đũa
Sáng sớm ngày 24/7, Bộ Ngoại giao Trung Quốc thông báo cho Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Trung Quốc quyết định của Bắc Kinh, rút lại thỏa thuận cho phép thành lập lãnh sự quán Hoa Kỳ tại Thành Đô.
Trang mạng của Bộ Ngoại giao Trung Quốc đưa ra những quy định, yêu cầu Tổng lãnh sự Hoa Kỳ ngưng tất cả mọi hoạt động hay sự kiện.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói Hoa Kỳ đã đơn phương đưa ra hành động khiêu khích hôm 21/7, đòi Bắc Kinh đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston. Bộ Ngoại giao TQ nói hành động đó “vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế, cách hành sử thông thường trong các quan hệ quốc tế, và vi phạm các điều kiện của Công ước về các vấn đề Lãnh sự Mỹ-Trung”.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói hành động của họ là một phản ứng “chính đáng và cần thiết” để đáp lại hành động “vô cớ” của phía Mỹ, làm “tổn hại nghiêm trọng các quan hệ song phương”.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc quy lỗi toàn bộ cho Hoa Kỳ về sự xuống dốc của các quan hệ song phương, nói rằng tình hình hiện tại không phải là điều mà Trung Quốc mong muốn xảy ra.
“Chúng tôi một lần nữa kêu gọi Hoa Kỳ hãy lập tức rút lại quyết định sai trái của mình, và tạo điều kiện cần thiết để đưa các quan hệ song phương trở lại theo đúng đường”
Trước đó, truyền thông nhà nước Trung Quốc bày tỏ giận dữ về động thái của Mỹ, nói rằng đây là một cố gắng nhằm quy lỗi cho Bắc Kinh về những sự thất bại của Mỹ trong thời gian dẫn tới cuộc bầu cử Tổng Thống tháng 11.
Từ Bắc Kinh, người phát ngôn của Ngoại trưởng Wang Wenbin “cực lực phản đối hành động đáng lên án và không thể biện minh” của Mỹ, mà ông nói đang phá hoại nghiêm trọng các quan hệ Mỹ-Trung.
Quan hệ Mỹ-Trung đi về đâu?
Một nhà chính trị lão thành thường quan sát các quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc, nguyên Thủ Tướng Úc Kevin Rudd, nói rằng mối quan hệ Mỹ-Trung đang ở mức thấp nhất tính từ nhiều thập niên qua. Trong một cuộc phỏng vấn dành cho đài CNN từ Brisbane hôm 23/7, ông Kevin Rudd nhận định:
“Tôi đã quan sát các quan hệ Mỹ-Trung trong phần lớn 35 năm qua, tôi cho rằng từ khi Tổng Thống Nixon và ông Kissinger sang Bắc Kinh trong những năm 71-72, thì đây là điểm thấp, thấp nhất trong các quan hệ song phương trong nửa thế kỷ nay. Mối quan hệ này đang lao dốc, liệu con dốc đó có một đường rẽ có thể dùng làm lối thoát? Câu hỏi chưa có lời giải đáp, nhưng những động lực ở Washington và Bắc Kinh đang kéo căng mối quan hệ này”.
Ông Kevin Rudd nói thông thạo tiếng Hoa và hiện là Chủ tịch Viện Nghiên cứu Chính sách Asia Society.
Trả lời câu hỏi của người dẫn chương trình Becky Anderson, hỏi: Theo ông, những gì đang điễn ra có thể được xem là chiến tranh lạnh hay không?
Ông Kevin Rudd nói:
“Mối quan hệ đang đi theo chiều hướng xấu. Nhưng có một sự khác biệt lớn giữa Liên Xô và Hoa Kỳ (hai đối thủ trong Chiến tranh lạnh thời trước) so với bây giờ. Giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ có những gắn kết kinh tế sâu rộng trong hơn 2 thập niên qua, trong khi không có yếu tố này trong các quan hệ giữa hai bên trong Chiến tranh Lạnh thời trước… Thành thật mà nói, mối quan hệ Mỹ-Trung về cơ bản đang diễn tiến theo một hướng tiêu cực. Nên có một lối thoát, nhưng điều đó đòi hỏi cạnh tranh chiến lược giữa hai cường quốc phải được kiểm soát.
