Sự chuyển tiếp quyền lực tới đây sẽ êm đềm hay đầy giông bão thì chưa thể tiên lượng một cách chắc chắn...
Quá trình chuyển giao có tối ưu?
Không thể đón đợi bất cứ sự “đảo chiều” nào khi Võ Văn Thưởng đã chốt hạ ngay tại lễ tuyên thệ ở Quốc hội sáng 2/3: “Nguyên tắc sống còn là kiên định chủ nghĩa Marx-Lenin!” Trong các bài phát biểu nhậm chức của hai người tiền nhiệm trước đây (Nguyễn Xuân Phúc và Nguyễn Phú Trọng) không hề có một dòng nào đề cập đến “chủ nghĩa Marx-Lenin” hay “tư tưởng Hồ Chí Minh” cả. Ông Thưởng ngược lại, vội vã tuyên bố phủ đầu và coi đấy là nguyên tắc sống còn của cả Đảng lẫn cá nhân ông. Vậy là tân Chủ tịch nước đã xuất hiện trước công chúng với hình ảnh một “đệ tử” ngoan – hiền của Tổng bí thư, chứ không phải là chủ nhân của các phương án tìm lối thoát cho khủng hoảng kinh tế – xã hội. Ba Đình thống nhất cao trong việc chọn Thưởng là giải pháp tối ưu để đảm bảo các yếu tố đồng thuận trong tầm kiểm soát với tính toán kế vị Tổng bí thư Đảng nhiệm kỳ tới. Nói như các nhà bình luận am hiểu, còn hơn hai năm của nhiệm kỳ 13, ông Thưởng, cùng những ứng viên tiềm năng khác, còn có thời gian để thử thách! Thành công lần này của ông Trọng là đã “cài cắm” được cả hai candidate do ông “dấm” lâu nay – tân Chủ tịch nước và đương kim Chủ tịch Quốc hội – an vị trong “Bộ tứ” để chuẩn bị thay thế ông khi cần.
Bài diễn văn của tân Chủ tịch nước đọc ngay sau nghi thức tuyên thệ là một kịch bản rập khuôn mang tính an toàn. Gọi là rập khuôn, vì bài diễn văn được viết trau chuốt, thậm chí còn trích thơ từ bài thơ được cho là nổi tiếng. Chẳng cần đến sự tinh ý, người nghe dễ dàng nhận ra đây là bài chuẩn bị sẵn để tân Chủ tịch nước trình làng như một phần của nghi lễ trước các đại biểu Quốc hội và ống kính truyền hình. Trong lời tuyên thệ, ông Thưởng đã lặp lại quan điểm không mới là “lấy dân làm gốc”. Tuy nhiên, nếu thiếu cơ chế kiểm soát quyền lực hiệu quả và thiếu cơ chế đảm bảo các quyền cơ bản của công dân được hiến định trong hành động, thì những lời phát biểu này, suy cho cùng, cũng chỉ là thủ tục phải có. Việc Thưởng “trúng” Chủ tịch nước là sự kiện không gây bất ngờ, tuy nhiên quá trình kế vị Tổng bí thư quyền lực “vô đối” vẫn còn bỏ ngỏ. Tức là dư luận rồi đây sẽ tập trung vào quá trình chuyển giao quyền lực sau khi “Bộ tứ” được đắp đủ, đặc biệt là khả năng thực sự của tân Chủ tịch nước có thể lèo lái được đến đâu các mối liên hệ phức tạp trong nội bộ Đảng ở một tương lai cận kề. Đây chính là đáp án để trả lời cho câu hỏi, quá trình chuyển giao quyền lực tới đây có suôn sẻ hay sẽ đầy kịch tính?
Như một sự tình cờ, vào ngày nhậm chức của ông Võ Văn Thưởng, truyền thông quốc tế cũng đưa nổi bật các tin tức khác như: Tổng Giám đốc Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) Samantha Power vào tuần tới sẽ đến thăm Việt Nam. Rồi đài RFA tường trình, Viện Brookings đã thực hiện một cuộc phỏng vấn trực tuyến vào sáng ngày 2/3 (giờ miền Đông Hoa Kỳ) với Đại sứ Hoa kỳ tại Việt Nam, ông Marc E. Knapper về chính sách của Hoa Kỳ đối với Việt Nam, các ưu tiên hàng đầu trong mối quan hệ cùng với các cơ hội và thách thức trong thời gian tới. Cũng vào ngày 2/3, VOA đưa tin, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và Công ty TNHH Điện gió Monsoon vừa ký gói tài trợ dự án không truy đòi trị giá 682,55 triệu USD để xây dựng một nhà máy điện gió 600 MW ở khu vực phía nam Lào và xuất khẩu bán điện cho nước láng giềng Việt Nam. Đây là nhà máy điện gió lớn nhất Đông Nam Á và đầu tiên ở Lào, cũng là nhà máy điện gió xuyên biên giới đầu tiên ở châu Á. Theo thông báo của ADB, nhà máy điện gió cùng với đường dây truyền tải 500 kV chuyên dụng sẽ được xây dựng tại tỉnh Sê Kông và tỉnh Attapeu và sẽ bán điện cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) theo hợp đồng mua bán điện 25 năm. Tất cả điều này cho thấy, dù Thưởng có thề thốt, quyết “bới mây” để đi tìm CNXH, thì người đứng đầu Nhà nước Việt Nam vẫn không thể từ bỏ Hoa Kỳ và thế giới tự do, vì chính sự tồn vong của đất nước.
Tổng bí thư từ nay mạnh hay yếu?
Nguyễn Phú Trọng và Võ văn Thưởng sắp tới đây có phải là một “bộ đôi hoàn hảo”? Nếu đúng thì rõ ràng, quyền năng của Tổng bí thư từ nay sẽ mạnh lên. Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ, sự mạnh – yếu của Tổng bí thư có nhiều hàm ý sâu rộng hơn nhiều. Mạnh vì vị thế bao trùm của Đảng Cộng sản và cá nhân ông Trọng trong hệ thống chính trị. Cán cân quyền lực giữa Đảng và Nhà nước hiện đang được cho là nghiêng nhiều hơn về phía Đảng. Cơ chế tập thể lãnh đạo tồn tại trước nhiệm kỳ của ông Trọng nay đã suy yếu trong những năm của chiến dịch chống tham nhũng. Vị thế của Tổng bí thư hiện tại thậm chí còn lớn hơn so với tại Đại hội 13 vào năm 2021, khi Điều lệ Đảng – vốn chỉ cho phép một cá nhân giữ hai nhiệm kỳ Tổng bí thư – bị bỏ qua để cho phép ông Trọng giữ nhiệm kỳ thứ ba. Vào thời điểm đó, các nhà quan sát tin rằng, vì ông Trọng không có đủ quyền năng chính trị để đưa ứng viên của mình, ông Trần Quốc Vượng, lên vị trí số một. Và do đó, việc ông Trọng ở lại là lựa chọn thỏa hiệp. Vì thế, dù Đại hội 13 được một số nhà phân tích coi là “chiến thắng cuối cùng” của Tổng bí thư. Nhưng thực ra, việc ông phá bỏ Điều lệ Đảng lộ rõ điểm yếu, thay vì biểu dương thế mạnh của ông. Và cũng từ đó, đặc biệt là gần đây, trong BCHTƯ, mọi chuyện đều diễn ra không hoàn toàn theo tính toán của Tổng bí thư.
Sự thoái lui “cưỡng bức” đối với Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc – từng được coi là một trong những người kế nhiệm tiềm năng của Tổng bí thư Trọng tại Đại hội Đảng lần thứ 14 vào năm 2026 – đã loại trừ một trong những cơ sở quyền lực mạnh nhất và tiếp tục củng cố vị trí trung tâm của ông Trọng trong hệ thống “Tứ trụ” của Việt Nam. Nhưng sự phản đối ở cả Trung ương lẫn trong Quốc hội đối với “màn kịch” khá vụng về đã khiến ông Trọng phải chững lại trong việc thực hiện một số ý đồ tiếp tục thâu tóm quyền lực cho cá nhân ông và phe nhóm. Về cả quyền uy lẫn quyền lực, cả hai “trụ” còn lại ít có khả năng đối trọng với Tổng Trọng. Thủ tướng Phạm Minh Chính được cho là đang phải đối mặt với áp lực lớn do mối liên hệ với một “đại án” tham nhũng, trong khi Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ được cho là gần gũi với ông Trọng. Dù những phỏng đoán này vào thời điểm đó có đúng hay không, nhận định ấy giờ đây có vẻ đã lỗi thời. Lỗi thời là vì, dư luận trong Trung ương cho thấy cả phe cánh Phạm Minh Chính lẫn phe miền Nam, do Trương Tấn Sang và Nguyễn Tấn Dũng đang câu kết với nhau, khiến chiếc ghế của Tổng bí thư nhiều khi cũng bị “rung lắc”.
Trước khi ông Võ Văn Thưởng được Đảng quyết định chọn, đã có những nguồn tin đồn cho rằng Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm cũng là người được khuyến khích vào cái ghế này nhất. Nhưng ông Tô Lâm có quá nhiều “phốt”, trong đó có những vụ nước ngoài đều biết như vụ bắt cóc Trịnh Xuân Thanh ở Berlin hay vụ ăn “bò dát vàng” ở London. Ông Tô Lâm cũng lại dính tới mấy vụ khác, chưa kể trong “Tứ trụ” mà đến “hai trụ” đều là mật vụ và an ninh thì cái bản chất “công an trị” của chế độ hơi bị bộc lộ. Mặt khác, chính ông Tô Lâm cũng chẳng dại gì ngồi vào ghế Chủ tịch nước, tiếng là “lên” mà thật ra là không còn quyền lực nhiều như bên Công an, hơn nữa giống như hổ bị đưa ra khỏi rừng. Làm ngành công an, vừa bị chuốc lấy sự căm hờn vì đã thẳng tay đàn áp xã hội dân sự, vừa tích cực hỗ trợ ông Trọng “khui” ra bao nhiêu vụ án tham nhũng của các “đồng chí”. Ân oán từ mọi giới quá nhiều, ngồi ở ghế Chủ tịch nước sẽ khó mà an toàn. Vả chăng, cái ghế Chủ tịch nước dường như đang bị cái “dớp” xui xẻo, hết Trần Đại Quang chết vì “bệnh lạ”, đến Nguyễn Xuân Phúc phải rời ghế, nên an toàn hơn cả, Tô Lâm cám ơn Tổng bí thư “đã có nhời” nhưng ông quyết định ngồi lại ghế cũ cho nó lành.
Nếu được phép diễn giải mà không ngại bị quy chụp bởi các điều luật hình sự 117 hay 331, thì có lẽ người chấp bút soạn diễn văn mà tân Chủ tịch nước đã đọc liền mạch ngay sau nghi thức tuyên thệ, đang muốn “vuốt ve” ngài tân Chủ tịch nước bằng một ngôn ngữ thơ ca của “ý tại ngôn ngoại” mang tính dân túy. Vì sao lại chọn bốn câu thơ: “Tôi cùng xương thịt với nhân dân tôi/ Cùng đổ mồi hôi cùng sôi giọt máu/ Cùng sống với cuộc đời chiến đấu/ Của triệu người yêu dấu gian lao?” (Xuân Diệu). Một nhà báo nữ đã bình phẩm thế này: Với bốn câu thơ ấy, có nghĩa là sắp tới đây ngài Chủ tịch sẽ cùng nếm cái hoang mang của hàng vạn công nhân trong làn sóng thất nghiệp. Ngài cũng sẽ toát mồ hôi giữa cái nắng chói chang của đội quân xe công nghệ. Và dĩ nhiên lúc đó ngài sẽ thấu cái đói rã ruột của bao kẻ cơ nhỡ ở chốn hè phố... Về phương diện quốc tế, các nhà phân tích coi việc “đắc cử” của ông Thưởng là dấu hiệu của sự liền mạch trong chính sách kinh tế và đối ngoại của Việt Nam. “Sẽ không có thay đổi lớn nào đối với chính sách đối ngoại của Việt Nam sau khi ông Thưởng đắc cử”, ông Lê Hồng Hiệp, thành viên cao cấp và chuyên gia về Việt Nam tại ISEAS cho biết. Một nhà đầu tư nước ngoài có trụ sở tại Việt Nam phát biểu, việc đắc cử của ông Thưởng đã chấm dứt tình trạng không chắc chắn sau khi Chủ tịch nước Phúc bất ngờ bị cách chức. Ông nói: “Điều đó có nghĩa là sự ổn định và khả năng dự đoán được của nền chính trị Việt Nam đã được phục hồi”.
Diễn đàn