Nga và Trung Quốc sẽ tìm cách giành nhiều quyền lợi kinh tế và chính trị hơn trong thế giới đang phát triển tại một hội nghị thượng đỉnh ở Nam Phi trong tuần này, khi một biện pháp chung từ Nga-Trung chống phương Tây dự kiến có thể trở nên gay gắt hơn bằng một động thái chính thức đưa Ả Rập Xê-út xích lại gần hơn.
Các nhà lãnh đạo từ khối kinh tế BRICS của Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi sẽ tổ chức cuộc họp ba ngày tại khu tài chính Sandton của Johannesburg. Sự tham dự của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lần này nhấn mạnh vốn ngoại giao mà đất nước ông đã đầu tư vào khối này trong thời gian hơn một thập niên qua như một con đường cho tham vọng của Trung Quốc.
Tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ xuất hiện trên đường truyền video vì chuyến đi của ông tới Nam Phi trở nên phức tạp bởi trát bắt giữ của Tòa Hình sự Quốc tế nhắm vào ông do cuộc chiến ở Ukraine. Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa sẽ có mặt tại hội nghị thượng đỉnh cùng với ông Tập.
Hội nghị thượng đỉnh chính diễn ra ngày 23/8 - và các cuộc họp bên lề vào ngày 22/8 và 24/8 - dự kiến sẽ đưa ra những lời kêu gọi chung về sự hợp tác nhiều hơn giữa các quốc gia ở Nam bán cầu trong bối cảnh sự bất mãn ngày càng tăng của họ trước sự thống trị của phương Tây đối với các định chế toàn cầu.
Đó là tâm lý mà Nga và Trung Quốc rất vui khi dựa vào. Các nhà lãnh đạo hoặc đại diện của hàng chục quốc gia đang phát triển khác sẽ tham dự các cuộc họp bên lề tại thành phố giàu có nhất châu Phi để chào đón ông Tập và Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov, người sẽ đại diện cho ông Putin.
Một mục chính sách cụ thể có ý nghĩa trực tiếp hơn sẽ được thảo luận và có thể được quyết định - đề nghị mở rộng khối BRICS, được thành lập vào năm 2009 bởi các quốc gia thị trường mới nổi là Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc, và thêm Nam Phi vào năm sau.
Các quan chức Nam Phi cho biết Ả Rập Xê-út là một trong hơn 20 quốc gia đã chính thức nộp đơn xin gia nhập BRICS trong một đợt mở rộng tiềm năng khác. Bất kỳ động thái nào hướng tới việc đưa nhà sản xuất dầu mỏ lớn thứ hai thế giới vào một khối kinh tế với Nga và Trung Quốc rõ ràng sẽ thu hút sự chú ý của Hoa Kỳ và các đồng minh trong một môi trường địa chính trị cực kỳ băng giá, và trong bối cảnh một động thái gần đây của Bắc Kinh nhằm gây ảnh hưởng ở Vịnh Ba Tư.
Ông Talmiz Ahmad, cựu đại sứ Ấn Độ tại Ả Rập Xê-út nói: “Nếu Ả Rập Xê-út gia nhập BRICS, điều đó sẽ mang lại tầm quan trọng đặc biệt cho khối này.”
Các nhà phân tích cho rằng ngay cả một thỏa thuận trên nguyên tắc mở rộng BRICS, vốn đã bao gồm một phần lớn các nền kinh tế lớn nhất của thế giới đang phát triển, là một chiến thắng về mặt đạo đức đối với tầm nhìn của Nga và Trung Quốc đối với khối này như một đối trọng với G7.
Cả hai nước đều ủng hộ việc bổ sung thêm nhiều quốc gia để củng cố một loại liên minh - ngay cả khi nó chỉ mang tính biểu tượng - trong bối cảnh xung đột kinh tế của Trung Quốc với Hoa Kỳ và sự đối đầu giống như Chiến tranh Lạnh của Nga với phương Tây vì cuộc chiến ở Ukraine.
Các quốc gia từ Argentina đến Algeria, Ai Cập, Iran, Indonesia và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đều đã chính thức nộp đơn tham gia cùng với Ả Rập Xê-út, và cũng có thể là thành viên mới.
Giáo sư Alexis Habiyaremye của Trường Kinh doanh và Kinh tế tại Đại học Johannesburg, nói: “Nếu một số nước trong số này được đưa vào, thì “bạn sẽ có một khối kinh tế lớn hơn và từ đó có ý nghĩa quyền lực”.
Trong khi Brazil, Ấn Độ và Nam Phi ít quan tâm đến việc mở rộng và thấy ảnh hưởng của họ bị giảm sút trong câu lạc bộ của thế giới đang phát triển hiện tại, thì vẫn có đà tiến cho khối này. Tuy nhiên, chưa có gì được quyết định và năm quốc gia trước tiên phải đồng ý về các tiêu chuẩn mà các thành viên mới cần đáp ứng. Đó là chương trình nghị sự ở Johannesburg trong bối cảnh Bắc Kinh thúc đẩy.
“Việc mở rộng BRICS đã trở thành vấn đề thịnh hành nhất hiện nay,” ông Chen Xiaodong, đại sứ Trung Quốc tại Nam Phi, nói. “Mở rộng là chìa khóa để tăng cường sức sống của (các) cơ chế BRICS. Tôi tin rằng hội nghị thượng đỉnh năm nay sẽ chứng kiến một bước tiến mới và vững chắc trên mặt trận này.”
Hoa Kỳ đã nhấn mạnh mối quan hệ song phương của mình với Nam Phi, Brazil và Ấn Độ trong nỗ lực bù đắp bất kỳ ảnh hưởng quá lớn nào của Nga và Trung Quốc bắt nguồn từ BRICS. Trong quá trình chuẩn bị cho hội nghị thượng đỉnh, Bộ Ngoại giao cho biết Hoa Kỳ đã “giao dịch sâu sắc với nhiều thành viên hàng đầu của hiệp hội BRICS.”
Liên hiệp châu Âu cũng sẽ theo dõi chặt chẽ các diễn biến ở Johannesburg, nhưng hầu như chỉ tập trung vào cuộc chiến ở Ukraine và nỗ lực không ngừng của EU nhằm thu hút sự lên án nhất quán từ thế giới đang phát triển đối với cuộc xâm lược của Nga, mà phần lớn các nước trong thế giới đang phát triển đã không làm như vậy cho đến nay.
Với việc ông Tập, ông Lula, ông Modi và bà Ramaphosa đến với nhau, phát ngôn viên của Ủy ban châu Âu Peter Stano cho biết EU đang kêu gọi họ tận dụng thời điểm này để duy trì luật pháp quốc tế.
Ông Stano nói: “Chúng tôi mong đợi sự đóng góp của họ để khiến ông Putin chấm dứt hành vi bất hợp pháp, gây bất ổn.”
Nếu theo đúng tinh thần cuộc họp của các ngoại trưởng BRICS tại Cape Town vào tháng 6, tiền thân của hội nghị thượng đỉnh chính, thì sẽ không có sự chỉ trích công khai nào nhắm vào Nga hoặc ông Putin về cuộc chiến. Một cuộc biểu tình theo kế hoạch của Tổ chức Ân xá Quốc tế và Hiệp hội Ukraine ở Nam Phi bên ngoài Trung tâm Hội nghị Sandton có thể sẽ là sự lên án duy nhất được nghe.
Nga có thể coi hội nghị thượng đỉnh là một cơ hội để thúc đẩy một số lợi ích.
Bà Maria Snegovaya, thành viên cấp cao của Viện nghiên cứu về Chương trình Châu Âu, Nga và Âu Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Washington, nói sau khi tạm dừng một thỏa thuận cho phép vận chuyển ngũ cốc ra khỏi Ukraine vào tháng trước, ông Putin có thể sử dụng cuộc họp BRICS để thông báo thêm các chuyến hàng ngũ cốc miễn phí của Nga tới các nước đang phát triển, như ông đã làm với một số quốc gia châu Phi.
Việc này sẽ cho phép ông Putin thể hiện “thiện chí” với thế giới đang phát triển, bà Snegovaya nói, đồng thời loại Ukraine ra khỏi quá trình này.
Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết ông Putin sẽ “tham gia đầy đủ” vào hội nghị thượng đỉnh mặc dù xuất hiện trên một liên kết video và sẽ có bài phát biểu.
Điều cũng có khả năng được phát sóng thường xuyên trong ba ngày ở Johannesburg là sự nắm bắt của thế giới đang phát triển đối với các hệ thống tài chính toàn cầu hiện tại. Điều đó đã được sắp xếp hợp lý trong những tháng và tuần dẫn đến hội nghị thượng đỉnh thành một lời chỉ trích về sự thống trị của đồng đô la Mỹ với tư cách là tiền tệ thế giới cho thương mại quốc tế.
Các chuyên gia BRICS nhìn chung đều thống nhất trong việc chỉ ra những khó khăn mà khối gặp phải trong việc thực thi chính sách do các ưu tiên kinh tế và chính trị khác nhau của 5 quốc gia, cũng như căng thẳng và sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Ấn Độ.
Ông Cobus van Staden, nhà phân tích tại Dự án Nam Toàn cầu Trung Quốc, chuyên theo dõi sự tham gia của Trung Quốc trên khắp thế giới đang phát triển, cho biết việc tập trung vào thương mại nhiều hơn bằng đồng nội tệ là điều mà tất cả những nước này có thể đạt được.
Ông thấy BRICS đang thúc đẩy việc rời xa đồng đô la trong thương mại khu vực ở một số nơi trên thế giới giống như cách ông thấy hội nghị thượng đỉnh này nói chung.
“Họ không cần phải đánh bại đồng đô la... và họ không cần phải đánh bại G7. Tất cả những gì họ đặc biệt muốn làm là đưa ra một giải pháp thay thế cho nó. Đây là trò chơi dài hơn.”
Diễn đàn