Khả năng trả nợ của chính phủ: Lý do làm thị trường lên xuống bất thường

Trái phiếu là một hợp đồng giữa người đi vay và người cho vay. Đối với trái phiếu chính phủ, người cho vay đưa tiền để xây cầu, trường, hoặc chi cho các chuyện khác mà chính phủ cần, và chính phủ hứa trả lại số tiền này trong thời hạn cụ thể.

Giáo sư Jerry Hanweck của trường đại học George Mason nói các trái phiếu này thường được mua đi bán lại nhiều lần. Người mua món nợ này chi tiền cho người đầu tư trước đó, hy vọng sẽ có lời trong tương lai.

Ông nói tiếp: “Loại mua bán này có đăng ký trên các thị trường và được trao đổi qua các phương tiện điện tử. Trái phiếu là một trong những thị trường lớn nhất của thế giới.”

Tiền lời trái phiếu đến một phần từ tiền lời mà người vay hứa trả cho người cho vay.

Chuyện mới đây, khi Standard & Poor's đánh tụt hạng tín dụng Hoa Kỳ, cho thấy tổ chức đánh giá này nhận thấy khả năng trả nợ đúng hạn của chính phủ Hoa Kỳ có vẻ kém đi.

Nhiều người đổ lỗi cho tranh cãi kéo dài giữa hành pháp và lập pháp Mỹ, khiến cho tín dụng của Mỹ giảm sút. Một trong những người này là ông Marc Goldwein, Giám đốc của Trung tâm vì một Ngân sách Liên bang có Trách nhiệm.

Ông nói: “Chuyện hạ mức tín dụng này có thể tái diễn nếu Washington không chứng tỏ là họ có thể quản lý tốt ngân sách và tranh cãi chính trị.”

Đánh tụt hạng tín dụng có nghĩa là tổ chức đánh giá nghĩ rằng có nhiều rủi ro không thể trả nợ. Khi bị tụt hạng, các nhà đầu tư đòi phải có lãi suất cao hơn thì họ mới chịu đưa tiền.

Giáo sư Goldwein nói tăng lãi suất làm chi phí đi vay tăng, khiến cho tình hình tài chính xấu thêm, có thể phải đánh tụt hạng tiếp.

Nhưng điều đó không xảy đến cho Hoa Kỳ, hay ít ra là chưa đến. Thay vì lãi suất trái phiếu Hoa Kỳ tăng mạnh, người ta lại thấy nó giảm. Đó là vì nhiều nhà đầu tư nghĩ rằng Hoa Kỳ vẫn là nơi an toàn nhất thế giới để bỏ tiền vào.

Căng thẳng kinh tế hiện nay khiến có nhiều người mua trái phiếu Hoa Kỳ để chờ cho tới khi nào tình hình cải thiện. Khi có nhiều người mua trái phiếu, Washington có thể đưa ra lãi suất thấp hơn để vay tiền.

Trái phiếu là gì, và tại sao trái phiếu quan trọng?

- Trái phiếu là gì? Khoản tiền của một nhà đầu tư cho một công ty hay một quốc gia vay. Người vay đồng ý trả lại số tiền vay và tiền lời vào một thời điểm cụ thể.

- Tiền lời là gì? Một loại phí cho thuê. Nếu bạn thuê một căn phòng, bạn đồng ý trả phí sử dụng nơi đó trong một thời gian cụ thể, thí dụ một năm. Tiền lời của trái phiếu cũng giống vậy. Đó là một phí phải trả để đổi lấy quyền được sử dụng số tiền đó trong một thời gian cụ thể.

- Tại sao lãi suất lại thay đổi? Xin trở lại với căn phòng. Nếu chủ nhà nghĩ rằng người thuê phòng không chắc chắn trả tiền thuê thì hoặc sẽ không cho người đó thuê, hoặc sẽ tính tiền thuê cao hơn để bù vào rủi ro không được trả tiền thuê. Lãi suất của trái phiếu cũng vậy. Một người vay được đánh giá chắc chắn sẽ trả nợ thì được hưởng lãi suất thấp. Một người vay có nguy cơ không trả được nợ phải chịu lãi suất cao hơn, gọi là “phí nguy cơ.”

- Các tổ chức đánh giá là ai, họ làm gì? Các tổ chức đánh giá xem các nước và các công ty để xác định có bao nhiêu phần chắc hoàn toàn không trả được nợ, hay không trả với số tiền lời được thoả thuận vào thời điểm đã thỏa thuận.

- Vấn đề nợ quốc gia tại Châu Âu là gì? Một số quốc gia Châu Âu như Bồ Đào Nha, Ireland, Ý, Hy Lạp, và Tây Ban Nha có những món nợ lớn so với quy mô kinh tế của họ, khiến gây ra lo ngại về khả năng trả nợ của các quốc gia này. Những lo ngại đó góp phần vào việc giáng cấp tín dụng đối với Hy Lạp chẳng hạn, đưa tới kết quả là lãi suất cao và chi phí vay nợ cao, khiến tình hình tài chánh của quốc gia này xấu thêm.

- Vậy thì tại sao lãi suất tính vào các món nợ của Hoa Kỳ không tăng? Vào thời kỳ căng thẳng kinh tế, các nhà đầu tư tìm cách tránh rủi ro và bảo quản giá trị tiền bạc của họ. Một số nhà đầu tư đã mua vàng, liên tiếp đẩy giá vàng lên tới các mức cao kỷ lục. Nhưng các nhà đầu tư khác không thấy một thay thế khả thi nào cho các món nợ của Hoa Kỳ, và rất nhiều người mua trái phiếu sẵn sàng cho vay, nên đã đẩy lãi suất mà Hoa Kỳ phải trả cho các trái phiếu này xuống thấp .

- Vậy thì tại sao việc giáng cấp tín dụng các khoản nợ của Hoa Kỳ - còn gọi là trái phiếu, hay những khoản vay – gây tranh cãi ồn ào trên thị trường tài chánh? Hoa Kỳ có nền kinh tế lớn nhất thế giới và trong nhiều thập niên được coi là hầu như không có rủi ro không trả được nợ đúng hạn. Nhờ có mức đánh giá tín dụng cao nhất, AAA, chính phủ Hoa Kỳ có thể vay nợ với lãi suất tương đối thấp. Một trong những cơ quan đánh giá tín dụng quan trọng, Standard and Poor’s, đã giáng cấp tín dụng Hoa Kỳ một bậc, xuống AA+. Vụ giáng cấp này tiếp theo sau nhiều tháng tranh cãi giữa Đảng Dân Chủ và Đảng Cộng Hòa khiến các nhà phân tích hoài nghi đôi chút rằng các nhà lãnh đạo chính trị khó có thể đạt những thoả thuận cần thiết để điều hành nền kinh tế và trả nợ.

- Sự khác biệt giữa trái phiếu và cổ phiếu là gì? Trái phiếu là khoản tiền của một nhà đầu tư cho một công ty hay một quốc gia vay, phải trả lại vào một thời điểm và một lãi suất đã được thoả thuận. Cổ phiếu là sự một phần sở hữu trong công ty, một cơ hội sinh lời hoặc thua lỗ tùy theo tình hình phồn thịnh hoặc khó khăn của xí nghiệp.