Truyền thông nhà nước Việt Nam đồng loạt đưa tin và hình ảnh về các lễ dâng hương cho 64 chiến sỹ thiệt mạng trong sự kiện Gạc Ma tại một số nơi trong nước hôm 14/3, một điều mà các nhà hoạt động cho rằng chính quyền cởi mở hơn về việc ghi nhận sự hy sinh của những chiến sĩ trong trận hải chiến với Trung Quốc cách đây 37 năm.
Báo Công an Nhân dân cho biết hàng ngàn cựu chiến binh, các lực lượng vũ trang, cán bộ và người dân từ các nơi đã đến Khu tưởng niệm chiến sĩ Gạc Ma ở Khánh Hòa để dâng dương tưởng niệm những chiến sỹ hải quân hi sinh trong trận chiến trên đảo Gạc Ma ở quần đảo Trường Sa ngày 14/3/1988.
Các chiến sĩ của Việt Nam chiến đấu chống lại quân Trung Quốc trong cuộc xung đột giành quyền kiểm soát tại quần đảo này. Tuy nhiên tờ báo của lực lượng Công an Việt Nam không nhắc tên của bên thù địch với Việt Nam trong trận hải chiến.
Ghi nhận về buổi tưởng niệm, Công an Nhân dân viết: “Cách đây 37 năm, để bảo vệ chủ quyền thiên liêng của Tổ quốc, máu của những cán bộ chiến sỹ ở Trường Sa đã đổ xuống trong trận hải chiến ngày 14/3/1988 trên đảo Gạc Ma. Dù mất mát hy sinh, nhưng những người lính Trường Sa vẫn kiên cường bám đảo, chiến đấu đến hơi thở cuối cùng.”
Một lễ tưởng niệm 37 năm sự kiện Gạc Ma cũng được tổ chức ở Đà Nẵng hôm 14/3, theo ghi nhận của Nhân Dân. Tờ báo cho biết có nhiểu cựu chiến binh, gia đình và thân nhân các liệt sỹ cùng người dân địa phương đã đến dâng hương nhằm “tri ân công lao của các Anh hùng, liệt sỹ đã hy sinh vì nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc”. Tờ báo ngôn luận của Đảng Cộng sản Việt Nam cũng không nhắc tới Trung Quốc trong ghi nhận của mình.
Trong khi đó, VnExpress, cũng ghi nhận về các lễ tưởng niệm ở Khánh Hòa và Đà Nẵng hôm 14/3, mô tả “64 bài vị các liệt sỹ đặt trên mô hình HQ-604 – tàu bị Trung Quốc bắn chìm tại đảo Gạc Ma ngày 14/3/1988” về buổi lễ dưới chân cầu Mân Quang ở Đà Nẵng. Tờ báo này cũng đăng tải nhiều hình ảnh về lễ tưởng niệm ở Khánh Hòa cùng ngày 14/3.
Ngoài ra, nhiều tờ báo khác cũng đưa tin bài và hình ảnh về các sự kiện này, trong đó có Người Lao Động với bài “Tự hào, tri ân những chiến sỹ Gạc Ma” hay Tuổi Trẻ với bài “37 năm vẫn đau nhói nỗi đau Gạc Ma.”
“Năm nay một loạt các tờ báo như Tuổi Trẻ, Dân Trí, VnExpress đều thấy đăng tin, hơn nữa ở một số nơi người ta còn tổ chức tưởng niệm ngày này,” Bùi Sơn, một kỹ sư ở Hà Nội thường có các phản biện xã hội trên mạng xã hội, nói với VOA về điều mà ông cho là “cởi mở hơn” của chính quyền trong việc cho người dân tổ chức tưởng niệm cũng như cho báo chí đưa tin về sự kiện từng được coi là nhạy cảm.
Còn theo nhà hoạt động Bùi Thị Minh Hằng, chính quyền đã bắt đầu “ngấm ngầm thừa nhận” sự kiện này từ “2 năm trước đây rồi.”
Vào năm 2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính lần đầu tiên đến thăm đài tưởng niệm các liệt sỹ hy sinh trong trận chiến giữa các chiến sỹ hải quân Việt Nam và lực lượng của Trung Quốc tại đảo đá Gạc Ma ở Biển Đông. Kể từ đó, truyền thông chính thống của Việt Nam đưa nhiều tin bài hơn vào những ngày kỷ niệm sự kiện Gạc Ma.
Thay đổi?
Trong nhiều năm trước đây, một số nhà hoạt động đã bị bắt giữ khi xô sát với chính quyền vì không được làm lễ tưởng niệm công khai cho những liệt sỹ hy sinh trong trận hải chiến với Trung Quốc.
Nhà hoạt động Nguyễn Thúy Hạnh, người mới được ra tù gần đây sau hơn 2 năm bị giam cầm vì “tuyên truyền chống nhà nước”, cho biết rằng bà và những người hoạt động từng phải “lén lút thắp nhang tưởng niệm” các chiến sỹ giữ đảo Hoàng Sa (19/1/1974) và Trường Sa (14/3/1988) cũng như cho đồng bào và chiến sỹ hy sinh ở 6 tỉnh biên giới phía Bắc trong cuộc chiến biên giới với Trung Quốc ngày 17/2/1979.
“Nhiều buổi tưởng niệm bị ngăn chặn, bị anh ninh và đám DLV [dư luận viên] quyết liệt phá rối,” bà Hạnh viết trong đăng tải có tiêu đề “Đã khác mười năm trước?” trên Facebook cá nhân hôm 14/3. “Những ngày ấy mấy trăm cơ quan truyền thông nhà nước hoàn toàn im lặng như có sự chỉ đạo không được nhắc gì đến các sự kiện này. Thì nay, mọi người có thể tự do tưởng niệm, báo chí cũng trân trọng nhắc đến các sự kiện này.”
Thông Tấn xã Việt Nam, cơ quan thông tấn của nhà nước, hôm 14/3 đăng tải các hình ảnh về buổi lễ kỷ niệm 37 năm sự kiện Gạc Ma ở Đà Nẵng, và trích lời ông Nguyễn Văn Tấn, người từng là trưởng Ban liên lạc bộ đội Trường Sa, nói rằng “trận hải chiến Gạc Ma mãi mãi là một dấu son chói lọi, khắc sâu tin thần ‘Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh’ của những người lính hải quân trẻ tuổi, những người con ưu tú của dân tộc.”
Bà Hạnh, người cũng đã tham gia các buổi tưởng niệm của nhóm những nhà hoạt động trước đây, đưa ra câu hỏi về sự cởi mở của chính quyền đối với sự kiện Gạc Ma trong đăng tải của mình: “Đang có một sự chuyển biến tích cực nào ư?”
Theo ông Sơn, việc kỷ niệm Gạc Ma “đúng ra phải thực hiện từ lâu rồi và phải làm hàng năm”. Nhận định về sự “cởi mở” trong việc cho người dân kỷ niệm công khai cũng như đưa tin về hải chiến Gạc Ma, ông Sơn cho rằng “sự thay đổi này xuất phát từ quan điểm của người đứng đầu.”
“Ông Tô Lâm có quan điểm khác với ông (Nguyễn Phú) Trọng,” ông Sơn nói về 2 vị tổng bí thư Đảng, ngụ ý tới việc ông Lâm giờ đây lãnh đạo Đảng sau khi ông Trọng qua đời. “Khác không chỉ riêng thái độ với các sự kiện lịch sử mà còn khác nhiều ở quan điểm đổi mới.”
Ông Lâm, người đang tiến hành cải cách chính phủ để hiệu quả hơn cho “kỷ nguyên vươn mình” của Việt Nam, vào đầu tháng 2 đã đi thăm và dâng hương tại Nghĩa trang liệt sỹ quốc gia Vị Xuyên ở Hà Giang, nơi có nhiều người dân và chiến sỹ Việt Nam thiệt mạng trong trận chiến biên giới với quân Trung Quốc năm 1979.
Nhà hoạt động Minh Hằng cũng cho rằng sự thay đổi của chính quyền trong thái độ đối với những sự kiện liên quan đến Trung Quốc có thể suất phát từ việc “đường lối của Tô Lâm ngả về phương Tây và những nước khác (trong đó nhiều nước trong khu vực đều chống Trung Quốc).”
Tuy nhiên, cả ông Sơn và bà Hằng đều nghi ngờ rằng sự cởi mở này có thể là tín hiệu thả lỏng cho tự do báo chí, tự do ngôn luận.
“Sự thay đổi này đến từ người đứng đầu. Nếu nhiệm kỳ sau là một người khác làm tổng bí thư thì chưa biết thế nào,” ông Sơn nói, ngụ ý tới việc ông Lâm có thể không được bầu làm tổng bí thư vào kỳ đại hội Đảng 14 dự kiến được tổ chức vào đầu năm tới.
Bà Hằng thì cho biết người dân “vẫn cảnh giác hết sức” trước những phát ngôn và hành xử của các lãnh đạo mà bà cho là “vẫn mang tính giáo điều.”
“Họ ‘mở’ cái này để ‘thắt’ cái khác… Những điều họ giờ mới làm, mới nói, thì đều là ‘nhai lại’ những sự kiện, việc làm của những người bất đồng trước khi bị quy kết phản động, chống đối,” bà Hằng nói và cho biết bà chưa tin vào nhà cầm quyền. “Họ chưa thể thay đổi.”
Diễn đàn