Liệu Việt Nam có thể bảo vệ được hàng trăm lao động di dân của mình tại nhà máy của Trung quốc, thuộc dự án được giao kèo giữa hai nguyên thủ Trung Quốc và Serbia?
Sau khi Liên Hợp Quốc nói có hàng trăm lao động di dân Việt Nam là nạn nhân buôn người bị cưỡng bức làm việc cho các công ty Trung Quốc ở Serbia, Bộ Ngoại giao ở Hà Nội hôm 27/1 cho biết chính phủ Việt Nam đã cử người tiếp xúc với những lao động này để “giải quyết các vướng mắc, bất đồng, khó khăn” của họ.
Một nhóm các chuyên gia của Cao uỷ Nhân quyền LHQ vào tuần trước thúc giục chính phủ Việt Nam phải hành động ngay lập tức để bảo vệ hàng trăm lao động di dân Việt bị cho là nạn nhân buôn người được đưa sang Serbia và bị cưỡng bức làm việc cho các công ty Trung Quốc.
Trả lời yêu cầu bình luận của VOA về quan ngại của LHQ, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng cho biết rằng “Đại sứ quán Việt Nam tại Rumani (Romania) kiêm nhiệm Serbia đã cử cán bộ trực tiếp tới Serbia gặp gỡ, thăm hỏi và lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của người lao động Việt Nam” ngay sau khi biết thông tin liên quan đến tình hình lao động của người Việt tại quốc gia thuộc Nam Tư cũ.
Thông tin về những lao động Việt Nam phải sống và làm việc trong các điều kiện tồi tệ khi làm việc cho công ty Trung Quốc ở Serbia được các hãng tin của Mỹ, Pháp và châu Âu phanh phui hồi tháng 11 năm ngoái. AP, AFP, Euronews và nhiều báo quốc tế lúc đó ghi nhận về việc đình công của công nhân Việt Nam làm việc tại một nhà máy lớn của Shandong Linglong Tyre, một hãng lốp xe Trung Quốc, tại thành phố Zrenjamin ở miền bắc Serbia. Những công nhân Việt Nam nói họ như “sống trong tù” và kêu cứu để được rời khỏi nơi đó.
Hai tổ chức phi chính phủ của Serbia chuyên về các công tác chống buôn người và khai thác lao động sau đó trong tháng 11 đưa ra báo cáo cho biết rằng khoảng 500 lao động Việt Nam đang tham gia xây dựng nhà máy sản xuất lốp ô tô đầu tiên của Trung Quốc tại châu Âu ở Zrenjamin phải sống trong các điều kiện tồi tàn, thiếu thực phẩm và chăm sóc y tế, cũng như bị chủ thuê, tức công ty của Trung Quốc, tịch thu hộ chiếu. Hai tổ chức này, gồm A11 và ASTRA, đã gửi yêu cầu tới các quan chức Serbia đòi xem xét và có hành động đối với khả năng buôn người vì mục đích khai thác lao động đối với các công nhân Việt Nam.
Các chuyên gia nhân quyền độc lập của LHQ hôm 21/1 cho biết có tám công ty, bao gồm các hãng tuyển dụng lao động của Việt Nam và các công ty xây dựng của Trung Quốc đăng ký tại Serbia, được cho là có dính líu đến các vi phạm nhân quyền mà họ nói là “nghiêm trọng” trong vụ này. Nhóm chuyên gia này đã gửi thư tới 8 doanh nghiệp, mà họ không nêu tên, để nhắc lại nghĩa vụ của họ về trách nhiệm giải trình theo nguyên tắc Hướng dẫn của LHQ về Kinh doanh và Quyền con người.
Báo cáo của A11 và ASTRA nói rằng các công nhân Việt Nam tới Serbia trong thời gian từ tháng 3 tới tháng 5 trong năm nay. Họ được thuê theo hợp đồng và được đưa tới Serbia thông qua các công ty trung gian của Trung Quốc và các hãng tuyển dụng lao động của Việt Nam. Các công ty trung gian này làm việc với Tập đoàn Kỹ thuật Năng lượng Trung Quốc Tianjin Electric Power Construction Co. Ltd, chi nhánh Belgrade, để tuyển công nhân Việt Nam sang Serbia xây dựng nhà máy cho Shandong Linglong Tire. Mỗi lao động Việt Nam phải trả cho những người môi giới từ 2.200 USD đến 4.000 USD trước cho các dịch vụ gồm vận chuyển, thị thực và phí ăn ở, theo báo cáo A11 và ASTRA.
Trong email phản hồi tới VOA hôm 27/1, bà Hằng cho biết rằng Bộ Ngoại giao Việt Nam đã “làm việc với các công ty phái cử, công ty sử dụng lao động, các cơ quan chức năng địa phương và các bên liên quan để thúc đẩy thực hiện nghiêm túc các thoả thuận trong hợp đồng với người lao động.” Tuy nhiên bà Hằng không đưa ra thông tin cụ thể về các công ty liên quan tới vụ việc này.
Người phát ngôn cũng nói rằng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội đã “yêu cầu các công ty phái cử rà soát, đảm bảo việc đưa người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật” cũng như “theo dõi, kịp thời giải quyết các vấn đề phát sinh giữa người lao động và người sử dụng lao động.”
Nạn nhân buôn người
Hai tổ chức phi chính phủ của Serbia, A11 và ASTRA, đã cử người tới nhà máy của Trung Quốc để tiếp xúc với các công nhân Việt Nam. Trong báo cáo, các tổ chức này mô tả rằng khoảng 500 công nhân Việt Nam sống trong các phòng chật chội với giường không có đệm và cùng dùng chung 2 toa lét. Họ không được cung cấp lò sưởi, điện hay nước uống sạch. Vẫn theo báo cáo, công ty Trung Quốc không tăng cường tiêm chủng COVID-19 cho người lao động Việt Nam dù họ muốn được tiêm và những công nhân bị nhiễm bệnh phải cách ly trong các phòng riêng biệt cho đến khi hồi phục hoàn toàn mà không nhận được bất kỳ khoản bồi thường nào dù phải tự trả phí xét nghiệm tại các cơ sở tư nhân do chủ thuê giới thiệu.
Các công nhân Việt Nam đã đình công ít nhất hai lần, trong đó lần đầu tiên để phản đối tình trạng thiếu thực phẩm và lần thứ hai để phản đối việc chậm trả lương, theo báo cáo của A11 và ASTRA.
“Theo Đại sứ quán Việt Nam tại Rumani, đến nay, điều kiện sống, sinh hoạt và làm việc của người lao động Việt Nam tại Serbia đã được cải thiện,” bà Hằng cho VOA biết qua email nhưng không cho biết chi tiết về những cải thiện này. Người phát ngôn còn nói rằng chính phủ Việt Nam “luôn quan tâm và thực hiện nhiều biện pháp nhằm bảo vệ người lao động thông qua việc ban hành hệ thống luật pháp và chính sách liên quan, mới đây nhất là các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Người Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng” có hiệu lực từ 1/1 năm nay.
Sau khi hàng trăm công nhân Việt Nam được phát hiện trong điều kiện tồi tệ ở Serbia, tuần báo Observer của Anh đã điều tra ra cửa ngõ vận chuyển người trái phép mới vào châu Âu và nhà máy Linglong của Trung Quốc chỉ là điểm dừng chân đầu tiên trong hành trình dài hơi đến Anh và các nước khác ở châu Âu của nhiều công nhân làm việc tại đây. Cuộc điều tra của Observer phát hiện Serbia và Romania đang được các băng nhóm sử dụng như cửa ngõ mới vận chuyển người lao động trái phép vào châu Âu và cả Anh.
Anh cũng chính là nơi 39 di dân Việt Nam được phát hiện chết trong một thùng xe tải đông lạnh ở ngoại ô London khi trên đường nhập cư chui vào nước này để làm việc hồi tháng 10/2019.
Một vụ việc khác thu hút báo chí quốc tế và cả LHQ gần đây là một thiếu nữ Việt Nam, khi được tuyển dụng mới 15 tuổi, đã bị gia đình chủ lao động ở Ả-rập Xê-út bạo hành thân thể và tử vong trước khi được đưa về Việt Nam trong khi gia đình cô cũng không thể nhận được thi thể của con gái mình.
Ngày càng có nhiều lao động Việt Nam tìm kiếm việc làm ở nước ngoài để giúp đỡ tài chính ở quê nhà dù phải trả những khoản phí môi giới khổng lồ và dễ trở thành nạn nhân của nạn buôn người, lao động cưỡng bức hoặc bị lạm dụng hay ngược đãi tại nơi làm việc.
Công ty Linglong phủ nhận trách nhiệm đối với người lao động Việt Nam và đỗ lỗi cho các nhà thầu phụ và hãng tuyển dụng tại Việt Nam, theo AP. Công ty Trung Quốc cũng phủ nhận việc công nhân Việt Nam “sống trong điều kiện tồi tệ” và cho biết “lương hàng tháng của công nhân được trả tương ứng với số giờ làm việc.”
Vẫn theo AP, Thủ tướng Serbia Ana Brnabic nói rằng bà “không loại trừ khả năng rằng có cuộc tấn công nhắm vào nhà máy Linglong” được tổ chức bởi “những người chống lại các khoản đầu tư của Trung Quốc” ở Serbia. Còn Tổng thống Serbia Aleksandar Vucic cho biết một thanh tra lao động người Serbia đã được cử đến công trường xây dựng Linglong, dự án hình thành sau cuộc gặp giữa ông và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào năm 2018, nhưng đã nói trắng luôn ra kết quả khả dĩ của cuộc điều tra. Các quan chức của Serbia cũng nhanh chóng hạ thấp trách nhiệm của Trung Quốc đối với tình trạng của công nhân Việt Nam.
LHQ hôm 21/1 cũng kêu gọi chính phủ Serbia và Trung Quốc hành động để bảo vệ quyền của công nhân Việt Nam đang tham gia xây dựng nhà máy trị giá 900 triệu USD, được xem là khoản đầu tư lớn nhất của Trung Quốc tại châu Âu.
Người phát ngôn BNG ở Hà Nội hôm 27/1 cho biết rằng Việt Nam “sẵn sàng hợp tác với các bên liên quan để tăng cường phối hợp trong việc bảo vệ quyền của người lao động và kịp thời giải quyết các vấn đề liên quan phát sinh.”
