Trong bài diễn văn đầu tiên ở Quốc Hội vào đầu năm 2008, cựu thủ tướng Úc ông Kevin Rudd đã đại diện cả nước Úc có những lời phát biểu mà tôi xin tạm dịch như sau:
Đã đến lúc đất nước phải mở một trang sử mới để chuộc lại những lỗi lầm của quá khứ, để chúng ta có thể tự tin vững bước tới tương lai.
Chúng ta xin tạ lỗi vì chính sách và luật pháp của những chính phủ và quốc hội trước đây đã gây nên biết bao đau khổ, mất mát đối với chính những đồng bào của chúng ta.
…
Vì những đau thương, mất mát của nhiều thế hệ đã bị cướp mất, hậu duệ của họ và những gia đình bị bỏ lại, chúng ta xin tạ lỗi.
Với những bà mẹ, những người cha, những anh chị em trong những gia đình, cộng đồng đã bị tan vỡ, chúng ta xin tạ lỗi.
…
Chúng ta quốc hội Úc thành kính cầu xin lời xin lỗi này sẽ được đón nhận trong tinh thần đã được đưa ra như là một phần của sự hàn gắn vết thương của cả nước.
…
Đối với những ai chưa có dịp biết nhiều về quá khứ đau thương của những thổ dân Úc đã bị đàn áp, bức hại trong suốt gần 200 năm kể từ ngày người Anh đặt chân đến châu Úc vào năm 1788, lời xin lỗi trên của ông Kevin Rudd đã được đưa ra để xoa dịu vết thương dân tộc mà nhiều thế hệ thổ dân Úc đã phải chịu đựng. Tuy nó không thể nào trả lại tất cả những gì đã bị cướp mất, phục sinh hàng vạn sinh mạng đã bị giết dã man, đoàn tụ hàng chục ngàn gia đình đã bị ly tán, nhưng lời xin lỗi chính thức của cả nước đã một phần nào đó được xem như đã phục hồi nhân phẩm và lòng tự trọng cho tất cả các bộ lạc thổ dân còn sống sót đến ngày nay. Như lời tạ lỗi tiếp theo của ông:
Và vì nhân phẩm của cả một dân tộc, một văn hóa kiêu hùng đã bị chà đạp, chúng ta xin tạ lỗi.
Đối với bất cứ lời nói, hành động hối lỗi nào, tôi nhận thấy nó còn có giá trị thêm ở hai điểm. Thứ nhất, lời xin lỗi trực tiếp xác nhận sự đàn áp, bất công đã xảy ra trong quá khứ. Nó minh bạch hóa vấn đề và trả sự thật về với sự thật.
Thứ hai và quan trọng hơn, nó gián tiếp đánh thức lòng tự trọng và sự thành thật ở tất cả mọi người trong xã hội. Ai cũng có thể nói sai, làm bậy trong đời. Nhưng điều đầu tiên chúng ta cần phải làm là biết nhận lỗi và hối lỗi. Để trong tương lai chúng ta, con chúng ta, cháu chúng ta biết đường mà… tránh.
Cái hay của lời xin lỗi là ở chổ đó. Tôi không nghĩ nó chỉ là một lời nói suông, một câu nói để cho có nói mà là một cách ứng xử rất văn hóa, rất văn minh trong các xã hội Tây Phương.
Và dĩ nhiên nó khác rất nhiều so với văn hóa, cách ứng xử hiện nay ở Việt Nam.
Trên phương diện xã hội, cách đối xử giữa người và người với nhau trong thường ngày tôi nhận thấy rất ít khi tôi nghe được câu “xin lỗi”. Ở nhà nếu cha mẹ lỡ làm sai, la sai thì sau khi bằng chứng được đưa ra hẳn hoi, các bậc phụ huynh thường chỉ cười trừ đại loại theo kiểu “rồi, được rồi, hiểu rồi”. Chứ ít khi nào chúng ta nghe được câu “cho ba mẹ xin lỗi con nha!”.
Ra đường xe đạp, xe gắn máy, xe hơi mạnh ai nấy đi, chèn ép lẫn nhau, xem như đó là chuyện dĩ nhiên và chẳng ai thèm nói với ai một câu xin lỗi. Ngay cả khi bằng chứng có thể thấy ngay trước mặt, người mạnh hiếp kẻ yếu, ỷ thế đông, có tiền nên chẳng cần sắp hàng đứng chờ như người khác, cứ tự động nhảy rào nhưng vẫn được tiếp xúc như ai. Điều này tôi thấy xảy ra ở tất cả mọi nơi. Từ chổ bán vé ngay cạnh bến xe cảng cho đến cảnh đứng sắp hàng đợi bàn ăn trưa ở những quán ăn đắt khách, đông người. Ở Sài Gòn lẫn Hà Nội.
Người Việt Nam nói chung rất hà tiện nói câu xin lỗi.
Trên phương diện đất nước, giữa nhà nước và người dân, điều này xét ra còn tệ hơn. Vì những sai lầm trong quá khứ đã mang đến biết bao mất mát, đau khổ cho biết bao gia đình Việt Nam, từ Nam ra Bắc.
Đã có bao nhiêu người ở miền Bắc bị bức hại trong cải cách ruộng đất trong thập niên 1950?
Sau năm 1975 ở miền Nam, đã có bao nhiêu gia đình bị ly tán vì chính sách học tập cải tạo và sau đó là kinh tế mới, tịch thu tài sản? Bao nhiêu người bị giết và bao nhiêu trẻ em phải chết vì thiếu thuốc men, dinh dưỡng trên khắp tất cả các vùng kinh tế mới ở những vùng sâu, vùng xa?
Gần đây hơn, theo ước tính của UNHCR tức Cao uỷ Tỵ nạn Liên Hiệp Quốc, sau khi so sánh số người ra đi, bị cho là mất tích và tổng số thuyền nhân Việt Nam đến được các trại tỵ nạn ở Đông Nam Á trong thập niên 1980, có tổng cộng khoảng độ chừng 30% trong số này vĩnh viễn không đến được bến bờ.
Nếu vậy, nếu hiện nay dự đoán có khoảng trên 1 triệu thuyền nhân tỵ nạn Việt Nam đang có mặt trên khắp quả địa cầu này thì có phải chăng đã có trên 300,000 người bỏ thây trên biển cả?
300 ngàn người. Người Việt Nam. Cùng chung một dòng, một giống.
Một con số không hề nhỏ.
Ai sẽ nói lời xin lỗi đối với vong linh họ? Gia đình họ? Những bà mẹ, ông cha, anh chị em của những người đã vĩnh viễn ra đi?
Hỏi đã là trả lời. Và nếu cho đến nay vẫn chưa có câu xin lỗi chính thức và thành tâm đến từ những người cầm quyền thì chúng ta ai cũng biết tại sao.
Đơn giản là vì Đảng Cộng Sản Việt Nam vẫn chưa có đủ sự tự tin để xác nhận những lỗi lầm to lớn trong quá khứ. Và vì vậy họ vẫn chưa thể và không thể trả sự thật về với sự thật.
Trong bài viết gần đây của tôi có tựa đề là “Ba Giai Đoạn”, tôi có nhắc đến việc nếu có dịp tôi sẽ chia sẻ với các bạn một số tâm niệm của tôi. Tôi muốn nói thật, nói rõ những gì tôi nghĩ.
Hôm nay tôi muốn nói thật, nói rõ điều thứ nhất. Đó là ngày nào sự thật vẫn bị chối bỏ, ngày nào Đảng Cộng Sản Việt Nam vẫn tiếp tục làm lơ không nói một lời xin lỗi với dân tộc, thì khó mà chúng ta, đất nước chúng ta, giữa cộng đồng người Việt hải ngoại và trong nước thật sự có thể hòa hợp, hòa giải, hàn gắn vết thương dân tộc.
Để lần tới tôi sẽ nói thật, nói rõ với các bạn điều thứ hai.
Chúc các bạn cuối tuần vui vẻ.
