Nguyễn Quốc Khải
Nhân dịp đầu năm 2022 và cũng là thời điểm đánh dấu một năm làm tổng thống của Joe Biden, chúng ta thử kiểm điểm nền kinh tế của Hoa Kỳ.
MỨC TĂNG TRƯỞNG
(Hình: Nguyễn Quốc Khải)
Việc đầu tiên để định giá một nền kinh tế là xem tổng sản lượng nội địa (gross domestic product – GDP) tăng trưởng ra sao. Sau cuộc đại trì trệ kinh tế 2008, kinh tế Hoa Kỳ đã trải qua một giai đoạn phát triển lâu dài nhất trong 128 tháng từ 6/2009 - 2/2020, rồi bất ngờ chấm dứt vì đại dịch COVID-19. Giai đoạn phát triển hiện nay bắt đầu từ 6/2020, kéo dài được 20 tháng. Từ mức co cụm kinh tế -3.4% vào năm 2020, chính quyền Biden đã thành công trong việc làm kinh tế phát triển mạnh trở lại vào 2021 ở mức độ khả quan như sau: Q1: 6.3%, Q2: 6.7%, Q3: 2.1 % và Q4: 6.3% (ước tính).
Theo dự báo của ngân hàng trung ương Federal Reserve mức phát triển cho cả năm 2021 là 5.5%. Kể từ 1984 đến nay Hoa Kỳ mới có tỉ lệ phát triển kinh tế cao như vậy dù sự lan truyền của biến thể Delta và Omicron đã tác hại vào nền kinh tế Hoa Kỳ vào cuối năm 2020 và cuối năm 2021.
Mặc dầu phải thừa hưởng một nền kinh tế suy sụp, một chính trường rối loạn, cùng với sự kéo dài của đại dịch, chính quyền Biden đã phục hồi nền kinh tế bằng cách trợ cấp tiền mặt cho dân Mỹ và thực hiện kế hoạch giải cứu $1.9 ngàn tỉ trong vòng hai tháng sau ngày nhậm chức. Đây là một trong những gói cứu trợ lớn nhất của chính phủ Hoa Kỳ để đối phó với khủng hoảng kinh tế và được công chúng Hoa Kỳ tán trợ rộng rãi.
TỈ LỆ THẤT NGHIỆP
(Hình: Nguyễn Quốc Khải)
2020 là một năm vô cùng tệ hại cho thị trường lao động với lệ thất nghiệp trung bình là 8.1%, nhưng vào các tháng 4, 5, và 6 tỉ lệ thất nghiệp là 14.7%, 13.2% và 11.0% cao hơn cả những năm trải qua thời kỳ đại trì trệ kinh tế (great recession) 2008-2010, một phần lấn qua nhiệm kỳ I của cựu Tổng Thống Obama.
Năm 2021 là một trong những năm tốt nhất cho thị trường lao động. Tỉ lệ thất nghiệp từ 6.9% vào đầu năm trước khi Tổng Thống Biden nhậm chức, dần dần xuống còn 3.9% vào tháng 12, 2021 theo U.S. Bureau of Labor Statistics (USBLS), thấp hơn cả thời gian trước đại dịch. Các công ty gặp khó khăn kiếm người làm. Nhờ kinh tế hoạt động mạnh mẽ trở lại, vào tháng 12, 2021 số việc làm tăng lên 53,000 trong khu vực giải trí và du lịch, 43,000 trong lãnh vực chuyên môn và kinh doanh, 26,000 trong lãnh vực công nghệ, và 22,000 trong khu vực xây cất.
Trung bình mỗi tháng trong 2021 nền kinh tế đã tạo thêm 537,000 việc làm. Riêng trong tháng 12/2021 số việc làm tăng 651,000 so với một tháng trước. Nói tổng quát, số việc làm gia tăng trung bình là 4.5% trong năm 2021, nhiều nhất kể từ 1978. Theo USBLS, trong tháng 11, 2021, hơn 4.5 triệu người tình nguyện bỏ việc làm, so với con số của tháng 10, 2021 là 4.2 triệu. Đây là một con số cao nhất trong hai thập niên vừa qua. Điều này cho thấy là nhu cầu cần người làm khá cao, nên công nhân lợi dụng cơ hội này để tìm việc tốt hơn.
LẠM PHÁT
Sau thời kỳ trì trệ hay bị xáo trộn, khi bước sang giai đoạn bành trướng trở lại thông thường kinh tế phải chịu đựng một thời gian lạm phát, it hay nhiều. Hoa Kỳ vừa bước vào giai đoạn phát triển mới. Theo thống kê của Bộ Lao Động Hoa Kỳ, tỉ lệ lạm phát của tháng 12, 2021 dựa trên chỉ số tiêu thụ (consumer price index – CPI) là 7%. Đây là một con số cao nhất trong 39 năm qua kể từ 1982 một phần vì là mùa lễ. Giá xăng (gasoline) tăng nhiều nhất 49.6%. Tiếp theo là nhiên liệu (fuel) 38%, chuyên chở 21.1%, điện 10.4%, thực phẩm 6%, quần áo 5.8% và nhà 5.1%. Tính trung bình cho cả năm 2021, tỉ lệ lạm phát là 4.7%, cao nhất kể từ 1990 so với mục tiêu “lạm phát lý tưởng” của Federal Reserve là 2%.
(Hình: Nguyễn Quốc Khải)
Mặc dù năng lượng (energy) - bao gồm cả xăng và nhiên liệu – nhưng chỉ chiếm 7% trong công thức tính chỉ số tiêu thụ. Riêng xăng chỉ chiếm 4% trong CPI, nhưng nhiều người đo lường lạm phát bằng giá xăng. Chi tiết giá xăng dầu đã được trình bầy trong bài phân tách sau đây:
/a/vi-sao-gia-xang-tang-cao/6323018.html
Hank Tucker của báo Forbes nhận xét rằng “Một năm sau khi nhậm chức, tổng thống có thể bị chìm xuồng vì một chỉ số kinh tế, bất kể các con số khác tốt đẹp như thế nào.” Thật vậy, lạm phát là một trong những yếu tố khiến Tổng Thống Joe Biden hiện nay bị xếp hạng thấp một cách không công bằng vì thật sự bất cứ một tổng thống Mỹ nào cũng không có một công cụ nào để trực tiếp kiềm chế giá cả, đặc biệt đối với sản phẩm chịu chi phối của thị trường quốc tế như xăng dầu.
Lạm phát là một vấn đề kinh tế khó khăn mà chính quyền Biden đang phải đối phó. Những biện pháp cứu nguy kinh tế bị đại dịch làm tê liệt và co cụm nhắm giúp dân chúng mua bán nhiều hơn, các hoạt động sản xuất phục hồi để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ và tạo việc làm, và do đó kinh tế đang phát triển. Theo một số kinh tế gia, chính quyền Biden đã bơm quá nhiều tiền vào nền kinh tế khiến mức cầu cao hơn mức cung và làm giá cả tăng. Đây cũng là quan điểm của Đảng Cộng Hòa.
Tuy nhiên, lạm phát gia tăng trong thời gian qua vì nhiều lý do khác nhau, nhưng yếu tố chính là những rối loạn cung cầu do đại dịch gây ra cho thị trường mà hậu quả là hệ thống chuyên chở hàng hóa bị xáo trộn, không phải chỉ vì những chương trình kích động kinh tế. Nhiều người đã đánh giá quá thấp về ảnh hưởng của đại dịch.
Quốc Hội Hoa Kỳ đã thông qua gần $6 ngàn tỉ trong hai năm qua để giúp kinh tế và công dân Hoa Kỳ vượt qua đại dịch. Trong đó có $900 tỉ phân phối cho dân chúng qua ba đợt dưới hình thức ngân phiếu được gọi là “stimulus checks”. Hai đợt $1,200 và $600 trong năm 2020 dưới thời cựu Tổng Thống Trump và $1,400 vào đầu năm 2021 dưới thời Tổng Thống Biden. Trong gói cứu nguy kinh tế (American Rescue Plan) $1.9 ngàn tỉ của Tổng Thống Biden, ngoài việc phân phối tiền mặt cho dân còn có những biện pháp khác như trợ giúp thất nghiệp, trợ giúp gia đình có trẻ em, cho doanh nghiệp vay với lãi suất thấp, trợ cấp cho những cơ sở thương mại nhỏ, tăng ngân sách giáo dục và nhà ở, và trợ cấp cho chính quyền địa phương.
Một nghiên cứu của Federal Reserve ở San Francisco cho thấy rằng kế hoạch cứu nguy kinh tế của chính quyền Biden chỉ làm tăng lạm phát tạm thời khoảng 0.3% vào 2021, khoảng 0.2% vào 2022 và không đáng kể vào 2023.
Federal Reserve System là ngân hàng trung ương độc lập của Hoa Kỳ. Một trong những nhiệm vụ của Fed là điều hành chính sách tiền tệ để kiểm soát số lượng tiền mặt và tín dụng lưu hành trong thị trường hầu ổn định giá cả và đạt được tình trạng toàn dụng nhân lực. Jerome Powell, Chủ Tịch của Federal Reserve, nhấn mạnh rằng lạm phát cao vì nhu cầu tiêu thụ cao, đặc biệt là những hàng hóa lâu bền (durable goods) như tủ lạnh và xe hơi, và cũng vì việc vận chuyển hàng hóa bị đảo lộn nghiêm trọng, nhất là đối với hàng nhập cảng. Đại dịch đã buộc một số cơ xưởng đóng cửa và một số công ty không mướn được nhân công. Ông tin rằng lạm phát chỉ là tạm thời và giá cả sẽ bình thường trở lai sau đại dịch.
Tuy nhiên tại buổi điều trần ở Quốc Hội vào đầu năm 2022, Jerome Powell nói với các nhà lập pháp rằng việc chữa trị kinh tế không còn cần sự giúp đỡ của Federal Reserve nữa bằng việc kiềm chế lạm phát đã kéo dài hơn dự đoán. Kinh tế đã đạt được mục tiêu “full employment” với tỉ lệ thất nghiệp thấp nhất 3.9% vào 12/2021. Đây là lúc chuyển mục tiêu qua lạm phát. Nếu làm sớm hơn sẽ kiềm chế phát triển.
Tổng Thống Biden từng xác nhận chống lạm phát là công việc của Federal Reserve. Mới đây ông đã lập lại như vậy và ám chỉ rằng ông ủng hộ Federal Reserve nâng lãi suất hiện nay quá thấp gần bằng con số không và ngưng mua công phiếu. Những biện pháp này sẽ giúp giảm lạm phát.
Thông thường người tiêu thụ vội vàng mua vì e ngại vật giá sẽ tiếp tục gia tăng. Người bán cũng tự động tăng giá vì sợ rằng chi phí sản xuất sẽ cao hơn hiện tại. Tâm lý này tự động đẩy lạm pháp lên. Nếu Federal Reserve có thể thuyết phục người dân là lạm phát sẽ được ổn định, lạm phát sẽ tự động giảm bớt một phần nào.
Về phần hành pháp, chính quyền Biden cũng như các chính quyền khác, có thể làm một số việc nhưng phải chờ một thời gian mới thấy thành quả, như mở mang các hải cảng, giảm thuế nhập cảng, giải tỏa một số dầu trong kho dự trữ, và chấm dứt đại dịch. Đây là nguyên nhân chính đã làm đảo lộn hệ thống cung cầu ở nước Mỹ và thế giới.
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
Cựu Tổng Thống Trump từng báo động rằng thị trường chứng khoán Hoa Kỳ sẽ sụp đổ nếu Biden thắng cử. Đây chỉ là một lối tuyên truyền tranh cử. Điều này đã không xẩy ra. Trái lại thị trường chứng khoán tiếp tục khởi sắc. Chỉ số S&P 500 tăng 26.9% trong năm đầu của Tổng Thống Biden, Dow Jones Industrial Average 18.7%, và Nasdaq Composite 21.4%.
Năm 2021 chứng kiến cuộc tranh cãi dai dẳng và tốn kém về kết quả bầu cử, cuộc bạo loạn 6/1 tại điện Capitol, lạm phát cao chưa từng thấy, hệ thống chuyển vận rối loạn, và đại dịch chết người kéo dài với biến thể Delta và Omicron. Nhưng không biến cố nào đã ngăn cản được các chỉ số chứng khoán tăng cao tới mức kỷ lục. Thật vậy, trong năm 2021 S&P 500 đã 70 lần ghi được chỉ số cao chỉ thua năm 1995.
Thị trường chứng khoán phản ảnh một phần của nền kinh tế Hoa Kỳ, đo lường hoạt động của các công ty cổ phần, và sự tín cậy của những nhà đầu tư. Các chỉ số chứng khoán trên đây nói chung cho thấy các công ty hoạt động tốt đẹp, lời nhiều vì mức tiêu thụ dồi dào mặc dù giá đắt đỏ hơn trong năm 2021.
Thị trường chứng khoán tiếp tục có nhiều triển vọng trong 2022 theo dự đoán của Wells Fargo, U.S. Bank, và nhiều nhà phân tách mặc dù nền kinh tế sẽ còn phải đối đầu với đại dịch, thích ứng với những biện pháp chống lạm phát của Federal Reserve với lãi suất cao và luật thuế mới của Build Back Better Act nếu dự luật này được thông qua. Ngược lại, Morgan Stanley có tầm nhìn bi quan hơn, tiên liệu thị trường chứng khoán sẽ thuyên giảm đôi chút trong năm nay vì những bất ổn trên đây.
KẾT LUẬN
Căn cứ trên các chỉ số đo lường thông thường, nền kinh tế Hoa Kỳ đã tăng vọt trong năm 2021. Số việc làm gia tăng đáng kể. Các công ty tăng lương bổng để thu hút nhân công. Giới tiêu thụ tiếp tục mua bán. Thị trường chứng khoán tăng trưởng tốt đẹp. Federal Reserve sẵn sàng tung các biện pháp để đối phó với lạm phát vào đầu năm 2022.
Paul Krugman của báo New York Times đánh giá kinh tế 2021 như sau “Toàn bộ hình ảnh kinh tế trông khá tốt - Thật vậy, trong nhiều cách khác nhau, đây giống như một cuộc phục hồi kinh tế tốt nhất trong nhiều thập niên.”
Jeff Stein của Washington Post trong bài báo “Interventions that worked – perhaps too well,” nhận xét rằng “Chính quyền Biden hầu như đã giải quyết xong cuộc khủng hoảng kinh tế mà họ đã chuẩn bị để đối phó, khi mà 6 triệu người Mỹ tham gia vào lực lượng lao động và kinh tế phát triển phục hồi nhanh chóng.”
Kinh tế Hoa Kỳ đã hồi sinh sau hai năm đại dịch.
THAM KHẢO:
1. Aljazeera, “Infographic: The US economy during Biden’s first year in office,” January 20, 2022.
2. Greg Heilman, “Are stimulus checks causing inflation in the United States,” AS USA, January 18, 2022.
3. Anna-Louise Jackson, John Schmidt, “2021 stock market year in review,” Forbes, January 3, 2022.
4. Anna-Louise Jackson, Benjamin Curry, “2022 stock market outlook,” Forbes, December 28, 2022.
5. Paul Krugman, “The making of a feel-bad boom,” The New York Times, November 9, 2021.
6. Paul Krugman, “How is the U.S. economy doing?” The New York Times, December 9, 2021.
7. Annie Linskey, et all, “Rating Biden’s performance: climate, racial justice, economy and covid,” Washington Post, January 20, 2022.
8. Kevin Liptak, Matt Egan, “Here’s what Joe Biden can and can’t do to fight inflation,” CNN, January 12, 2022.
9. Higher Rock, “State of the economy – December 2021,” Higher Rock Education and Learning, January 13, 2022.
10. Hank Tucker, “Biden’s first year: an economic scorecard,” Forbes, January 20, 2022.