Thiều Quang & Nguyên Phong
Lời Toà Soạn: Loạt bài này từ nhóm tác giả viết cho VOA muốn đối chiếu khoảng cách giữa khát vọng cá nhân với dân khí trong lịch sử cận đại Việt Nam, điều mà theo họ là một trong những trở ngại dai dẳng khiến dân tộc Việt Nam chưa thể bứt phá để sánh ngang các quốc gia phát triển trong khu vực. Sau khi trở thành lãnh đạo tối cao tại Việt Nam, ông Tô Lâm đã vài lần tỏ ra sốt ruột trước sự trì trệ của quốc gia và không ngần ngại nêu lên khát vọng về “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”. Liệu ông Tô Lâm có thể đột phá để thu hẹp khoảng cách vừa đề cập, đặt nền tảng cho một Việt Nam tự do, dân chủ và thịnh vượng? Ngoài việc nêu ra một số so sánh, nhận định, các tác giả còn đề cập đến một số tiền đề với hy vọng biến mong muốn không chỉ của riêng ông Tô Lâm thành hiện thực. Mời độc giả tham khảo và rất mong độc giả đóng góp thêm ý kiến.
***
Ngọn lửa hay đốm lửa?
Trong Kinh Dịch, Quẻ Càn là biểu tượng của sáng tạo, khởi nguyên và của quyền lực tuyệt đối. Nó đại diện cho sự vận động không ngừng của trời, nơi ý chí mạnh mẽ có thể dẫn dắt cả một thời đại. Nhưng không phải cứ có quyền lực là khởi được Quẻ Càn. Điều kiện tiên quyết là sự tương hợp giữa ý chí của người đứng đầu và sức mạnh nội sinh của dân khí (1).
Ông Tô Lâm từng khẳng định: “Việt Nam không thể phát triển mà tách khỏi dòng chảy của văn minh nhân loại.” Câu hỏi đặt ra là: Việt Nam sẽ nhập cuộc thế nào trong “thời đại số hóa”? Liệu đất nước sẽ chỉ đeo bám theo xu thế, hay đủ khả năng định hình tương lai của chính mình? Và quan trọng nhất: Khi nào Tổng Bí thu Tô Lâm có thể khởi được “Quẻ Càn” để đưa Việt Nam tiến vào “kỷ nguyên dân tộc vươn mình”, kỷ nguyên phát triển thực sự?
Ý chí và dân khí trong “Thời đại số hóa”
Lịch sử đã chứng minh rằng một quốc gia chỉ có thể trỗi dậy khi ý chí lãnh đạo gặp được dân khí trưởng thành. Trước đây, dân khí chủ yếu gắn với khát vọng độc lập dân tộc, nhưng ngày nay, đó là nhu cầu sáng tạo, tự do và hạnh phúc trong một xã hội toàn cầu hóa.
“Thời đại số hóa” đã thay đổi hoàn toàn bản chất của quyền lực. Công nghệ không chỉ là công cụ mà còn mở ra không gian chính trị mới (2). Người dân không còn bị giới hạn trong những khuôn khổ cũ mà trở thành những chủ thể có thể tự tạo ra ảnh hưởng qua mạng lưới kết nối toàn cầu. Sự vận động của dân khí – dân trí – dân sinh hiện đại không chỉ dựa trên lòng yêu nước mà còn dựa trên khát vọng tri thức, sáng tạo và khả năng tự quyết định tương lai của mỗi cá nhân.
Nếu không nắm bắt được xu hướng này, bất kỳ hệ thống chính trị nào cũng sẽ lạc lõng và mất dần khả năng kiểm soát thực tiễn. Điều này đặt ra một bài toán lớn: Liệu Việt Nam có thể phát triển một mô hình chính trị phù hợp với thời đại mới, nơi mà quyền lực không còn chỉ là kiểm soát, mà thật sự trở thành động lực giải phóng năng lượng sáng tạo của cộng đồng? (3)
Khởi Quẻ Càn – Khi nào?
Để khởi được Quẻ Càn, điều kiện tiên quyết là biến người dân từ “đối tượng quản lý” thành “chủ thể sáng tạo”. Đây không chỉ là thay đổi về chính sách mà còn là một cuộc cách mạng trong tư duy lãnh đạo.
Một chính quyền muốn dẫn dắt trong “thời đại số hóa” không thể chỉ dừng lại ở việc sử dụng công nghệ để tăng cường kiểm soát. Họ cần tạo ra một không gian chính trị mở, nơi ý chí lãnh đạo có thể kết hợp với dân khí – dân trí – dân sinh đủ để tạo ra động lực phát triển thực sự. Điều này đòi hỏi một sự đổi mới căn bản và triệt để trong triết lý quyền lực (4):
- Từ kiểm soát sang khai phóng: Quyền lực không còn là công cụ để duy trì trật tự mà phải trở thành động lực thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo.
- Từ tập quyền sang tản quyền: Mô hình lãnh đạo cần dựa trên sự trao quyền, nơi mọi cá nhân đều có thể đóng góp vào tiến trình phát triển chung.
- Từ bảo thủ sang thích ứng: Trong “thời đại số”, tốc độ thay đổi là yếu tố quyết định. Một hệ thống chính trị linh hoạt, sẵn sàng thích nghi với xu thế mới sẽ có nhiều cơ hội thành công hơn.
Tóm lại, khởi được Quẻ Càn không đơn thuần là vấn đề ý chí, mà là bài toán chính trị – liệu Việt Nam có thể xây dựng một hệ thống đủ cởi mở để tương hợp với dân khí “thời đại số” hay không?
Tổng Bí thư có thể tạo ra nền tảng dân khí đủ mạnh?
Tô Lâm đang ở vị trí có thể quyết định hướng đi của Việt Nam trong giai đoạn lịch sử này. Nhưng để khởi được Quẻ Càn, ông không thể chỉ dựa vào bộ máy kiểm soát mà phải xây dựng một mô hình chính trị cho phép ý chí lãnh đạo và dân khí hội tụ trong cùng một dòng chảy phát triển.
Có hai con đường để lựa trước mắt:
- Giữ nguyên mô hình kiểm soát truyền thống, nơi quyền lực tiếp tục tập trung vào nhà nước, trước hết chỉ chuyên chú vào quyền lực của Tuyên giáo và Công an với một ít điều chỉnh trong chính sách kinh tế và công nghệ. Đây là con đường an toàn nhưng nguy cơ là sẽ tiếp tục bị chậm lụt trước những biến đổi nhanh chóng của “thời đại số hóa”. Tại Hà Nội, mới đây Thủ tướng Malaysia còn đưa ra cảnh báo, trong thế giới chính trị và kinh tế ngày nay, nhiều giá trị bị đẩy xuống hàng thứ yếu, như công lý, bình đẳng, chăm sóc người nghèo bị thiệt thòi… dẫn đến sự ngờ vực đối với lãnh đạo (5).
- Chấp nhận đổi mới mô hình chính trị, trong đó nhà nước không chỉ quản lý mà còn đóng vai trò kích thích sáng tạo, trao quyền cho doanh nghiệp tư nhân và tầng lớp trí thức để tạo ra sự bùng nổ về công nghệ và đổi mới xã hội. Đây là con đường đầy khó khăn nhưng có thể tạo ra đột phá nếu được thực hiện đúng cách.
Câu hỏi đặt ra là: Tô Lâm có sẵn sàng thực hiện một cuộc chuyển đổi thực sự, và đoàn quân theo sau ông với lượng và phẩm như thế nào, hay tất cả chỉ dừng lại ở những điều chỉnh nhỏ trong khuôn khổ cũ? Đoàn người hưởng ứng lời hiệu triệu của ông có đủ đông, đủ mạnh, họ có thực sự là những người ưu tú, có khả năng kiến tạo tương lai, hay chỉ là những kẻ cơ hội sẵn sàng làm hại chính sự nghiệp chính trị của ông?
Nếu không có đoàn quân phía sau?
Trong lịch sử thế giới, những nhà lãnh đạo có tầm nhìn xa luôn biết cách khơi dậy sức mạnh của dân tộc bằng cách tương tác với dân khí thời đại. Nếu Tô Lâm thực sự muốn khởi Quẻ Càn, ông không thể làm điều đó một mình.
Nếu khởi được Quẻ Càn, Việt Nam có thể trở thành một hình mẫu phát triển dựa trên sáng tạo nội sinh, nơi dân khí trưởng thành và ý chí lãnh đạo khai phóng tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự trỗi dậy của quốc gia.
Nếu không, ý chí dù mạnh đến đâu cũng chỉ là một “nhát chém” trong hư vô, một “bản nháp dang dở” trong cuốn biên niên sử của thời đại. Và lịch sử sẽ không đợi.
***
Kết Luận Mở: Lịch Sử Không Chờ Đợi!
Lịch sử Việt Nam chưa bao giờ là một đường thẳng, mà luôn là những vòng xoáy với những cơ hội và thách thức lặp lại. Câu hỏi đặt ra không phải là chúng ta có cơ hội hay không, mà là chúng ta có dám nắm lấy cơ hội đó hay không.
Ông Tô Lâm cần phải hành động, và hành động sớm nhất có thể! Nhưng hành động ấy không thể chỉ đến từ một nhóm nhỏ lãnh đạo hay một tầng lớp tinh hoa, mà phải từ một sự tỉnh thức tập thể, nơi mỗi cá nhân tự nhận lấy vai trò của mình trong công cuộc định hình tương lai đất nước.
Lịch sử không thể bị thúc ép, nhưng nó cần và có thể định hướng. Sự thay đổi chỉ có ý nghĩa thực sự khi nó xuất phát từ nội tâm của mỗi con dân nước Việt – từ một nhận thức rõ ràng về trách nhiệm của mình đối với đất nước, đối với thế hệ mai sau.
Một điều có thể đoan chắc: Lịch sử không chờ đợi ai, nhất là từ những người vô cảm trước nỗi nhục quốc thể và nỗi đau của cả một dân tộc!
Tham khảo:
(1) https://trithucvn2.net/van-hoa/mot-so-dao-ly-nhan-sinh-trong-que-can-cua-kinh-dich.html
(2) https://nghiencuuquocte.org/2013/06/03/power-changing-nature/?utm_source=chatgpt.com
(3) /a/nghi-quyet-57-voi-hoi-nghi-toan-quoc-ve-khoa-hoc-cong-nghe/7945050.html