Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump khôi phục chiến dịch “áp lực tối đa” của mình đối với Iran, bao gồm các nỗ lực đưa xuất khẩu dầu của Iran xuống mức zero để ngăn Tehran có được vũ khí hạt nhân.
Trước cuộc gặp với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, ông Trump đã ký bản ghi nhớ của tổng thống tái áp đặt chính sách cứng rắn của Washington đối với Iran vốn được thực hiện trong suốt nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump.
Khi ký bản ghi nhớ, ông Trump mô tả hành động này là rất cứng rắn và cho biết Iran không thể có vũ khí hạt nhân và rằng ông hy vọng có thể đạt được thỏa thuận với Tehran.
Ông Trump cáo buộc cựu Tổng thống Joe Biden không thực thi nghiêm ngặt các chế tài xuất khẩu dầu mỏ, mà ông Trump cho rằng đã khuyến khích Tehran bằng cách cho phép nước này bán dầu để tài trợ cho chương trình vũ khí hạt nhân và lực lượng dân quân vũ trang ở Trung Đông.
Iran đang “tăng tốc” đáng kể việc làm giàu uranium lên tới 60% độ tinh khiết, gần với mức độ vũ khí khoảng 90%, người đứng đầu cơ quan giám sát hạt nhân của Liên hiệp quốc nói với Reuters vào tháng 12 năm ngoái. Iran đã phủ nhận việc muốn phát triển vũ khí hạt nhân.
Trong số những điều khác, bản ghi nhớ của ông Trump ra lệnh cho Bộ trưởng Ngân khố Hoa Kỳ áp đặt “áp lực kinh tế tối đa” đối với Iran, bao gồm các chế tài và cơ chế thực thi đối với những bên vi phạm các chế tài hiện hành.
Bản ghi nhớ cũng chỉ đạo Bộ Ngân khố và Bộ Ngoại giao thực hiện một chiến dịch nhằm “đẩy xuất khẩu dầu của Iran về mức zero”. Giá dầu của Hoa Kỳ đã giảm bớt thiệt hại vào ngày 4/2 sau thông tin ông Trump có kế hoạch ký bản ghi nhớ, điều này đã bù đắp một số điểm yếu từ cuộc chiến thuế quan giữa Washington và Bắc Kinh.
Phái đoàn Iran tại Liên hiệp quốc ở New York không trả lời ngay yêu cầu bình luận.
Theo ước tính của Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ, xuất khẩu dầu của Tehran đã mang về 53 tỷ đô la vào năm 2023 và 54 tỷ đô la một năm trước đó. Sản lượng trong năm 2024 đang ở mức cao nhất kể từ năm 2018, dựa trên dữ liệu của OPEC.
Ông Trump đã đưa xuất khẩu dầu của Iran xuống gần bằng zero trong một phần nhiệm kỳ đầu tiên của mình sau khi áp đặt lại các chế tài. Chúng đã tăng lên dưới nhiệm kỳ của ông Biden khi Iran thành công trong việc trốn tránh các chế tài.
Cơ quan Năng lượng Quốc tế có trụ sở tại Paris tin rằng Ả Rập Xê Út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và các thành viên OPEC khác có năng lực dự phòng để bù đắp cho bất kỳ lượng xuất khẩu nào bị mất từ Iran, cũng là một thành viên của OPEC.
Thúc đẩy lại các chế tài
Trung Quốc không công nhận các chế tài của Hoa Kỳ và các công ty Trung Quốc mua nhiều dầu Iran nhất. Trung Quốc và Iran cũng đã xây dựng một hệ thống giao dịch chủ yếu sử dụng đồng nhân dân tệ của Trung Quốc và một mạng lưới trung gian, tránh sử dụng đồng đô la và tiếp xúc với các cơ quan quản lý của Hoa Kỳ.
Ông Kevin Book, một nhà phân tích tại ClearView Energy, cho biết chính quyền Trump có thể thực thi luật Ngừng Chứa Dầu mỏ Iran (SHIP) năm 2024 để hạn chế một số thùng dầu của Iran.
SHIP, mà chính quyền Biden không thực thi nghiêm ngặt, cho phép áp dụng các biện pháp đối với các cảng và nhà máy lọc dầu nước ngoài xử lý dầu mỏ xuất khẩu từ Iran vi phạm lệnh trừng phạt. Ông Book cho biết động thái vào tháng trước của Shandong Port Group nhằm cấm các tàu chở dầu bị Hoa Kỳ trừng phạt cập cảng của họ ở tỉnh miền đông Trung Quốc cho thấy tác động mà SHIP có thể gây ra.
Ông Trump cũng chỉ đạo đại sứ của mình tại Liên hiệp quốc làm việc với các đồng minh để “hoàn thành việc khôi phục các chế tài và hạn chế quốc tế đối với Iran”, theo thỏa thuận năm 2015 giữa Iran và các cường quốc thế giới mà qua đó dỡ bỏ chế tài đối với Tehran, và ngược lại, Tehran phải hạn chế chương trình hạt nhân của mình.
Hoa Kỳ đã rút khỏi thỏa thuận vào năm 2018, trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, và Iran bắt đầu từ bỏ các cam kết liên quan đến hạt nhân theo thỏa thuận. Chính quyền Trump cũng đã cố gắng kích hoạt các chế tài theo thỏa thuận vào năm 2020, nhưng động thái này đã bị Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc bác bỏ.
Anh, Pháp và Đức đã nói với Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc vào tháng 12 năm ngoái rằng họ sẵn sàng - nếu cần thiết - kích hoạt các chế tài quốc tế đối với Iran để ngăn nước này sở hữu vũ khí hạt nhân.
Họ sẽ mất khả năng thực hiện hành động như vậy vào ngày 18 tháng 10 khi nghị quyết năm 2015 của Liên hiệp quốc hết hạn. Nghị quyết này ghi nhận thỏa thuận của Iran với Anh, Đức, Pháp, Hoa Kỳ, Nga và Trung Quốc, trong đó dỡ bỏ các chế tài đối với Tehran để đổi lấy các hạn chế đối với chương trình hạt nhân của nước này.
Đại sứ Iran tại Liên hiệp quốc, Amir Saeid Iravani, cho rằng việc “khôi phục” lệnh trừng phạt đối với Tehran sẽ là “phi pháp và phản tác dụng”.
Các nhà ngoại giao châu Âu và Iran đã họp vào tháng 11 năm ngoái và tháng 1 năm nay để thảo luận xem liệu họ có thể làm việc để xoa dịu căng thẳng trong khu vực, bao gồm cả về chương trình hạt nhân của Tehran, trước khi ông Trump trở lại hay không.