Ngay cả khi có cùng mối quan tâm trong những vấn đề nóng hiện nay, các nhà phân tích cho rằng vẫn có một độ chênh nhất định giữa người dân và chính quyền tại Việt Nam đối với chuyến công du sắp tới của nữ Phó tổng thống Mỹ đầu tiên đến Việt Nam.
Chuyến thăm của Phó TT Mỹ Harris đến Việt Nam (kỳ 1): 'Chúng tôi cần vaccine'
Biển Đông và Trung Quốc
“Hy vọng phía Mỹ có tiếng nói, hành động mạnh hơn để kiềm chế thói ngang ngược, bành trướng, bất chấp luật pháp quốc tế của Trung Quốc tại Biển Đông nhằm góp phần đảm bảo hòa bình ở khu vực Đông Nam Á, bảo vệ tự do, an toàn hàng hải theo chính sách của Mỹ”, Luật sư Nguyễn Duy Bình từ Sài Gòn bày tỏ mong muốn của mình với VOA về chuyến thăm của Phó tổng thống Mỹ.
Trong khi đó, Linh mục Lê Ngọc Thanh của Dòng Chúa Cứu Thế nói: “Sau khi Mỹ, đến Anh, Đức, Nhật và Ấn Độ thực thi quyền tự do hàng hải trên Biển Đông, tôi hy vọng trong các cuộc làm việc sắp tới bà Phó tổng thống tuyên bố sẽ bảo vệ Việt Nam khi Tàu cộng nổ súng, và tiếp tục lên án việc Tàu cộng xây dựng trên các đảo thuộc quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa”.
Nhận định về mức độ kỳ vọng của người dân Việt Nam, TS. Hà Hoàng Hợp, nhà nghiên cứu cao cấp khách mời của ISEAS (Viện Đông Nam Á) có trụ sở ở Singapore, đưa ra nhận định với VOA: “Đa số người dân Việt Nam mong muốn quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam được phát triển một cách tốt nhất, mà cụ thể là sớm tiến đến mối quan hệ đối tác chiến lược giữa bối cảnh những thách thức an ninh từ phía Trung Quốc đối với Việt Nam và khu vực là “rất cao”.
Ông nói thêm rằng cả chính quyền ở Hà Nội cũng có cùng một mong muốn như vậy nhưng ở mức độ “thấp hơn” người dân.
“Chính quyền họ khá dè dặt. Họ thận trọng, suy xét các mặt khác nhau. Cho nên mong muốn là có nhưng thấp hơn mong muốn của người dân”, vẫn theo TS. Hà Hoàng Hợp.
Hôm 30/7, trong thông báo về chuyến công du của Phó tổng thống Kamala Harris đến Việt Nam và Singapore vào cuối tháng này, Cố vấn cấp cao Nhà Trắng Symone Sanders cho biết bà Harris “sẽ trao đổi với các lãnh đạo của cả hai chính phủ về các vấn đề cùng quan tâm, bao gồm an ninh khu vực, ứng phó toàn cầu với đại dịch COVID-19, biến đổi khí hậu và các nỗ lực chung nhằm thúc đẩy một trật tự quốc tế dựa trên luật lệ”.
Trong khi đó, Reuters dẫn lời một quan chức cấp cao của Nhà Trắng cho biết thêm rằng chuyến đi của bà Harris chú trọng đến việc bảo vệ luật pháp quốc tế tại Biển Đông, tăng cường sự lãnh đạo của Mỹ trong khu vực và mở rộng hợp tác an ninh, tìm cách đẩy mạnh sự ủng hộ quốc tế để chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trên thế giới.
Vấn đề tế nhị của quan hệ trục ba
Phản hồi về ý định của Washington, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng hôm 5/8 nói Hà Nội “hoan nghênh” chuyến thăm của Phó Tổng thống Harris, nhưng khẳng định “không đi với nước này để chống nước khác”.
“Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam thì cứ phải nói theo cách như vậy thôi”, TS. Hà Hoàng Hợp đưa ra nhận xét với VOA.
Theo ông, lập trường mà Việt Nam luôn khẳng định mỗi khi được yêu cầu bình luận về mối quan hệ Việt – Mỹ – Trung là một khái niệm mập mờ.
“Đó là một câu nói rất nôm na và rất nhiều nghĩa, không thể hiểu được hoặc muốn hiểu thế nào cũng được. Thế nào là ‘đi với’?”, nhà nghiên cứu đang sống tại Hà Nội nói. “Trong thực tế người ta có các mức độ khác nhau. Với phía Mỹ họ có một thuật ngữ đơn giản là nước Mỹ có ‘đồng minh’ và ‘có những người bạn’. Đồng minh là sống chết có nhau, còn những người bạn là hợp tác với nhau, giúp đỡ nhau và cùng nhau xử lý những vấn đề chung ở mức độ nào đó mà nó có thể dẫn đến những mối quan hệ tốt hơn quan hệ bạn bè”.
Từ Nha Trang, nhà báo độc lập Võ Văn Tạo lại cho rằng những phát biểu ngoại giao của Hà Nội đôi lúc được đưa ra theo kiểu “nói một đằng, làm một nẻo”. Theo ông, Hoa Kỳ trong những năm qua đã “rất tế nhị” trong mối quan hệ với Việt Nam, một mặt nỗ lực tách Việt Nam ra khỏi vòng ảnh hưởng của Trung Quốc, nhưng mặt khác không cố dồn ép để Hà Nội lại ngả về phía Bắc Kinh.
Ông nói: “Hà Nội rõ ràng lần này không nói chung chung như trước, ví dụ như ‘phản đối sự xuất hiện của hải quân nước ngoài tại Biển Đông’ mà chỉ thẳng là phản đối hoạt động quân sự của hải quân Trung Quốc, trong khi không hề phản đối phía Mỹ, Đức, Anh, Pháp… gì cả”.
Động thái này cho thấy Hà Nội “rất mong muốn” sự hiện diện của các cường quốc trên để giúp Việt Nam và các nước láng giềng Đông Nam Á và khu vực giữ an ninh trước những hành động hung hăng và hiếu chiến không thể lường hết được của Bắc Kinh.
Cả hai nhà nghiên cứu Hà Hoàng Hợp và TS. Nguyễn Quang A, cũng là một nhà vận động cho xã hội dân sự tại Việt Nam, đều cho rằng chuyện Việt Nam tăng cường hợp tác và có mối quan hệ tốt hơn với Mỹ chẳng liên quan gì đến việc “chống Trung Quốc”, “chọn phe” hay “đi với nước này để chống nước khác” cả.
“Việt Nam mà có quan hệ tốt với Mỹ chẳng phải là để chống lại Trung Quốc, không nhằm việc ấy. Cho nên cách nói của Bộ Ngoại giao Việt Nam thì có thể người Trung Quốc hiểu theo một cách, mà người Việt Nam hiểu theo cách khác”, TS. Nguyễn Quang A bình luận.
Ông nói thêm rằng Việt Nam hoàn toàn có thể nâng cấp mối quan hệ với Hoa Kỳ lên mức độ chiến lược và thậm chí là chiến lược toàn diện.
“Việt Nam có mối quan hệ chiến lược toàn diện với Trung Quốc. Thế thì tại sao lại không có mối quan hệ chiến lược toàn diện với Hoa Kỳ? Cũng như có mối quan hệ chiến lược toàn diện với Nga thì tại sao lại không với Mỹ? Điều đó không phải là chọn bên”, nhà nghiên cứu của Việt Nam nói.
“Hào hiệp và thông minh”
Theo TS. Hà Hoàng Hợp, giữa bối cảnh cả thế giới đang chật vật đối phó với đại dịch COVID-19, việc Hoa Kỳ tặng hàng triệu liều vaccine cho các nước, trong đó có cựu thù Việt Nam, gần đây đã thể hiện “sự hào hiệp” và khả năng lãnh đạo mà ông nói là “số một” của nước Mỹ.
“Trong một thời gian rất ngắn, nước Mỹ đã tặng cho Việt Nam 5 triệu liều vaccine Moderna. Đấy không chỉ là biểu tượng mà là một thể hiện rất rõ ràng về năng lực lãnh đạo cũng như sự hào hiệp của nước Mỹ đối với Việt Nam trong hoàn cảnh Việt Nam đang rất thiếu vaccine và rất khó khăn để tiến lên có được vaccine tự làm, khả năng có được vaccine từ các nguồn khác cũng rất khó khăn”, TS. Hà Hoàng Hợp nhận xét với VOA.
Nhà nghiên cứu này nói rằng không chỉ người dân mà cả chính quyền tại Việt Nam cũng xem Hoa Kỳ là một siêu cường luôn có cách đối xử “hào hiệp và thông minh” với các quốc gia khác, đặc biệt là những nước yếu thế. Quyết định tặng hàng triệu liều vaccine của Mỹ cho Việt Nam chẳng hạn, theo ông, là một hành động “cứu sinh” rất thiết thực đối với hàng triệu người dân Việt Nam.
“Người Việt Nam cũng so sánh chuyện Trung Quốc tặng cho Việt Nam 500.000 liệu vaccine của họ. Nhưng hai ngày sau, tặng xong thì họ có những phản ứng rất không hay. Thế thì không những người dân mà cả chính quyền Việt Nam cũng thấy rằng đấy là một sự tương phản vô cùng đơn giản nhưng rõ ràng nói lên bản chất con người cũng như cách cư xử và sự chân thành của người Mỹ và người Trung Quốc”, TS. Hà Hoàng Hợp nói thêm.
Nhân quyền liệu có được cân nhắc?
Nhận định về chuyến thăm của Phó Tổng thống Harris, TS. Nguyễn Quang A cho đây là đỉnh điểm của chuỗi những chuyến thăm của các quan chức cấp cao Hoa Kỳ đến Việt Nam gần đây, và nó đánh dấu “một sự nồng ấm trong mối quan hệ Việt – Mỹ” với những tín hiệu tích cực trong việc phát triển mối quan hệ này.
“Nhưng tôi chỉ muốn rằng không chỉ có những điểm tích cực như vậy mà chính quyền Hoa Kỳ cũng phải lên tiếng, tất nhiên không phải là ở hàng (ưu tiên) thứ nhất, thứ hai, thứ ba, nhưng chí ít cũng phải ở hàng thứ tư, đó là vấn đề nhân quyền cho Việt Nam”.
Nhà vận động nổi tiếng cho xã hội dân sự tại Việt Nam cho biết thời gian diễn ra đại dịch cũng là lúc tình trạng nhân quyền tại Việt Nam càng trở nên “đáng lo ngại” vì chính quyền lợi dụng các quy định trong phòng chống dịch và hoàn cảnh chung của quốc tế để trấn áp mạnh tay hơn những tiếng nói bất đồng.
LS. Nguyễn Duy Bình, người bày tỏ mong muốn mối quan hệ Việt - Mỹ “được phát triển lên một tầm cao hơn”, đề nghị Hà Nội “phải cởi mở hơn, phải thừa nhận quyền tự do, dân chủ của tất cả người Việt, bỏ qua quá khứ, tạo điều kiện cho tất những người Việt ở hải ngoại trở về quê hương và sống, làm việc theo khuôn khổ pháp luật, được hưởng đầy đủ quyền của một công dân, trong đó có quyền ứng cử, đề cử, tham gia vào bộ máy lãnh đạo đất nước”.
LS. Bình cho VOA biết ông được sinh ra “trong một gia đình nông dân, cha ông và dòng họ đều ở miền bắc và theo kháng chiến” và ông “không có quan hệ, không được lợi lộc gì ở người Việt hải ngoại”, nhưng khi lớn lên ông “hiểu được tất cả công dân nước Việt đều có quyền đối với mảnh đất này”.
Hôm 12/8, hàng chục nhân sĩ và các tổ chức nhân quyền Việt Nam ở Mỹ và quốc tế cũng kêu gọi Phó Tổng thống Hoa Kỳ Kamala Harris nêu vấn đề trả tự do cho tù nhân lương tâm trong các cuộc tiếp xúc với giới lãnh đạo Việt Nam khi bà đến đây vào cuối tháng.
Theo lịch trình dự kiến, Phó tổng thống Harris sẽ có chuyến công du đến Việt Nam và Singapore từ ngày 20/8 – 26/8. Bà sẽ đến Singapore vào ngày 22/8, sau đó ghé thăm Việt Nam từ ngày 24/8 - 26/8.
