Vụ kiện đòi bồi thường $1.6 tỷ mỹ kim sẽ bắt mọi người phải suy nghĩ về quyền tự do ngôn luận và báo chí ở Mỹ. Báo chí được tự do nhưng sử dụng quyền tự do như thế nào?
Có thể đoán trước sau phiên tòa bên thua sẽ kháng án, kết quả ở tòa phúc thẩm cũng sẽ bị kháng án, sau cùng sẽ đưa vụ kiện lên Tối cao Pháp viện. Phán quyết của tòa án tối cao sẽ ảnh hưởng lớn trên cách làm việc của các cơ sở truyền thông ở Mỹ.
Công ty Dominion Voting Systems tố giác hệ thống truyền hình Fox đã “phỉ báng” làm mất uy tín của họ khi để nhiều người lên đài này nói rằng các máy computer của công ty đã “gian lận” giúp Tổng thống Joe Biden thắng Tổng thống Donald Trump trong cuộc bỏ phiếu năm 2020. Dominion bán một dịch vụ tin học là “kiểm phiếu,” sau những cuộc bầu cử từ lớn đến nhỏ. Họ đã ký hợp đồng với nhiều tiểu bang, chính phủ liên bang Mỹ và nhiều nước Âu châu. Nếu bị mang tiếng về tội gian lận khi đếm phiếu bằng computer, công ty sẽ mất nhiều thân chủ, thiệt hại có thể lên hàng tỷ mỹ kim.
Một công ty thương mại rất khó kiện một tờ báo hay đài radio, truyền hình khi loan tin sai lạc. Vì nền tư pháp Mỹ bảo vệ quyền tự do báo chí rất mạnh, được ghi trong Tu chính án hiến pháp số 1.
Một án lệ năm 1964 mang tên “Times Co. v. Sullivan” do một vụ kiện báo The New York Times, đã phán rằng các báo, đài, vì luôn luôn phải cạnh tranh coi ai loan tin sớm nhất, sẽ được coi là không phạm tội phỉ báng khi lỡ loan tin sai lạc. Trừ khi nguyên đơn chứng minh rằng tờ báo đã có “dụng ý xấu,” nghĩa là biết tin đó là sai mà vẫn loan báo, hoặc đã “làm liều, bỏ qua” không tìm hiểu tin tức đó là đúng hay sai.
Năm ngoái, báo New York Times thú nhận đã viết một tin sai lạc về bà Sarah Palin, gán các lời tuyên bố của bà với vụ dùng súng giết người ở Arizona. Tòa vẫn xử tờ báo thắng, vì bà Palin không chứng minh được rằng họ loan tin mà không tìm hiểu sự thực.
Công ty Dominion sẽ phải chứng minh Fox News vi phạm một, hoặc cả hai điều trên, trong phiên tòa sẽ bắt đầu xử trong vài tháng tới. Các luật sư của Công ty Dominion đã chuẩn bị luận cứ và tiết lộ những tài liệu của họ trong mấy tuần qua, được các báo, đài loan báo lại.
Trong những tài liệu được tiết lộ có những thư từ, email hoặc lời phát biểu của những người điều khiển công ty Fox News, cho thấy họ biết rằng Tổng thống Biden thắng cử, nhưng sau đó đài này vẫn nói ngược lại; vì sợ loan tin Tổng thống Trump thua sẽ bị rất nhiều khán giả tẩy chay, đó là những cử tri nhiệt liệt ủng hộ ông Trump. Mất khán giả sẽ hại cho số thu hoạch vì sẽ giảm tiền thuê quảng cáo trên đài.
Công ty Fox đã trải qua kinh nghiệm này ngay trong ngày bỏ phiếu tháng 11 năm 2020. Một phóng viên ở Arizona tiên đoán rằng ông Biden sẽ thắng ở tiểu bang này, sau khi theo dõi kết quả kiểm phiếu thấy ông Biden thắng tại Quận Maricopa, hơn ông Trump 45,109 phiếu. Dân Maricopa xưa nay vẫn bầu cho đảng Cộng Hòa. Lần sau cùng một ứng cử viên tổng thống đảng Dân Chủ chiếm được cả Maricopa và Arizona là năm 1948, với Tổng thống Harry Truman. Năm 1996 ông Bill Clinton thắng Arizona nhưng thua ở Maricopa. Cả hai người đều xuất thân từ các tiểu bang miền Nam. Năm 2016, Tổng thống Trump đã thắng bà Clinton với tỷ số 48.08% trên 44.58%.
Ngay sau khi loan báo ông Biden có thể thắng ở Arizona, đài Fox bị khán giả phản đối rất mạnh và quyết định ngưng không loan tin về dự báo này nữa. Kết quả sau cùng ông Biden chỉ hơn ông Trump 10,457 phiếu, tỷ số 49.40% so với 49,00%.
Kinh nghiệm đó khiến giới lãnh đạo đài Fox lo lắng, ngần ngại trước kết quả cuộc bầu cử 2020 mà ông Trump thất bại. Công ty Dominion nêu lên mối lo lắng của các nhân vật trong đài Fox. Nếu họ loan tin ông Joe Biden đắc cử thì sẽ mất rất nhiều khán giả ủng hộ Tổng thống Trump.
Tài liệu trình tòa của Công ty Dominion cho thấy hầu hết các nhân vật trong Fox Corp. đã bài bác các luận điệu do hai luật sư của Tổng thống Trump, bà Sidney Powell và ông Rudy Giuliani đưa ra.
Khi hai vị này họp báo tố cáo cuộc bỏ phiếu là gian lận, ông Rupert Murdoch, chủ tịch công ty Fox Corp. đã gửi một email viết: “Đúng là khùng!” Bà Laura Ingraham, một bình luận gia đài Fox gửi email cho ông Tucker Carlson, bình luận gia được nhiều người theo dõi nhất; trong email bà Ingraham gọi bà Powell là “nut – khùng.” Nhà bình luận Sean Hannity, thường được Tổng thống Trump điện thoại khi còn tại chức, cũng nói rằng ông không tin hai luật sư đó “dù chỉ trong một giây” đồng hồ. Ông Tucker Carlson gửi email cho một nhà sản xuất đài Fox viết rằng, “Powell nói dối.”
Dù có những lời phê phán như vậy, theo tài liệu của tòa án, Fox Corp. vẫn mời bà Powell lên đài 11 lần, từ ngày 8 tháng 11 đến 10 tháng 12, 2020, nhắc di nhắc lại rằng Tổng thống Trump là người thắng cử.
Tuần trước, trong một bản cung khai (depositions) với tòa án, ông Murdoch lý luận rằng đài Fox không ủng hộ lời tuyên bố của bà Powell và ông Giuliani, nhưng các bình luận gia của đài đồng ý với họ. Ông Murdoch cũng viết rằng ông đã có thể ngăn các khách được mời, không cho họ nói về những giả thuyết sai lạc, nhưng ông đã không làm.
Các luật sư của đài Fox biện luận rằng công ty Dominion đã đòi hỏi quá đáng, họ muốn một đài ti vi không những không được loan báo những tin sai lạc, mà còn phải cấm đoán và cải chính những tin đó nữa! Luật sư đài Fox chắc chắn sẽ viện dẫn án lệ “Times Co. v. Sullivan.”
Án lệ “Times Co. v. Sullivan” đã từng bị công kích vì cho giới truyền thông quyền lực quá rộng khi loan báo tin sai lầm, chỉ cần lấy lý do rằng họ không có tà ý. Chính Tổng thống Trump đã nói rằng án lệ này không đáng giữ. Thống đốc Ron DeSantis, người có thể giành vai trò ứng cử viên tổng thống của đảng Cộng Hòa và đang được đài Fox ưu ái, trong tháng trước đã kêu gọi Tòa Tối Cao xóa bỏ án lệ đó, vì nó bị báo chí lạm dụng để bôi bác các nhà chính trị. Ông tính sẽ làm một dự luật ở tiểu bang Florida để giảm bớt hiệu lực của án lệ này.
Phiên tòa Dominion Voting kiện Fox sẽ hào hứng thêm nếu diễn ra đúng lúc các cuộc vận động sơ bộ chọn ứng cử viên tổng thống của đảng Cộng Hòa bắt đầu. Cựu Tổng thống Trump sẽ nhân cơ hội nhắc lại rằng đáng lẽ ông mới là người đắc cử năm 2020. Những người tranh với ông sẽ có lý do để kêu gọi nên bỏ qua quá khứ để nhìn về tương lai. Các phiên tòa có thể kéo dài cho đến hết năm 2024 chưa hết, để lên tới Tối cao Pháp viện.
Trên tòa án tối cao, hai vị Thẩm phán, Clarence Thomas và Neil Gorsuch, đã bày tỏ ý kiến về án lệ trên. Trong một vụ kiện năm 2021, ông Gorsuch đã nêu ý kiến cho rằng án lệ này đã “giúp cho người ta loan tin sai lạc nhiều chưa từng thấy,” trong lúc xã hội đã thay đổi, khác hẳn 60 năm trước. Tối cao Pháp viện có thể xóa bỏ án lệ “Times Co. v. Sullivan” như gần đây họ đã từng xóa án lệ về quyền phá thai.
Giới truyền thông ở Mỹ phân vân không biết nên đứng về phía nào. Họ biết Fox Corp. nếu thua cũng đáng vì đã loan tin sai lạc, đặt tiền bạc lên trên đạo đức nghề nghiệp. Nhưng họ cũng muốn bảo vệ án lệ “Times Co. v. Sullivan” mà công ty Fox đang sử dụng để tự bào chữa!
Diễn đàn