Giữa tháng Sáu tôi nghĩ mình viết một bài cuối cùng về Covid-19 khi Tiểu bang Vermont ăn mừng, chấm dứt các lệnh phong tỏa, bỏ đeo mạng, mở cửa hàng quán. Lúc đó số người Mỹ chết vì bệnh dịch lên trên 600,000; nay đã tăng thêm12 ngàn người.
Nhưng bây giờ, loài vi rút “corona” đã biến thái nhiều lần, mối đe dọa nặng nề hơn trước. Ngày 13 tháng Năm, Cơ quan CDC, lo phòng chống bệnh, bảo những người đã chích ngừa vaccine thì không cần đeo mạng che miệng nữa. Hai tháng sau, CDC nói lại, khuyên tất cả mọi người phải đeo mạng khi gặp nhau, dù đã chích ngừa rồi.
Vi khuẩn mang tên Delta, mới phát hiện gần đây từ Ấn Độ, có khả năng truyền nhiễm mạnh gấp rưỡi loại Alpha, thấy lần đầu tại nước Anh. Mà những bệnh nhân bị nhiễm biến thái Alpha thì sẽ lây lan cho một số người đông gấp rưỡi thứ vi khuẩn xuất hiện ở Vũ Hán vào cuối năm 2019. Trong khí quản người bị nhiễm Delta, số vi rút tập trung nhiều gấp 1,000 lần so với loại vi khuẩn đầu. Mang nhiều vi khuẩn hơn, tức là họ có thể truyền cho nhiều người hơn.
Giữa tháng Bảy, khi CDC khuyến cáo người đã chích ngừa cũng phải đeo mạng, các đại biểu dân đã chỉ trích họ làm dân chúng hoang mang, vì tánh bất nhất! Từ năm ngoái, lời khuyến cáo của CDC đã thay đổi nhiều lần! Lý do chính là vì các “đối thủ”của chúng ta, những con vi rút “vô hình” vẫn biến đổi không ngừng.
Bây giờ, CDC mới giải thích cái lệnh mới. Sau khi thuyết trình riêng cho các dân biểu và nghị sĩ ở quốc hội ngày Thứ Năm, hôm sau bà Rochelle Walensky, giám đốc CDC đã công bố rõ lý do tại sao khuyến cáo dân Mỹ phải cẩn trọng hơn.
Nguyên do cụ thể là một vụ “truyền bệnh hàng loạt” diễn ra từ năm cuộc tập họp ở Provincetown, Tiểu bang Massachusetts nhân dịp lễ 4 tháng 7 làm nhiều người nhiễm Covid-19 mặc dù số bệnh nhân, tức là số vi khuẩn ở đó rất thấp.
Nhiều giáo sư các Đại học Havard, MIT và Johns Hopkins cùng nghiên cứu các trường hợp lây lan này. Họ thấy trong số 900 người bị nhiễm, ba phần tư là những người đã chích ngừa rồi! Số dân Massachusetts đã được chích ngừa cao hạng nhì trong 50 tiểu bang, với tỷ lệ 63.68 phần trăm. Nhưng chính các người đã chích rồi, khi bị nhiễm biến thái Delta, dù khó bị tử vong, họ cũng mang một số lượng vi khuẩn như những người chưa chích. Họ đóng vai “truyền bệnh” nguy hiểm hơn, vì ai cũng tưởng họ không thể nhiễm bệnh nữa.
Các cuộc nghiên cứu về Provincetown đã báo động giới y tế công cộng ở Mỹ. CDC đã lên tiếng ngay, yêu cầu ai cũng phải đeo mạng. Thà rằng báo động lầm mà sau đó không thấy gì đáng lo, còn hơn không báo động rồi mới biết vụ lây lan trầm trọng thật, nhiều người mắc bệnh oan.
So với các vi khuẩn SARS-CoV-2 đầu tiên, vi rút Delta đáng sợ thật! Đến gần một bệnh nhân mang thứ vi khuẩn nguồn gốc Vũ Hán, trong 15 phút có thể bị lây. Đối với Delta, trong 5 phút vi khuẩn đã xâm nhập được rồi. Nếu lại ngồi cùng một chiếc xe, máy bay, hay cùng đứng trong thang máy, thì chỉ một hai phút là dính. Người đã chích ngừa lãnh vi khuẩn từ người nhiễm bệnh, rồi không thấy mình có triệu chứng nào cả, vô tình truyền cho người khác.
Trong thời gian qua, số người mới nhiễm bệnh tăng lên khắp nước Mỹ. Hơn 90 phần trăm bị Delta tấn công là những người chưa chích ngừa. Họ sẽ trở thành những cái “lò nuôi dưỡng” cho loài vi rút lan truyền và phát triển, sinh ra những biến thái nguy hiểm hơn!
Mối lo lớn nhất bây giờ là nhiều người Mỹ vẫn không chịu đeo mặt nạ che miệng và không chịu chích vaccine. Tới ngày 28 tháng Bảy chỉ có 163 triệu người, 49.3 phần trăm dân Mỹ đã chích ngừa đầy đủ. Những tiểu bang số chích ngừa cao nhất là Vermont (67.39%), Massachusetts (63.68%), và Maine (63.33%). Ba tiểu bang tỷ số chích ngừa ít nhất là Arkansas (36.1%), Mississippi (34.36%), Alabama (34.2%). California đứng hàng thứ 18 (52.5%).
Vermont may mắn hết bệnh dịch sớm vì ngay từ đầu đã theo lời khuyên của các bác sĩ, đưa ra các lệnh phòng chống toàn diện. Tất cả mọi người đều phải đeo mạng. Alabama thì coi thường. Đầu tháng Tư năm nay, bà thống đốc Kay Ivey đã xóa bỏ lệnh đeo mạng, không bắt các học sinh phải che miệng, mũi khi đến trường. Bây giờ hậu quả thấy trước mắt. Ngày 26 tháng Bảy, số dân Alabama vào bệnh viện vì Covid lên trên 1,000, tăng gấp 5 lần kể từ ngày Lễ Độc lập 4 tháng Bảy. Phương pháp thử test “PCR” cho thấy số người bị nhiễm vi rút lên, tỷ số cao nhất nước, 18.5%; Florida với tỷ số 17.2% đứng hạng nhì.
Ngày 23 tháng Bảy, Thống đốc Kay Ivey đã họp báo ở thủ phủ Birmingham, trách những người không chích ngừa chịu trách nhiệm về tình trạng số bệnh gia tăng. Chính bà đã được chích từ tháng 12 năm ngoái. Bà Kay Ivey nói thẳng, “Những vụ nhiễm bệnh Covid đều do các người không chích ngừa gây ra. Gần như 100% các con bệnh đều không chích ngừa. Và số người chết cũng đều chưa đi chích ngừa.” Những người này, bà Ivey nói, “đã chọn một cách sống tự hại mình kinh khủng… Những người không chích ngừa đã làm khổ chúng ta.”
Lời nói của một vị thống đốc đảng Cộng Hòa có thể giúp nhiều người thay đổi ý kiến.
Nghị sĩ Mitch McConnell, trưởng khối thiểu số tại Thượng viện, là viên chức dân cử Cộng Hòa cao nhất hiện nay, cũng kêu gọi dân chúng tiểu bang Kentucky mà ông đại diện hãy đi chích ngừa. Trong hai tuần trước đó, số người nhiễm bệnh đã tăng gần gấp hai lần (193%). Kentucky đứng hàng thứ 30 trong bảng sắp hạng chích ngừa; 45.32% trong số hơn hai triệu dân đã được chích. Ông McConnell tự bỏ tiền từ quỹ tranh cử để chạy các lời kêu gọi trên 100 đài radio (Quỹ tranh cử năm 2020 của ông vẫn còn $7 triệu).
Tại sao nhiều người không chịu đi chích ngừa Covid? Số thuốc vaccine đầy đủ, có sẵn khắp nước Mỹ. Nhiều tiểu bang còn thưởng tiền, tặng vé số cho dân đi chích vaccine! Nhưng nhiều người không muốn chích vì họ ghét phải nghe người khác ra lệnh! Họ không thích “bị ép buộc.” Họ đề cao quyền tự do đối với thân thể chính mình. Dân Mỹ luôn đề cao quyền tự do cá nhân!
Nhưng quyền tự do nào cũng có giới hạn. Mọi người đều biết như thế. Và tất cả đã từng “nghe lệnh” của chính quyền, hay của tư nhân, không cãi! Vào tiệm ăn phải nghe theo chủ tiệm, không được đi chân đất, không được ở trần! Khi lái xe phải tuân lệnh tiểu bang thắt dây lưng an toàn (New Hampshire không bắt!).
Giới hạn quan trọng nhất khi chúng ta sử dụng quyền tự do, là không được làm thiệt hại đến người khác. Trong xóm có người để nhạc ồn ào sau 10 giờ đêm thì hàng xóm sẽ kêu cảnh sát đến bắt ngưng. Lái xe không thắt dây lưng an toàn thì chỉ tự hại mình nếu bị tai nạn. Còn khi không chịu che miệng và không chích ngừa thì không những mình có thể mắc bệnh mà còn đem bệnh truyền cho người chung quanh. Cũng như hút thuốc lá, vừa làm hại cái phổi của mình, vừa bắt người qua đường cũng phải hít khói.
Nhưng làm sao để những người không chịu chích vaccine nghe lọt tai những lý luận như trên? Có lẽ muốn thuyết phục họ thì không nên chỉ trích; không nên buộc tội; không nên lý luận, tranh cãi, thuyết phục! Chúng ta có thể đoán rằng “ngã mạn” của những người chống vaccine cũng lớn như mình, có khi còn nặng hơn nữa!
Ngay trong việc thắt dây an toàn khi lái xe mà nhiều người cũng không chịu làm vì “không muốn bị ra lệnh!” Năm ngoái, có 38,680 người Mỹ chết vì đụng xe, tăng 7% so với năm 2019, mặc dù số xe cộ chạy đã giảm bớt 13% vì Covid! Những người tử nạn vì lái xe mà không thắt dây an toàn đã tăng 15% so với năm trước. Làm sao để khuyên bảo các vị tài xế này?
Cũng như trong chuyện chích vaccine, chỉ có cách giúp họ bằng những lời lẽ từ tốn, nhẹ nhàng. Tránh không dùng uy quyền! Các nhà chính trị nói không có hiệu quả bằng các nhân vật được nhiều người ưa thích, trong các nghệ sĩ, cầu thủ, tu sĩ các tôn giáo. Và những người hàng xóm vô tư! Ngay cả những người sẵn chiếm được cảm tình đó cũng chỉ nên trình bày các chứng cớ thực tế, cụ thể, hơn là khuyên bảo, dạy dỗ!
Vì Biến thái Delta dễ lây lan gấp hai lần loài vi rút có nguồn gốc Vũ Hán, cuộc chiến chống Covid-19 biến đổi theo. Có thể nói nước Mỹ đang bước vào một trận chiến mới!
