Bùi Văn Phú
Sân trường sáng nay vắng hơn những thứ Bảy khác vì hôm qua là ngày cuối cùng sinh viên có lớp. Sau đó là “dead week” – một tuần lễ không còn lớp học để sinh viên dành thời gian riêng ôn bài trước kỳ thi cuối khoá.
Trước thư viện chính, bên cổng phía tây với hàng đào Nhật vẫn còn trổ bông và trước Sather Gate, vài nhóm sinh viên trong mũ áo tốt nghiệp đang cùng nhau chụp hình lưu niệm.
Sáng nay tôi vào trường để tiếp tục nghe hội thảo về di dân ở Đông Nam Á do Đại học UC Berkeley, UC Los Angeles và Đại học Toronto phối hợp tổ chức. Hội thảo đã bắt đầu từ hôm qua, với 20 bài nghiên cứu về di dân, xuất khẩu lao động.
Liên quan đến Việt Nam là bài của Timothy Karis từ Western Oregon University về việc mở rộng thủ đô Hà Nội [Urban Footprints: Migration, Place-making, and the Politics of Presence in Hanoi, Vietnam] và bài của Christina Schwenkel từ UC Riverside với đề tài về người Việt ở Đông Đức trước đây [The Things They Carried (and Kept): Socialist Mobilities and Vietnamese Remittances from East Germany]
Cũng có diễn giả gốc Việt trình bày nghiên cứu tại hội thảo. Oanh K. Nguyễn là nghiên cứu sinh ban tiến sĩ chính trị học từ University of Minnesota, với đề tài về chính sách di dân của Malaysia [Development and Nation: The Evolution of Malaysian Immigration Laws]
Tôi chú ý nhiều đến bài tham luận của Angie Ngọc Trần từ California State University, Monterey về tiến trình đưa người H-Rê đi lao động ở Malaysia [The Ethnic H-Rê Experiences: Labor Migration from Vietnam to Malaysia and Return]
Hiện nay có nửa triệu người Việt đi lao động ở nước ngoài, tôi thường nghĩ họ là người kinh ở vùng quê nghèo, nhưng khi xem nội dung chương trình thấy đề tài của giáo sư Trần nên tôi quan tâm. Không nhẽ người dân tộc ở trên miền núi của Việt Nam ngày nay cũng đã phải chấp nhận đi làm công nơi xứ người, vì trước nay họ được biết đến là có truyền thống sống chết với quê cha đất tổ, không ai muốn bỏ buôn làng ra đi.
Bài nghiên cứu cho thấy việc thay canh tác lúa để trồng cây sao trong một số huyện ở tỉnh Quảng Ngãi đã không đưa kinh tế khu vực lên, khiến nhiều người H-Rê đã phải tìm đường đi lao động nước ngoài để gửi tiền về giúp gia đình cải thiện cuộc sống và trong quá trình làm thủ thục đã có khó khăn, hối lộ và tham nhũng.
Sau gần 5 năm tìm hiểu và nghiên cứu, tác giả nhận định rằng mục tiêu xoá đói giảm nghèo qua nghị định 71/CP của nhà nước đến nay không đem lại cải tiến bền vững cho cuộc sống của hàng vạn người dân H-Rê ở các huyện Ba Tơ, Sơn Hà và Nghĩa Hành. Qua những tìm hiểu và liên hệ với cơ quan môi giới, đặt vấn đề giúp đỡ cho họ nên một số người đi lao động nước ngoài đã được dãn nợ, khoanh nợ hoặc xoá nợ.
Trong khi giáo sư Angie Ngọc Trần đưa ra hình ảnh đời sống kinh tế khó khăn của người H-Rê qua nghiên cứu học thuật, từ một góc nhìn khác cũng liên quan đến Việt Nam đương đại là chương trình văn nghệ – Culture Show – chủ đề “Hai ngã dòng đời [Streams of Life] của sinh viên đã gợi lên những suy nghĩ về một vấn đề đang gây nhiều quan ngại trong xã hội, đó là sự kiện Formosa.
Buổi diễn đã mở màn lúc 2 giờ chiều tại Zellerbach Hall trong khuôn viên trường với 1200 khán giả tham dự.
Từ ngày thành lập Hội Sinh viên Việt Nam tại Đại học Berkeley vào tháng 1/1979, đây là Culture Show lần thứ 39, kể từ chương trình văn nghệ “Đêm Việt Nam” đầu tiên vào tháng 4/1980.
Vở ca vũ nhạc kịch chủ đề “Hai ngã dòng đời” cũng có bối cảnh ở miền Trung Việt Nam, tại tỉnh Hà Tĩnh, nơi công ty sắt thép Formosa đã xả chất độc làm hủy hoại môi trường, giết chết sinh vật biển trên chiều dài hơn 200 km. Cá chết, nước nhiễm độc khiến cư dân không còn thể tiếp tục hành nghề mưu sinh. Nhiều người phải bỏ làng ra đi tìm kế mưu sinh ở nơi khác.
Phượng là một cô gái bướng bỉnh, bị áp lực gia đình phải sống theo khuôn phép nhưng cô không chấp nhận. Gia đình Phượng bị ảnh hưởng bởi Formosa, không nhận được tiền bồi thường, không thể tiếp tục sinh sống nơi ven biển nên mẹ cô phải vào Sài Gòn làm osin cho một đại gia sống trong khu nhà sang trọng ở Quận 7.
Phượng nhận ra mình không thể ngồi yên trước bất công, trước những lên tiếng của người dân Hà Tĩnh đòi môi trường sạch nên cô đã thực hiện chuyến đi xuyên Việt bằng xe máy từ Sài Gòn về quê miền Trung. Cô gia nhập đoàn người biểu tình phản đối nhà nước, giương cao khẩu hiệu: “Tôi chọn cá” và bị công an đánh đập, bắt giam.
Hoạt cảnh đan xen trong tiếng đồng ca của những giọng hát sinh viên, qua lời nhạc của Việt Khang:
Xin hỏi anh là ai / Sao bắt tôi tôi làm điều gì sai?
Xin hỏi anh là ai / Sao đánh tôi chẳng một chút nương tay?
Xin hỏi anh là ai / Không cho tôi xuống đường để tỏ bày
Tình yêu quê hương này / Dân tộc này đã quá nhiều đắng cay!
Sinh viên Đỗ Việt Quang Minh viết kịch bản và đã đưa vào chương trình nhiều nét đẹp của văn hoá Việt qua múa nón lá, nón quai thao, múa lụa, múa quạt, múa lân, qua những ca khúc đượm tình quê hương: “Thấy hoa vàng trên cỏ xanh”, “Thương về miền Trung”, hay phản ánh ý chí chống ngoại xâm của dân Việt: “Anh là ai”, “Việt Nam ơi”.
Văn hóa Mỹ biểu hiện qua các màn vũ của nhóm Sriracha trong các ca khúc “A Million Dreams”, “Wherever You Will Go”, “I Miss You” hay đoản những khúc: “Let You Down”, “Everything Black”.
Khác biệt văn hóa trong vở kịch biểu hiện qua cách ứng xử giữa Phượng và người anh họ là Long sinh ra tại Mỹ từ San Jose về quê nghỉ hè, cũng như qua mối tương giao giữa mẹ của Phượng với cô.
Giao tiếp giữa Long với hai mẹ con gốc Hội An cũng phản ánh những nét của xã hội Việt Nam ngày nay, khi mà bà mẹ tần tảo buôn bán ở chợ chỉ muốn cô con gái theo Long để có cơ hội cưới được Việt kiều.
Đạo diễn chương trình là Julie Lum và Brian Nguyễn. Toán phụ trách thực hiện có Austin Lê, Hoài-Thu Trần, Khôi Võ, Thiên Kim Hồ và Châu Phạm.
Các vai chính trong vở kịch gồm: Phượng (Linh-Chi Trần), Long (Darian Tạ), Nhi (Sophia Quách), Huyền (Như Nguyễn), Dũng (Hiển Nguyễn), Kim (Natalie Phạm), Diệu (Jas Lee), Hảo (Vincent Trần) và Bi (Simon Zhen).
Chủ tịch hiện thời của Hội Sinh viên Việt Nam tại Đại học Berkeley là Hiển Nguyễn, sinh viên năm thứ tư khoa sử, qua Mỹ định cư bảy năm trước.
Góp phần làm nên chương trình văn nghệ là công sức của hơn 100 sinh viên, dù miệt mài với sách vở nhưng đã bỏ ra nhiều thời gian và công sức luyện tập để chương trình thành công một cách tốt đẹp, được khán giả nhiệt tình khen.
Ngoài văn nghệ thường niên của hội sinh viên, trong lớp văn học Việt Nam khóa mùa Xuân này, do cô Nguyễn Nguyệt Cầm phụ trách, sinh viên Berkeley đã có cơ hội đọc những tác phẩm của Dương Nghiễm Mậu, Nhã Ca, Trần Dạ Từ, Cung Tích Biền, Thảo Trường, Y Uyên, Võ Phiến, Nguyễn Bắc Sơn, Kim Tuấn, Nguyên Sa, Hà Thúc Sinh, Phan Nhật Nam. Được nghe nhạc “Chuyện hai người lính,” “Kỷ vật cho em” của Phạm Duy, “Gia tài của mẹ” và “Tôi sẽ đi thăm” của Trịnh Công Sơn.
Hôm 26/4 cô Nguyệt Cầm có viết trên FB về ngày cuối của lớp học đã được kết thúc bằng mấy câu thơ của Tô Thùy Yên: “ta về như lá rơi về cội/ bếp lửa nhân quần ấm tối nay/ chén rượu hồng đây xin rưới xuống/ giải oan cho cuộc biển dâu này.”
Mỗi tháng Tư đến, sinh viên Berkeley lại làm văn nghệ để nhớ về cội nguồn Việt Nam, nhớ đến “Tháng Tư Đen” trong sử Việt, như lời sinh viên Châu Phạm phát biểu trong mở đầu chương trình.
Qua 39 chương trình văn nghệ của sinh viên Berkeley, văn hoá Việt và đặc biệt là những nét đẹp của một thời Việt Nam Cộng hoà vẫn được bảo tồn và phát huy ở hải ngoại, dù còn bị trù dập, cấm phổ biến nơi quê nhà.
Mấy thập niên qua, dù sống xa quê hương cội nguồn, từ khuôn viên trường này sinh viên vẫn tiếp tục ươm trồng những hạt mầm văn hoá Việt cho thế hệ mai sau.
