Khi quân đội Nga tiến hành cuộc xâm lược toàn diện Ukraine cách đây hai năm, những người đàn ông Ukraine đã nhiệt tình đổ xô đến các trung tâm tuyển quân trên khắp đất nước để nhập ngũ, sẵn sàng chết để bảo vệ tổ quốc của họ.
Ngày nay, với việc Nga kiểm soát khoảng 1/4 lãnh thổ Ukraine và hai quân đội gần như bế tắc dọc theo chiến tuyến dài 1.000 km, tinh thần nhập ngũ đó đã phai nhạt: Nhiều đàn ông Ukraine trốn quân dịch bằng cách trốn ở nhà hoặc cố gắng hối lộ để khỏi phải ra trận.
Dọc theo chiến tuyến lạnh lẽo và lầy lội, các chỉ huy Ukraine cho biết quân đội của họ quá nhỏ và có quá nhiều binh lính kiệt sức và bị thương. Khi cuộc chiến sắp bước sang năm thứ ba, thách thức cấp bách và nhạy cảm nhất về mặt chính trị đang đè nặng lên Ukraine là liệu nước này có thể tập hợp đủ binh sĩ mới để đẩy lùi kẻ thù có nhiều chiến binh hơn trong tay hay không.
Dân số Nga đông gấp ba lần Ukraine và Tổng thống Vladimir Putin đã chứng tỏ sẵn sàng ép nam giới ra mặt trận nếu không có đủ tình nguyện viên.
Việc thiếu binh lính không phải là tình trạng khó khăn duy nhất của Ukraine - nước này cũng đang rất cần viện trợ quân sự của phương Tây, vốn khó có được hơn khi chiến tranh kéo dài. Nhưng huy động đủ quân là một vấn đề chỉ Ukraine mới giải quyết được.
Để bổ sung thêm hàng ngũ của mình, chính phủ Ukraine đang nỗ lực tìm kiếm sự cân bằng giữa ép buộc và thuyết phục.
Quốc hội đang xem xét dự luật nhằm tăng số tân binh tiềm năng lên khoảng 400.000 người, một phần bằng cách giảm độ tuổi nhập ngũ từ 27 xuống 25. Tuy nhiên, đề nghị này rất không được ưa chuộng, buộc các quan chức phải vật lộn với những câu hỏi liên quan đến tinh thần dân tộc: Liệu họ có thể thuyết phục đủ công dân hy sinh mạng sống của mình không? Và nếu không, họ có sẵn sàng chấp nhận giải pháp thay thế không?
Một người lính Ukraine đang chiến đấu gần thành phố Avdiivka - nơi binh lính rút lui vào tuần trước để đỡ thiệt hại về nhân mạng - cho biết đơn vị của anh gần đây đã bị áp đảo về quân số khoảng 5 trên 1 khi hàng chục lính Nga xông vào vị trí của họ, giết chết tất cả mọi người trừ anh và hai người khác.
Anh Dima, người từ chối cung cấp họ của mình vì lý do an ninh, cho biết: “Chúng tôi gần như bị đánh bại hoàn toàn.”
Cách đó khoảng 800 km, một người đàn ông 42 tuổi Andrii, người khăng khăng chỉ sử dụng tên của mình để nói về việc trốn quân dịch, đang trốn trong nhà bên ngoài Kyiv, lo lắng nói: “Tôi cảm thấy tội lỗi khi là một người đàn ông… Tôi không thể cảm thấy mình được tự do”.
Ước tính có hàng chục nghìn đàn ông Ukraine đủ điều kiện nhập ngũ đang trốn quân dịch, dù ở trong hay ngoài nước.
Ai sẽ đào chiến hào?
Vì không có đủ tân binh nên binh sĩ ở tiền tuyến không được nghỉ ngơi đầy đủ giữa các đợt luân chuyển. Hai năm chiến đấu khốc liệt đã khiến họ mệt mỏi và dễ bị chấn thương hơn. Theo các cuộc phỏng vấn với hai chục binh sĩ Ukraine, trong đó có sáu chỉ huy, khi có những tân binh, họ quá ít, được đào tạo quá kém và thường quá già.
Các chỉ huy nói rằng họ không có đủ binh lính để tiến hành các cuộc tấn công và hầu như không đủ để giữ các vị trí trong bối cảnh các cuộc tấn công ngày càng gia tăng của Nga.
Theo ông Vadym Ivchenko, một nhà lập pháp thuộc ủy ban an ninh, quốc phòng và tình báo của quốc hội, các lữ đoàn gồm 3.000-5.000 binh sĩ thường chỉ chiến đấu với 75% toàn bộ sức mạnh. Ông nói thêm, một số lữ đoàn chỉ có 25%.
Anh Dima, người lính chiến đấu gần Avdiivka, nằm trong số hàng chục người được điều trị gần đây tại một bệnh viện dã chiến gần mặt trận. Các bác sĩ ở đó cho biết công việc của họ giống như một chu kỳ hoạt động: Những người lính được gửi trở lại chiến đấu sau khi được điều trị thường xuất hiện trở lại vài tuần sau đó với những vết thương mới.
Anh Igor Ivansev, 31 tuổi, đã bị thương hai lần trong vòng bốn tháng. Cơ thể anh đau nhức khi mang súng máy, nhưng các bác sĩ cho rằng anh đủ sức khỏe để phục vụ. Ivansev nói rằng trong số 17 người cùng nhập ngũ với anh, hầu hết đều đã chết; những người còn lại giống anh ta, bị thương.
Chỉ huy của Ivansev, người chỉ cho biết tên, Dmytro, cho biết đại đội đang kiệt quệ và thiếu người của ông đang làm việc ngoài giờ để đào hào sâu hơn và xây dựng các địa điểm tốt hơn để chống lại pháo binh Nga liên tục. Ông Dmytro nói: “Chúng tôi không có người, không biết đào đâu ra.”
Ông nói khi bắt đầu chiến tranh binh lính được luân chuyển hai tuần một lần để nghỉ một tuần. Nhưng bây giờ quân lính của ông chiến đấu trong một tháng, sau đó được nghỉ bốn ngày.
Anh Ivantsev nói: “Chúng tôi không phải là người thép.”
Theo các quan chức phương Tây, quân nhân Ukraine trung bình ở độ tuổi 40. Các chỉ huy cho biết binh sĩ càng lớn tuổi thì càng mắc nhiều bệnh mãn tính như loét bao tử, thoát vị và dây thần kinh bị chèn ép.
Đại đội tấn công của anh Dima gần đây đã nhận được bảy tân binh từ 55 đến 58 tuổi.
“Họ sẽ tấn công vào những vị trí nào?” Anh hỏi một cách mỉa mai. “Nếu anh ta đi bộ 4 km với một chiếc ba lô đầy đồ đạc và vũ khí, anh ta sẽ bị ngã giữa đường.”
Gần đó, bà Alyona Yalunka, một bác sĩ, đang chăm sóc cho một người lính bị thương 42 tuổi có tên chiến trường là Kolmyk. Bà cho ông ăn một miếng sô cô la.
Ông Kolmyk ngước nhìn bà với đôi mắt đờ đẫn khi thuốc giảm đau bắt đầu phát huy tác dụng. “Bây giờ, tôi có thể nghỉ ngơi,” ông nói.
Kế hoạch động viên thêm
Ở Kyiv, quốc hội đang vật lộn với luật cho phép quân đội tuyển thêm quân để những người đã tham chiến có thể được nghỉ ngơi nhiều hơn hoặc thậm chí được miễn nhiệm.
Các nhà lập pháp cho biết ước tính có khoảng 300.000 binh sĩ Ukraine hiện đang chiến đấu dọc tiền tuyến, trong khi những người khác phục vụ ở nơi khác. Ông Putin từng tuyên bố quân đội Nga hiện diện ở Ukraine nhiều gấp đôi.
Quân đội Ukraine đang tìm cách huy động thêm tới 500.000 quân, nhưng nhận thấy động thái như vậy sẽ không được ưa chuộng, các nhà lập pháp đang phải thận trọng. Hơn một nghìn sửa đổi đã được đính kèm vào dự thảo luật mà ngay cả Tổng thống Volodymyr Zelenskyy vẫn chưa công khai tán thành.
Theo dự thảo luật, bất kỳ cá nhân nào không phản hồi thông báo triệu tập đều có thể bị đóng băng tài khoản ngân hàng và hạn chế khả năng đi ra nước ngoài - những điều khoản mà thanh tra nhân quyền Ukraine gọi là vi hiến.
Các nhà lập pháp chỉ trích dự luật này, trong đó có Ivchenko, nói rằng quân đội chưa giải thích thỏa đáng việc gia tăng quân số sẽ thay đổi đáng kể kết quả của cuộc chiến như thế nào. Hai nước gần như bế tắc trong nhiều tháng sau cuộc phản công thất bại của Ukraine vào mùa hè. Nhưng người Nga gần đây đã chủ động.
“Liệu luật này có đủ để lực lượng vũ trang thay đổi cục diện trên chiến trường?” ông Ivchenko hỏi.
Bà Oksana Zabolotna, nhà phân tích của Trung tâm Hành động Thống nhất, cơ quan giám sát của chính phủ ở Kyiv, cho biết, mặc dù luật pháp dự kiến sẽ có ít nhất 400.000 tân binh, nhưng con số thực tế hơn có thể chỉ bằng một nửa sau khi tính đến những người trốn quân dịch và những người có yêu cầu chính đáng về việc trì hoãn nhập ngũ.
Những người trốn lính
Đạo luật này khó thuyết phục nhất đối với những người như chàng trai 35 tuổi lập trình web này, người khăng khăng giấu tên khi nói về quyết định trốn ở nhà ở ngoại ô Kyiv thay vì tham gia nỗ lực chiến tranh.
Anh nói, anh từ chối chiến đấu vì không muốn giết người; kế hoạch của anh là quyên góp đủ tiền để trốn khỏi Ukraine, nơi hiện cấm đàn ông dưới 60 tuổi đi ra nước ngoài.
Về lý thuyết, đạo luật đang được quốc hội xem xét sẽ siết chặt cơ hội cho những người như anh lẩn trốn bằng cách yêu cầu tất cả các công dân đủ điều kiện tham gia quân dịch phải liên hệ với chính phủ thông qua hệ thống theo dõi điện tử. Hệ thống này cũng có thể giúp cân bằng sự chênh lệch trong đó các cuộc tuyển dụng lưu động nhắm mục tiêu vào các khu vực nông thôn nghèo, để buộc những người trốn quân dịch phải nhập ngũ.
Nhà lập pháp Ivchenko nói: “Mọi người đều hiểu rằng điều đó không bình đẳng.”
Ông Ivchenko nói, trong khi một số người hối lộ để thoát hoàn toàn khỏi quân dịch, những người khác tìm cách thỏa thuận để tránh xa cuộc chiến. Sau một cuộc điều tra về tham nhũng, ông Zelenskyy năm ngoái đã sa thải tất cả những người đứng đầu bộ phận tuyển dụng khu vực.
Người sáng lập trang web đang trốn bên ngoài Kyiv cho biết anh cảm thấy chính phủ đang áp sát anh, như thể chính quyền đang truy bắt anh, bằng cách này hay cách khác.
“Có cảm giác như mọi người đều muốn ném bạn vào máy xay thịt,” anh nói.
Tân binh
Tại một trung tâm tuyển dụng ở Kyiv, nam giới được bác sĩ kiểm tra sức khỏe để phục vụ.
Ông Rustem Mineev, một công nhân đường sắt 36 tuổi, cho rằng ông sẽ được miễn nghĩa vụ vì công việc của ông rất cần thiết cho nỗ lực chiến tranh. Ông đã bị sốc khi nơi làm việc yêu cầu ông phải đi kiểm tra. “Tất nhiên là tôi rất sợ,” ông nói trong khi chờ chụp X-quang.
Bác sĩ Olga Yevchenko, người chịu trách nhiệm kiểm tra y tế cho các tân binh, cho biết một số người đã cố gắng hối lộ để thoát thân.
Bà nói: “Thật khó để đưa ra quyết định. Nếu một chàng trai trẻ (đến) và anh ấy hoàn toàn khỏe mạnh, bạn biết là mọi chuyện sẽ kết thúc như thế nào.”
Diễn đàn