Hàng triệu con cá chết trải dài hơn 200km dọc bãi biển miền trung Việt Nam đang đặt ra những thử thách lớn nhất cho đến nay đối với tân chính phủ.
Chính quyền Cộng sản do Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đứng đầu đã bị chỉ trích trên các phương tiện truyền thông xã hội vì sự thiếu minh bạch và phản ứng chậm chạp, với hàng ngàn người biểu tình ở những thành phố lớn và các tỉnh lân cận hôm Chủ Nhật.
Chính phủ cho biết họ không biết lý do vì sao những con cá bị chết trên bờ biển của 4 tỉnh từ ngày 6 tháng 4 đến ngày 18 tháng 4. Tuyên bố của chính phủ ngày 28 tháng 4 cho biết, hiện tượng “gây thiệt hại kinh tế và môi trường, ảnh hưởng tiêu cực đến ngành công nghiệp thủy sản, và đặc biệt dẫn đến hoang mang tâm lý người dân”.
Ở một đất nước hiếm có những cuộc biểu tình, sự tức giận trước việc cá chết hàng loạt đã tạo ra một thách thức cho phản ứng của các giới chức: Trong khi một chi nhánh của Formosa đã bị chất vấn về vụ việc và đã thu hút sự tức giận trên phương tiện truyền thông xã hội, chính phủ cũng phải đảm bảo các công ty nước ngoài được hoan nghênh tập trung đầu tư để thúc đẩy nền kinh tế.
“Đó là cuộc khủng hoảng đầu tiên của họ và nó thực sự nhạy cảm. Hàng triệu sinh kế gặp rủi ro. Người dân thì bất mãn”, ông Fred Burke, đối tác quản lý tại công ty luật Baker & McKenzie (Việt Nam) nói. Ông Burke là một thành viên của hội đồng chính phủ và tư vấn cho các dự án đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.
Với rất ít thông tin, vụ việc đã làm dấy lên những quan ngại về thiệt hại đối với môi trường, an toàn thực phẩm và làm thế nào để quản lý các doanh nghiệp. Truyền thông nhà nước đã đặt ra nhiều câu hỏi về đường ống xả thải chạy xuống biển từ nhà máy thép Formosa ở Hà Tĩnh.
Chính phủ cho biết hiện không có bằng chứng cho thấy trách nhiệm là do Formosa gây ra. Cá có thể bị chết bởi chất độc thải ra từ các hoạt động của con người hoặc do hiện tượng tảo nở hoa hay còn gọi là thủy triều đỏ.
Mặc dù vậy, hàng ngàn người đã xuống đường biểu tình ở nhiều khu vực hôm Chủ Nhật 1/5, bao gồm cả thủ đô Hà Nội. Ở Tp. Hồ Chí Minh, đám đông khoảng 1,000 người đã mang các biểu ngữ “hãy trả lại biển sạch cho chúng tôi” và “ngừng xả nước thải vào biển”.
Truyền hình Việt Nam đưa tin hôm Chủ Nhật, dẫn lời các quan chức cấp tỉnh cho biết cảnh sát đã bắt giữ hai người vì cho rằng họ đã thu thập và phân tán thông tin trên mạng để kích động biểu tình qua vụ cá chết, và một người bị tình nghi đột nhập khu vực nhà máy Formosa tháng trước để quay phim và phỏng vấn người dân địa phương.
Tuy nhiên, truyền thông Việt Nam đã không đưa tin về các cuộc biểu tình hôm Chủ Nhật.
Ông Trịnh Hữu Long, một nhà hoạt động nhân quyền hiện đang sống ở Philippines nói: “Điều đó không gì khác là có chỉ thị từ Ban Tuyên giáo xuống là không được đưa tin. Có một cái định hướng nào đó. Điều này tôi biết chắc vì có nhà báo ở trong nước thông báo cho tôi. Và báo chí trong nước chắc chắn là không được đưa cái tin đó”.
Xin lỗi công khai
Trong một phản ứng thẳng thắn bất thường, chính phủ thừa nhận đã phản ứng chậm chạp, và tân Bộ trưởng Môi trường Trần Hồng Hà đã xin lỗi công khai. Chính quyền nói trong một tuyên bố ngày 28 tháng 4: “Quá trình xử lý ban đầu là thụ động”.
Sự giận dữ lan truyền trên mạng xã hội sau khi một quan chức của Formosa Hà Tĩnh nói Việt Nam nên lựa chọn giữa ngành hải sản hoặc nhà máy thép. Theo truyền thông địa phương, Formosa sau đó đã xin lỗi về bình luận này.
Hơn 100.000 người đã ký vào thỉnh nguyện thư kêu gọi Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama nêu ra vấn đề với Việt Nam trong chuyến thăm vào tháng này.
Thi Nguyen, một nhà tư vấn môi trường độc lập ở Tp. Hồ Chí Minh cho biết: “Đầu tư nước ngoài là quan trọng, nhưng chính phủ Việt Nam không nên thu hút đầu tư nước ngoài bằng bất cứ giá nào, và thảm họa này đã chứng minh điều đó”.
Chính phủ Việt Nam đã tìm kiếm đầu tư nước ngoài để giúp đạt mục tiêu tăng trưởng 6.7% năm nay. Kinh tế Việt Nam tăng trưởng 5.46% trong quý đầu năm nay so với 7.01% trong quý cuối của năm ngoái khi thu nhập từ sản xuất dầu thô và sản phẩm nông nghiệp sụt giảm.
Theo số liệu của chính phủ, Đài Loan là nhà đầu tư lớn thứ 3 vào Việt Nam trong quý đầu với 465.6 triệu đôla, đứng sau Hàn Quốc và Singapore.
Formosa từng là tâm điểm giận dữ của người dân Việt Nam trước đây. Vào tháng 5 năm 2014, công ty này và các doanh nghiệp khác của Đài Loan đã bị tấn công bởi những người biểu tình sau khi Trung Quốc đưa giàn khoan dầu vào vùng biển tranh chấp ngoài khơi bờ biển Việt Nam. Formosa cho biết, vụ bạo loạn đã khiến một công nhân Trung Quốc thiệt mạng vì đột quỵ, gây thua lỗ 3 triệu đôla. Công ty này sau đó đã nhận được 30 tỉ đồng tiền bồi thường.
Theo Bloomberg, VOA
