Phạm Đỗ Chí
Người viết là cử tri Mỹ thuộc đảng Cộng hòa, đã nêu lên một số ý kiến về chính sách kinh tế tương lai của ứng viên TT Donald Trump, nhất là về cải cách thuế khóa, so với chương trình của Bà Hillary Clinton trong mùa tranh cử năm ngoái và tiên đoán phần thắng lợi nghiêng về đảng Cộng hòa (trong một số bài viết đã đăng từ tháng 5-11, 2016). Sau một năm, và hơn 10 tháng từ ngày ông Trump vào Tòa Bạch ốc, đây là dịp tốt để xem lại kết quả sơ khởi về chính sách kinh tế và xem nghị trình giảm thuế của đảng Cộng hòa sẽ có thể giúp nền kinh tế Mỹ ra sao, nhất là trong khung cảnh bàn luận sôi nổi của Thượng viện Mỹ trước khi bỏ phiếu chấp thuận một Dự luật Cải cách thuế riêng, đôi chút khác biệt Dự luật đã được Hạ viện thông qua; tuy cả hai đều căn bản dựa trên chương trình giảm thuế do TT Trump đưa ra.
***
Phải nói ngay là, tuy cuộc tranh cử TT Hoa kỳ đã xong hơn một năm, nhưng dư âm sôi nổi và sự phân hóa lại vẫn "đào sâu" hơn trong xã hội Mỹ. Chính cá nhân người viết thiên về "chính sách Trump" phải đối diện đều đều với các bêu riếu hay "chọc quê" của vài thành viên trong gia đình hay nhóm bạn thân trung học ngày xưa, mỗi lần có các chỉ trích cá nhân về "tính cách ông Trump", là chuyện cơm bữa do thói quen ít ngủ dậy sớm và viết Twitter chỉ trích người này người kia, ngoài ra còn những phát ngôn chính trị hay phi chính trị thiếu chọn lọc của ông, hay do chuyện vài người con ông được coi là "dựa thế cha để làm ăn buôn bán riêng".
Tuy nhiên, ngoài các chỉ trích trên tất phải có trong một xã hội dân chủ, khá đông dân chúng vẫn vui vẻ bên bàn tiệc Thanksgiving vừa qua, nói chuyện chứng khoán lên cao, quỹ về hưu tăng khá bảo đảm cho tương lai, công ăn việc làm đang tốt hơn, bớt lo thất nghiệp nên chuyên chú hơn vào chuyện mua nhà đổi nhà, ào ạt mua xe và đi shopping giá rẻ vì lạm phát vẫn trong vòng kiềm tỏa 2%... Nhiều người vui cùng chia xẻ nền kinh tế đi lên ổn định, nhưng vẫn chỉ trích Trump theo "à la mode" chính trị hay mua vui! Thế cũng được, cho vui cửa vui nhà-- theo người viết, nhưng công bình ra cũng nên xem lại kinh tế Mỹ năm qua khá ra sao và nhất là chương trình giảm thuế quan trọng hiện tại sẽ đưa nó đi về đâu?
Chỉ chú trọng chuyên môn về khía cạnh chính sách này để giữ được hòa khí cho mạn đàm "trà dư tửu hậu" vào cuối năm lễ tết.
Trước hết, lúc tranh cử, kinh tế Mỹ đang tăng trưởng chậm hẳn lại, GDP chỉ tăng 1,5% vào quý II/2016, do cả yếu tố tâm lý ngại chi tiêu của dân chúng còn sót lại từ cuộc khủng hoảng 2007-2008--theo lời giải thích của ông vua đầu tư chứng khoán Warren Buffet! Một kinh tế gia lừng danh thuộc đảng Dân chủ từng được giải Nobel, Paul Krugman, đã phát biểu thêm là chính sách của Trump khó giúp tăng trưởng Mỹ vượt mức 2%.
Nhưng Trump lại coi đây như tiền đề cho chính sách phục hồi kinh tế Mỹ. Do đó ông đưa ra chương trình lớn là vực dậy nền sản xuất công nghệ của Hoa kỳ và đem công ăn việc làm về lại Mỹ, thay vì chính sách "outsourcing" đẩy sản xuất ra khỏi Mỹ đã được giới doanh nhân theo đuổi trong hơn hai thập niên qua, với nền kinh tế toàn cầu hội nhập!
Tuy TT Trump chưa đưa ra được dự luật kinh tế nào quan trọng qua Quốc hội sau 10 tháng, chính phủ ông đã chỉ dùng các sắc lệnh hành pháp ("executive orders") để gỡ bỏ rất nhiều các sắc lệnh cùng loại ngăn cấm hay cản trở kinh doanh của 8 năm dưới TT Obama. Cộng thêm với đầu tư của giới kinh doanh, trong niềm tin là chính sách giảm thuế tương lai sẽ đẩy mạnh lợi nhuận và phục hồi kinh tế, mức tăng trưởng GDP đã lên hơn gấp đôi (3,1%-3,3%) liên tiếp trong ba quý I, II và III của năm 2017. Triển vọng này được dự báo tiếp tục trong quý IV. Phản ánh niềm lạc quan này của doanh nghiệp Hoa kỳ và giới đầu tư, chỉ số Dow Jones đã tăng 33% từ
mức 17.888 (07/11/2016) trước ngày ông Trump thắng cử đến nay gần mức 24.000 (chính xác hơn là mức 23.836 cuối ngày 28/11/2017).
Đảng Dân chủ và bà Clinton đã từng coi chính sách kêu gọi giảm thuế của Trump như dựa vào lý thuyết lỗi thời của "trickle-down economics" (chủ thuyết kinh tế có hiệu ứng nhỏ giọt), giảm thuế chưa chắc có thể làm Hoa kỳ tăng trưởng nhanh hơn và tạo công ăn việc làm nhiều hơn. Thật vậy, bà còn kể là một trong các cố vấn kinh tế của bà đã dự báo chương trình của Trump có thể "gây suy thoái cho Mỹ" và sẽ làm mất đi 3 triệu việc làm! Trong thực tế, kết quả hiện nay là số việc làm gia tăng mỗi tháng nhanh hơn trước nhiều và tỷ lệ thất nghiệp xuống thấp nhất từ nhiều năm còn 4,1%.
Điều đáng ghi nhớ là cuộc thắng cử của Trump, tuy là chuyện cũ, được nhiều người giải thích là do cuộc "cách mạng" của giới trung lưu, phản ảnh tình trạng bất mãn của giới này và lao động Mỹ từ hơn 2 thập niên qua, với thu nhập dựa trên giá cố định ("real income") tăng rất chậm do ảnh hưởng của toàn cầu hóa, trái ngược hẳn với thu nhập thực tế tăng vọt của cùng giới trung lưu và thương nhân trong các nước mới nổi ("emerging markets"), hưởng lợi rõ rệt và nhiều nhất từ gia tăng thương mại quốc tế và toàn cầu hóa. Sau hết, chính sách kinh tế tương lai của Hoa kỳ phụ thuộc chính vào tác động của chương trình giảm thuế do Trump đề nghị đang được hai viện QH bàn thảo như đã nêu trên. Hai dự thảo thuế tuy có khác biệt vài chi tiết nhưng tựu chung đều nhắm đến kích thích tăng trưởng GDP và tạo công ăn việc làm, và được một số đông kinh tế gia có uy tín của Hoa kỳ lên tiếng chính thức ủng hộ.
Theo đó, kinh tế Mỹ có thể sẽ bùng mạnh vì chi tiêu đầu tư kinh doanh và cá nhân, dù thuế suất giảm nhưng tăng trưởng GDP cao sẽ đẩy thu nhập kinh doanh và cá nhân tăng cao, cuối cùng sẽ cho tổng thu thuế nhiều hơn và không làm tăng thất thu ngân sách ("budget deficit") do giảm thuế, nhất là sau 3-4 năm!
Linh hồn của cuộc "cách mạng giảm thuế" là sẽ cho giảm hẳn thuế thu nhập doanh nghiệp ("corporate income tax") từ 35% xuống 20%, và sau nữa là giảm và đơn giản hệ thống cho gộp lại các thuế suất thu nhập cá nhân còn một số nhỏ, tùy theo dự luật thuế nào được chấp thuận. Theo các nghiên cứu định lượng được dẫn bởi các nhà kinh tế trên, các kết quả và tiến trình từ giảm thuế đến nâng cao tăng trưởng kinh tế sẽ như sau:
1. Giảm thuế doanh nghiệp và cho khấu trừ ngay chi phí đầu tư sẽ tăng đầu tư và theo đó hoạt động kinh tế, vì giới doanh nghiệp sẽ có triển vọng tăng lợi nhuận: các nghiên cứu định lượng chỉ ra là giảm thuế xuống mức 20% sẽ tăng nhu cầu đầu tư khoảng 15% và GDP trong 10 năm khoảng 4%, tức là tăng thêm 0,4% GDP trong mỗi năm. Hai mắt xích quan trọng cho tác dụng của việc giảm thuế lên GDP là : (i) bớt thuế sẽ làm tăng đầu tư của tư nhân; và (ii) tăng đầu tư này sẽ dẫn đến các hoạt động kinh tế khác như tiêu thụ và xuất cảng; các tranh luận giữa các nhà kinh tế và hai giới bênh và chống chương trình giảm thuế là chung quanh hai móc xích đó! Ngoài ra, các hãng Hoa kỳ và ngoại quốc sẽ gia tăng đầu tư ở Mỹ vì hấp dẫn hơn, và các hãng Hoa kỳ đa quốc gia sẽ bớt nhu cầu "outsourcing" đẩy sản xuất và việc làm ra khỏi Mỹ!
2. Giảm thuế thu nhập cá nhân cũng sẽ tác động tích cực đến sản xuất và tích cực gia nhập lao động hơn trước: giới đầu tư ngoài doanh nghiệp cũng sẽ gia tăng đầu tư vì được khấu trừ ngay và giảm thuế, còn các cá nhân sẽ hăng hái làm việc hơn vì được giữ lại thu nhập nhiều hơn. Đặc biệt là với mức thuế suất cá nhân giảm còn 12%-15%, và khoản miễn trừ căn bản ("standard deduction") được tăng gấp đôi lên 24.000$, giới trung lưu sẽ được giảm thuế đáng kể cho tới năm 2023, sau đó từ 2024 một số nghiên cứu lại chỉ ra rằng giới này phải đóng thuế cao hơn. Và giới có thu nhập cao nhất dù vẫn phải trả thuế suất cao nhất 38%-39,6% (tùy theo dự luật nào được chấp thuận sau cùng) vẫn được ước tính là thu lợi nhiều nhất với thuế di sản ("estate tax") được bãi bỏ phần lớn hay hoàn toàn sau một số năm, và đó là một lý do của cuộc tranh cãi gay go ở giai đoạn chót này!
TT Trump luôn hy vọng giảm thuế sẽ là biện pháp "vĩ đại" nhất để khuyến khích đầu tư vào Mỹ và chi tiêu cá nhân Mỹ, giữ lại các hãng Mỹ lớn sản xuất sinh lời ở Mỹ thay vì đem sang Tàu - thí dụ điển hình là hãng Apple chuyên sản xuất ở bên ngoài, nhất là Trung quốc, và giữ hẳn trên 260 tỷ đô la ở ngoại quốc để tránh thuế, thay vì đem về Mỹ đầu tư lại và tạo công ăn việc làm cho lao động Mỹ. Ông vẫn chủ trương xét lại các hiệp ước thương mại lớn như NAFTA để bảo vệ công nghiệp và lao động Mỹ. Ngoài ra ông cũng tuyên bố sẽ thêm các biện pháp phụ và tiếp tục xét lại hay bỏ bớt các luật lệ ("regulations") nhằm tăng cường sản xuất công nghệ ở Mỹ, hay phục hồi các thành phố công nghiệp lớn.
Tuy nhiên theo người viết, điều đáng thất vọng nhất cho tới nay trong các chính sách đã áp dụng của CP Trump sau 10 tháng, là ông hình như đã quên mất các biện pháp đã tuyên bố hùng hồn thời tranh cử là sẽ nghiêm khắc duyệt lại chính sách ngoại thương với Trung quốc để bảo vệ công nghiệp và lao động Mỹ, chống lại các "cạnh tranh bất chính" của họ từ hơn hai thập niên qua.
Đi xa hơn, trong chính sách đề nghị cải cách thuế sâu rộng của đảng CH, người viết cũng nghĩ CP Trump có thể bàn đến vài cải cách thể chế quan trọng như tư hữu hóa sở thuế IRS, đặt ra ngoài chính phủ việc thu thuế hàng năm (giống các hãng thu thuế nhà đất cho chính phủ địa phương ở nhiều tiểu bang Mỹ) để tăng thu nhập chính phủ và tăng hiệu quả thu thuế.
Ghi chú:
1. Chủ thuyết cho rằng cứ lo phát triển kinh tế, sau đó các lợi ích sẽ tự phân phối, chảy dần cho người nghèo. Trong khi quan điểm ngược lại - của đảng Dân chủ, cho rằng nếu làm vậy thì gây bất bình đẳng, cần phải có sự phát triển công bằng, không để thị trường tự điều tiết.
2. Đây là kết luận của một nghiên cứu rất quan trọng do kinh tế gia Branko Milanovic của World Bank làm năm 2012, dựa theo một hình thống kê nổi tiếng mang tên Đồ thị Con Voi về Toàn Cầu Hóa ("Globalization 'Elephant Chart'"), đưa đến kết luận là những người bị thất lợi (non-winners) trong thời toàn cầu hóa 1988-2008 lại chính là giới trung lưu trong các nước phương Tây, trong khi đem lại phép lạ phát triển tột độ cho các nước mới nổi và nhiều triệu "đại gia" trong các xã hội đó!
3. Thư ngày 25/11/2017 gửi Bộ trưởng Tài chính Hoa kỳ từ 9 kinh tế gia nổi tiếng, đăng trên báo Wall Street Journal ngày 27/11/2017, dẫn đầu theo mẫu tự bởi GS Robert J. Barro của Harvard University.
4. Tuy nhiên một kinh tế gia nổi tiếng khác là Lawrence Summers, cựu Bộ trưởng Tài chính, đã đặt vấn đề với dẫn chứng về các con số tăng trưởng này của nhóm nhà kinh tế trên đã dẫn.
