Một thư ngỏ gởi các nhà lãnh đạo Iran của 47 Thượng nghị sĩ Mỹ cảnh báo là bất cứ thỏa thuận nào về hạt nhân đạt được có thể được điều chỉnh hay rút lại một khi Tổng thống Obama rời khỏi chức vụ vào đầu năm 2017. Tổng thống Obama nói bức thư liên kết các nhà lập pháp với các phần tử cứng rắn của Iran. Tuy nhiên một nhà chính trị học có uy tín nói tuy bức thư đặc biệt và khác thường, thì việc các nhà lập pháp viết bức thư này là hợp pháp. Thông tín viên Đài VOA Victor Beattie tại Washington ghi nhận chi tiết trong bài tường thuật sau đây.
Thư ngỏ mà tác giả là tân Thượng nghị sĩ Tom Cotton của đảng Cộng hòa, đại diện tiểu bang Arkansas với chữ ký của 46 nhà lập pháp khác, tìm cách thông báo cho các nhà lập pháp Iran là bất cứ thỏa thuận hạt nhân nào liên quan đến Hoa Kỳ có thể gặp những rào cản về hiến pháp.
Bức thư nói rằng tuy tổng thống có thể thương thuyết về những thỏa thuận quốc tế, nhưng Quốc hội đóng một vai trò quan trọng trong việc phê chuẩn các thỏa thuận này. Bức thư cũng cho biết một thỏa thuận giữa Quốc hội và hành pháp đòi hỏi một đa số tại cả Hạ viện lẫn Thượng viện và tại Thượng viện đa số 3/5 của 100 Thượng nghị sĩ là cần thiết.
Bức thư cũng cảnh báo là bất cứ thỏa thuận nào liên hệ đến chương trình hạt nhân của Iran mà không được Quốc hội thông qua sẽ được xem như là một thỏa thuận của hành pháp có thể bị Tổng thống trong tương lai rút lại hay Quốc hội tu chính.
Ngày hôm qua được hỏi về lá thư, Tổng thống Obama nói các nhà lập pháp Hoa Kỳ đã tự mình đứng ngang hàng với những người tại Iran chống lại những cuộc thương thuyết.
“Tôi nghĩ thật là mỉa mai khi thấy một số thành viên của Quốc hội có cùng luận điệu với các thành phần cứng rắn tại Iran. Đây là một liên minh không bình thường. Tôi nghĩ điều chúng ta chú trọng hiện nay là thực sự xem chúng ta có thể có được một thỏa thuận hay không, và nếu có, thì chúng ta sẽ có thể trình bày lý lẽ với dân chúng Mỹ, và tôi tin là chúng ta có thể thi hành được.”
Hôm Chủ Nhật, tổng thống Obama thừa nhận là vẫn còn có khác biệt trong lập trường thương thuyết giữa đôi bên vào lúc chỉ còn chưa đầy một tháng là đến hạn chót hai bên đặt ra để đạt được về một thỏa thuận khung. Tổng thống cảnh báo là ông sẽ rời bỏ các cuộc thảo luận nếu không co sự kiểm chứng rõ ràng và minh bạch là Iran không theo đuổi vũ khí hạt nhân.
Phát ngôn viên Tòa Bạch Ốc Josh Earnest nói bức thư tiêu biểu cho “một sách lược đảng gây phương hại đến khả năng của tổng thống thực hiện chính sách ngoại giao” và phục vụ cho lợi ích an ninh quốc gia nước Mỹ.
“Hiện nay chúng ta đã nghe đảng Cộng hòa, trong đó có tác giả chính của bức thư này, xác định rõ mục tiêu của họ là phá hoại các cuộc thương thuyết này. Đây không phải là lập trường tôi gán cho Thượng nghị sĩ Cotton. Đây là một lập trường ông cực lực tán thành. Ông mô tả đây là điểm chính của chiến lược của ông, không phải là một chuyện nhỏ.”
Ông Earnest nói bức thư ngăn chạn nỗ lực thương nghị một thỏa thuận mưu tìm sự cam kết của Tehran không khai triển vũ khí hạt nhân.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Jen Psaki nói bức thư nhằm “lấy điểm chính trị” và bà nói thêm Quốc hội “không có quyền thay đổi những điều khoản của thỏa thuận quốc tế do hành pháp thương thuyết. Bà nói bất cứ thỏa thuận nào đạt được không phải là một hiệp ước không đòi hỏi sự phê chuẩn của Quốc hội.
Bà Psaki nói “Hiến pháp Hoa Kỳ trao quyền cho hành pháp thương thuyết về những thỏa thuận với các đối tác nước ngoài. Và do đó mặc thị công nhận Quốc hội đóng một vai trò như trong lá thư này là không thích hợp.
Đây cũng là một cuộc thương thuyết. Điều quan trọng đối với chúng ta là gởi thông điệp này cho các đối tác của chúng ta trên toàn thế giới chứ không phải giữa Hoa Kỳ và Iran nhưng cũng với Pháp, Đức, Anh, Liên hiệp Châu Âu, Trung Quốc và Nga nữa.”
Bộ trưởng Ngoại giao Iran Mohammed Javad Zarif bác bỏ bức thư là “không có giá trị pháp lý” và xem thư này như là một “thủ đoạn tuyên truyền.” Ông nói “Việc hành xử những mối quan hệ liên-quốc gia được chi phối bởi luật quốc tế chứ không phải bởi luật quốc nội của nước Mỹ.” Ông cảnh báo là việc rút lại trong tương lai bất cứ thỏa thuận nào “sẽ là vi phạm trắng trợn luật quốc tế.”
Ông Larry Sabato, giáo sư chính trị học tại trường đại học Virginia, nói bức thư của các nhà lập pháp Mỹ gởi một chính phủ nước ngoài là đặc biệt và khác thường, và biểu hiện cho sự leo thang tranh chấp chính trị bắt đầu vào tháng 11 năm ngoái khi đảng Cộng hòa kiểm soát được lưỡng viện Quốc hội Mỹ tiếp sau của bầu cử.
“Họ không thể thông qua được gì nhiều bởi vì họ không kiểm soát hoàn toàn Quốc hội. Họ không đủ túc số trong Hạ viện hay Thượng viện để vượt qua được sự chia bè chia phái trong nội bộ hay vượt qua được nội qui của Thượng viện. Nhưng điều họ có là khả năng gởi một bức thư như thế này và gây tác động đến các cuộc thương thuyết về một hiệp ước quan trọng hay thỏa thuận của hành pháp.”
Ông Sabato nói bức thư có thể bị chỉ trích trên cơ sở phán đoán, nhưng không vượt ra ngoài những ranh giới của hiến pháp:
“Trên thực tế, vì lập pháp là một ngành ngang hàng với chính phủ, nên hoàn toàn hợp pháp khi Quốc hội làm như vậy. Đó có phải là một hành động khôn ngoan hay không lại là một chuyện khác.”
Ông Sabato nói thêm là bất cứ một thỏa thuận nào đạt được với Iran mà không đưa lên Thượng viện như là một hiệp ước, thì sẽ được xem như là một thỏa thuận hành pháp, có thể bị tổng thống kế nhiệm rút lại. Ông nói dĩ nhiên các nhà lãnh đạo Iran phải tính đến chuyện này.
Giáo sư Sabato nói nếu Tổng thống Obama mong muốn bất cứ thỏa thuận hạt nhân nào với Tehran bền vững, ông sẽ phải đưa lên Thượng viện để phê chuẩn.
