Trong bài ấy, Trương Duy Nhất nhắc đến bài diễn văn kéo dài năm giờ 20 phút trước Quốc Hội và được truyền hình trực tiếp cho cả nước nghe của Thủ tướng Campuchia Hun Sen vào ngày 9/8/2012. Bài diễn văn có nội dung chính là những tranh chấp biên giới giữa Việt Nam và Campuchia; và nhắm đến mục đích chính là nhằm phản bác những sự phê phán của phe đối lập và nhằm giải thích với dân chúng về những vấn đề liên quan đến biên giới giữa hai nước. Trương Duy Nhất không bàn đến nội dung bài diễn văn ấy. Ông chỉ chú ý đến cách hành xử của Hun Sen: dù vấn đề biên giới Việt Nam – Campuchia không phải, hoặc chưa phải là một vấn đề lớn, nhưng trước sự quan tâm và bức xúc của dân chúng, hoặc ít nhất, một số dân chúng, ông đã chọn một thái độ dứt khoát và đầy trách nhiệm là đối thoại một cách công khai. Rồi Trương Duy Nhất so sánh với tình hình Việt Nam. Ông viết:
Thành phố Tam Sa được thiết lập trên một hòn đảo mà Việt Nam và Đài Loan cùng tuyên bố có chủ quyền
“Biển Đông sục sôi. Hoàng Sa và một phần Trường Sa bị nuốt chửng. Trung Quốc ngang ngược thành lập chính quyền Tam Sa, đưa quân đồn trú và thành lập Bộ tư lệnh Tam Sa. Trên 2 vạn tàu cá Trung Quốc cùng với 100 máy bay chiến đấu ùn ùn tràn xuống biển Đông. Trên mặt trận ngoại giao, vừa thò tay phá hỏng hội nghị Asean Phnom Penh, Ngoại trưởng Trung Quốc Dương Khiết Trì lại đang tiếp tục chuyến ngoại giao con thoi đến Indonesia, Brunei và Malaysia với mục tiêu không gì khác ngoài câu chuyện biển Đông. Trong nước, dân tình nổi giận. Nhân sĩ trí thức đệ đơn đòi nhà nước cho phép tổ chức biểu tình. Nhưng đảng, nhà nước, chính phủ, quốc hội tất thảy đều im lặng, chưa nghe ai nói gì. Hay tại cái cơ chế mình không phân rạch được ai là người đứng đầu? Nếu thế thì cũng phải đại diện một ông thay mặt đứng lên nói rõ thái độ hành động trước dân chứ? Chẳng lẽ từ Tổng Bí thư đến Chủ tịch nước, Chủ tịch quốc hội, Thủ tướng, không ông nào được như Hun Sen?”
Cuối cùng, Trương Duy Nhất đặt vấn đề:
“Lâu nay ta luôn đòi hỏi và kêu gào quá nhiều ở ý thức công dân, nhưng đã khi nào giật mình hỏi ngược ở ý thức lãnh tụ? Trước những thời khắc hiểm nguy, trước những tình huống khẩn cấp, trước những sự thể nóng bỏng, người lãnh tụ cần biết mình phải làm gì. Chưa dám nhìn đâu xa. Một động thái như cái lão láng giềng Hun Sen kia cũng không thấy được sao? Hay thật sự cái đảng này, nhà nước này, chính phủ này không có người đứng đầu?”
Trước đây, bộ máy tuyên truyền của nhà nước Việt Nam luôn luôn làm ồn ào về vai trò “tiên phong” của Việt Nam: Tiên phong trong việc đánh đổ chủ nghĩa thực dân và là nước thuộc địa đầu tiên chiến thắng đế quốc Pháp (1954); sau đó, lại tiên phong trong việc đánh đổ chủ nghĩa thực dân mới và là nước đầu tiên chiến thắng “đế quốc Mỹ” (1975); rồi sau đó nữa, đi tiên phong trong việc chống lại bá quyền Trung Quốc và đã chiến thắng không những bọn đàn em của Trung Quốc (Khmer Đỏ, 1978) mà cả chính bản thân Trung Quốc nữa (1979).
Vậy mà, lần này, trong trận chiến đương đầu với Trung Quốc vào năm 2012 này, Việt Nam không những không còn đi tiên phong mà còn dường như hoàn toàn lánh mặt trên mọi trận địa.
Xin lưu ý là lần này Trung Quốc không những khiêu khích một mình Việt Nam mà còn khiêu khích rất nhiều quốc gia khác ở châu Á, kể cả Nhật Bản và Hàn Quốc. Riêng với con đường lưỡi bò và những hòn đảo cũng như quần đảo liên quan đến con đường lưỡi bò ấy, Trung Quốc khiêu khích ít nhất là năm quốc gia: Philippines, Malaysia, Brunei, Indonesia và Việt Nam. Nếu con đường lưỡi bò của Trung Quốc biến thành hiện thực, trong số năm quốc gia này, nước bị mất mát nhiều nhất chính là Việt Nam. Nhiều cả về số lượng đảo lẫn về vùng biển, và cùng với cả hai, số lượng tài nguyên thiên nhiên, bao gồm cả dầu khí dưới đáy biển. Trong tình thế đó, ai cũng nghĩ đáng lẽ Việt Nam sẽ là quốc gia đi tiên phong trong trận chiến chống lại âm mưu độc chiếm Biển Đông của Trung Quốc.
Nhưng không phải.
Cho đến nay, quốc gia đi tiên phong lại là Philippines.
Ảnh chụp ngày 20 Tháng 7, 2012 cho thấy đoàn tàu đánh cá của Trung Quốc gần Bãi đá Vĩnh Thử thuộc quần đảo Trường Sa, đi kèm đoàn tàu cá là tàu hộ tống có trọng tải 3.000 tấn và một tàu của chính phủ làm công tác bảo vệ
Mở các trang báo thời sự, kể cả các báo chính thống ở Việt Nam, chúng ta dễ dàng thấy ngay nước chống lại âm mưu bành trướng của Trung Quốc một cách mạnh mẽ và quyết liệt nhất bao giờ cũng là Philippines. Trung Quốc đưa tàu đánh cá đến bãi Scarborough/Hoàng Nham, Philippines điều tàu chiến ra bắt; Trung Quốc điều tàu hải giám đến, Philippines vẫn cương quyết đối đầu. Khi Trung Quốc công bố quyết định lập cơ sở đồn trú trên thành phố Tam Sa (bao gồm cả hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam), dù không có liên hệ gì đến các vùng tranh chấp với Philippines, Bộ Ngoại giao Philippines vẫn triệu tập đại sứ Trung Quốc đến để phản đối. Philippines cũng là nước xông xáo nhất trong việc mang Trung Quốc ra trước tòa án quốc tế về âm mưu xâm lấn lãnh thổ và lãnh hải của các nước khác. Philippines cũng lại là nước tích cực nhất trong việc vận động các ngoại trưởng khối ASEAN thông qua bản thông cáo chung kêu gọi Trung Quốc tôn trọng chủ quyền của họ trên bãi Scarborough/Hoàng Nham tại cuộc họp ở Campuchia vào giữa tháng 7 vừa qua. Philippines cũng lại là nước duy nhất kêu gọi dân chúng đoàn kết trong việc chống lại âm mưu bá quyền của Trung Quốc và cho phép dân chúng tổ chức các cuộc biểu tình rầm rộ chống lại các hành động gây hấn của Trung Quốc. Philippines cũng lại là nước đầu tiên thành lập được các liên minh quân sự rộng lớn, bao gồm cả Mỹ, trong thế trận bảo vệ chủ quyền của họ.
Về phương diện ngoại giao, Philippines là nước đầu tiên giành được sự ủng hộ của thế giới trong việc giành lại tên gọi đích thực của vùng biển thuộc về mình: Đó là Biển Tây Philippines (the West Philippine Sea) chứ không phải là Nam Trung Hải (South China Sea) như Trung Quốc thường gọi và muốn mọi người công nhận (Xin lưu ý là chính Ngoại trưởng Mỹ, Hillary Clinton cũng đã dùng chữ “the West Philippine Sea” trong các bài diễn văn chính thức của mình. Trong khi đó thì chữ “Biển Đông” của Việt Nam vẫn hoàn toàn vắng mặt trên thế giới: Nó chỉ phổ cập trong người Việt, thậm chí, một số người Việt vì ngay cả trên một số cơ quan báo chí cũng như du lịch ở Việt Nam, thỉnh thoảng người ta vẫn cứ gọi biển của mình là South China Sea!)
Ngay trên mặt trận ngoại giao, người cứu nguy cho ASEAN trong mặt trận chống lại Trung Quốc trong tháng 7 vừa qua cũng là ngoại trưởng Indonesia chứ không phải là ngoại trưởng Việt Nam. Khi cuộc hội nghị lần thứ 45 của ngoại trưởng 10 nước ASEAN tại Campuchia kết thúc mà không đạt được một thông báo chung nào (do sự phá đám của Campuchia theo sự giật dây của Trung Quốc), khối ASEAN đối diện với nguy cơ chia rẽ, và từ đó, yếu thế nghiêm trọng. Ngoại trưởng Việt Nam vẫn án binh bất động. Chỉ có các ngoại trưởng Indonesia Marty Natalegawa, ngoại trưởng Malaysia Amifah Haji và ngoại trưởng Singapore K. Shanmugan là tích cực hoạt động để thay đổi tình hình.
Ngoại trưởng Indonesia Marty Natelagawa
Nổi bật nhất là ngoại trưởng Indonesia, ông Natalegawa, người chạy đôn chạy đáo, từ Kuala Lumpur đến Hà Nội, Vientiane, Manila để bàn luận về một bản thông báo chung nêu lên sáu nguyên tắc ứng xử ở Biển Đông. Cuối cùng, bản thông cáo chung ấy được thông qua. Với thành tích ấy, Indonesia trở thành người dẫn đầu trên mặt trận chống âm mưu bành trướng của Trung Quốc trong khối ASEAN dù Indonesia là quốc gia ít bị ảnh hưởng nhất bởi con đường lưỡi bò!
Trên mọi mặt trận, như vậy, Việt Nam vẫn chìm nghỉm. Vai trò tiên phong: Không có. Ngay cả sự hiện diện cũng dường như không.
Lạ.
* Blog của Tiến sĩ Nguyễn Hưng Quốc là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
Nhà phê bình văn học, nguyên chủ bút tạp chí Việt (1998-2001) và đồng chủ bút tờ báo mạng Tiền Vệ (http://tienve.org). Hiện là chủ nhiệm Ban Việt Học tại trường Đại Học Victoria, Úc. Đã xuất bản trên mười cuốn sách về văn học Việt Nam.
