Phát động thêm những quân khu nào nữa?
Ngày 11/3/2025, Bộ trưởng Phan Văn Giang đề nghị Bộ Tư lệnh Quân khu 4, tỉnh Thanh Hóa tham mưu, đề xuất cho Bộ Quốc phòng việc tổ chức, biên chế, sắp xếp cơ quan quân sự địa phương cơ sở khi không còn cơ quan quân sự cấp huyện. Đại tướng Phan Văn Giang nhấn mạnh: “Nền quốc phòng của chúng ta là quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân. Trong xây dựng khu vực phòng thủ của chúng ta là ‘xã giữ xã, huyện giữ huyện, tỉnh giữ tỉnh’. Nay không còn cơ quan quân sự cấp huyện, việc xây dựng tổ chức và hoạt động cơ quan quân sự địa phương như thế nào… Chúng tôi rất mong nhận được những đề xuất, tham mưu của địa phương cơ sở đối với Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng trong vấn đề này.”
Xem thế đủ thấy ông Giang đã “đá quả bóng xóa cấp huyện đội” xuống cho cho Bộ Tư lệnh Quân khu. Không công khai chống lại việc bỏ quản lý hành chính cấp huyện, nhưng Đại tướng Phan Văn Giang chỉ thị cho các Quân khu “đề xuất, tham mưu của địa phương cơ sở đối với Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng trong bối cảnh nay không còn cơ quan quân sự cấp huyện, thì việc xây dựng tổ chức và hoạt động cơ quan quân sự địa phương sẽ như thế nào?” (1).
Đại tướng Phan Văn Giang, với tư cách Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Bí thư Quân ủy Trung ương, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng và đoàn công tác Bộ Quốc phòng đã có cuộc làm việc với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Thanh Hóa ngày 11/3. Đó chính là buổi làm việc tại Bộ Tư lệnh Quân khu 4. Tại buổi làm việc ấy, “các quan đầu tỉnh” – Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Doãn Anh và các đại biểu – đã trao đổi, thảo luận nhằm làm rõ hơn về kết quả, hạn chế, khó khăn của địa phương và đưa ra những kiến nghị, đề xuất của tỉnh Thanh Hóa với Đại tướng Phan Văn Giang. Truyền thông nhà nước không cho biết rõ, các đại biểu đã thảo luận những vấn đề gì và đề xuất những gì, khi Huyện đội sẽ bị xóa sổ?
Cùng ngày 11/3/2025, Quân khu 5 cũng tổ chức một cuộc hội nghị khác, nghe các cơ quan, đơn vị báo cáo phương án tổ chức cơ quan quân sự địa phương; thảo luận, phân tích và kiến nghị, đề xuất các phương án tổ chức cơ quan quân sự địa phương khi không có cơ quan hành chính cấp huyện (2). Không rõ Bộ trưởng Phan Văn Giang có đến chỉ đạo buổi Hội nghị này, vì nó cũng tương tự như buổi Hội nghị ở Quân khu 4? So với cuộc làm việc của Bộ trưởng Phan Văn Giang với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Thanh Hóa, sự kiện Quân khu 5 đã tổ chức hội nghị nghe các cơ quan, đơn vị báo cáo phương án tổ chức cơ quan quân sự địa phương, là hai sự kiện riêng rẽ nhưng lại cùng một nội dung, một chủ đề.
Việt Nam có tất cả 7 Quân khu (3). Truyền thông trong nước không cho biết Bộ trưởng Phan Văn Giang còn “phát động” thêm những Bộ Tư lệnh quân khu nào nữa để thảo luận, phân tích và kiến nghị, đề xuất các phương án tổ chức cơ quan quân sự địa phương khi không có cơ quan hành chính cấp huyện. Trước đó, thay mặt Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú đã ký ban hành kết luận 127 – KL/TW của Bộ Chính trị đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị (4). Thật ra, nếu xem xét những nội dung cơ bản trong “Quản lý nhà nước về quốc phòng” (5) thì việc bỏ cấp huyện đội rõ ràng không ảnh hưởng đến việc quản lý quốc phòng.
Vậy là Bộ Chính trị (Tô Lâm vừa là Tổng Bí Thư Đảng, vừa là Bí thư Quân ủy Trung ương) đã giao cho Quân ủy Trung ương (mà ông Giang là Phó Bí thư) chủ trì, phối hợp với Ban Tổ chức Trung ương, Đảng ủy Chính phủ, Đảng ủy Quốc hội, các cấp ủy, tổ chức đảng có liên quan nghiên cứu định hướng tiếp tục sắp xếp tổ chức Quân đội (trong đó có tổ chức của cơ quan quân sự cấp huyện); đề xuất bổ sung, sửa đổi các cơ chế, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước có liên quan, báo cáo Bộ Chính trị trong quý III năm 2025 (6). Việc ông Giang phải “đi đường vòng” lấy ý kiến cấp dưới để đề đạt lên Bộ Chính trị một chủ trương đã có kết luận cấp cao nhất chứng tỏ mọi việc ở đây chưa thật suôn sẻ.
Mâu thuẫn trong chủ trương “đại cải tổ”?
Huyện đội là gì? Huyện đội có phải là cơ quan hành chính cấp huyện? Tại sao Bộ trưởng Phan Văn Giang không tỏ ra hoan nghênh xóa bỏ cấp huyện về quân đội? Huyện đội là cách gọi tắt, phổ biến của Ban Chỉ huy Quân sự cấp huyện, cơ quan quân sự địa phương trực thuộc Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương. Cả lý thuyết lẫn thực tiễn cho đến nay đều cho thấy, quan trọng nhất đối với quân đội là việc xây dựng và phát triển các quân binh chủng, các quân/sư đoàn. Về tổ chức, quân đội cũng hoàn toàn được tổ chức từ cơ sở đến các quân khu và việc bố trí chúng trên phạm vi cả nước (7). Xem thế để thấy, việc bỏ huyện đội thật ra không ảnh hưởng gì đến những nhiệm vụ cốt lõi này của quân đội hay Bộ Quốc phòng.
Huyện đội trước nay vốn có nhiệm vụ tham mưu cho Huyện ủy, UBND huyện về công tác quân sự – quốc phòng, tổ chức huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, động viên lực lượng dự bị động viên và dân quân tự vệ. Huyện đội vốn không phải là cơ quan hành chính cấp huyện. Nó là một cơ quan quân sự thuộc hệ thống tổ chức của Quân đội Nhân dân Việt Nam, hoạt động theo cơ chế dưới sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, quản lý hành chính của UBND huyện, nhưng về nghiệp vụ thì lại từ Bộ Chỉ huy Quân sự cấp tỉnh (8). Nay nếu bỏ trung gian, huyện đội vẫn chịu sự chỉ huy nghiệp vụ trực tiếp từ Bộ Chỉ huy Quân sự cấp tỉnh.
Vậy tại sao Đại tướng Phan Văn Giang dường như không hoan nghênh việc xóa bỏ cấp huyện trong tổ chức quân đội? Có thể nghĩ đến lý do tổ chức và truyền thống: Quân đội Việt Nam được tổ chức theo hệ thống từ cấp trung ương xuống cơ sở, gồm Bộ Quốc phòng xuống Quân khu, rồi xuống Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, tiếp theo là Ban Chỉ huy Quân sự huyện, và cuối cùng là Ban Chỉ huy Quân sự xã, phường. Nếu bỏ huyện đội, cấp tỉnh sẽ phải quản lý trực tiếp cấp xã, tạo ra một khoảng trống trong hệ thống chỉ huy, ảnh hưởng đến công tác quản lý lực lượng dự bị động viên và dân quân tự vệ.
Quan điểm về quốc phòng toàn dân cũng là lý cớ thuyết phục để không bỏ cấp huyện đội. Hệ thống tổ chức quân sự địa phương đóng vai trò quan trọng trong chiến lược quốc phòng toàn dân, gắn với cơ chế “Đảng lãnh đạo – Nhà nước quản lý – Quân đội làm nòng cốt” (9). Nếu bỏ cấp huyện, công tác quốc phòng sẽ bị xáo trộn, giảm hiệu quả trong chỉ huy tác chiến khu vực phòng thủ. Nhưng quan ngại chủ yếu vẫn là vấn đề cán cân quyền lực: Nếu bỏ huyện đội, quyền quản lý quốc phòng sẽ tập trung nhiều hơn vào cấp tỉnh và trung ương. Dù TBT Tô Lâm đã “gương mẫu” chủ động cho xóa Công an cấp huyện, nhưng xem ra ông vẫn chưa thuyết phục được Phan văn Giang đồng thuận với kế hoạch “tinh giảm các khâu trung gian”. Ông Giang vẫn quan ngại sự mất cân bằng giữa hai hệ thống quân sự và công an trong tổ chức an ninh – quốc phòng ở địa phương?
Phải chăng mâu thuẫn lớn hơn ở đây đây là sự vênh nhau giữa quân đội và công an trong công cuộc “đại cải tổ” của Tổng Bí thư Tô Lâm? Việc cải tổ tổ chức hành chính và lực lượng vũ trang là một trong những chủ trương lớn mà TBT Tô Lâm đang theo đuổi, đặc biệt là trong bối cảnh công an ngày càng đóng vai trò lớn trong đảm bảo an ninh quốc gia. Điều này có thể làm suy giảm ảnh hưởng của quân đội trong cơ cấu quyền lực địa phương. Giới phân tích lâu nay đã nói nhiều đến cạnh tranh ngầm giữa công an và quân đội, nhất là khi công an đang ngày càng mở rộng vai trò và tầm ảnh hưởng trong quản lý an ninh, tình báo và kiểm soát chính trị. Động thái này có thể được hiểu là một bước đi trong chiến lược tái cơ cấu quyền lực theo hướng tăng cường vai trò của công an và giảm bớt sự can dự của quân đội vào các vấn đề nội trị.
Kết luận: Việc xóa bỏ huyện đội không chỉ đơn thuần là một cải cách tổ chức mà còn có thể liên quan đến cân bằng quyền lực giữa công an và quân đội trong mô hình an ninh – quốc phòng của Việt Nam. Sự phản ứng của Đại tướng Phan Văn Giang có thể phản ánh quan điểm bảo vệ vai trò của quân đội trong hệ thống chính trị, không để công an hoàn toàn chiếm lĩnh không gian quản lý lực lượng vũ trang trên toàn quốc? (10) Vậy thực chất đằng sau việc “lấy ý kiến” các Quân khu như hiện nay có phải là biểu hiện của những mâu thuẫn tiềm tàng lâu nay được giới quan sát nói đến giữa công an và quân đội trong chủ trương “đại cải tổ” về thể chế của TBT Tô Lâm?
Tham khảo:
(3)
(5)
(8)
Diễn đàn